Р. Сыздык 6-том indd
жүктеу/скачать 1,64 Mb. Pdf көрінісі
|
Рәбиға Сыздық (1)
| әңгімелеп беру
жанры болған 10 . Бұл жанрдың негізі, төркіні ауызша айтыла- тын аңыздар мен ертегілер болғанымен, тілі, стилі жағынан бұлармен тепе-тең бірдей емес. Ауызша әңгімелеу ауызша әдеби тіл үлгісіне жатады, оның өз белгі-ерекшеліктері бола- ды. Солардың бірі – негізінен сөйлемдері қысқа қайырылып, сөздердің орын тәртібінің дұрыс сақталуы. Мысалы, М.Әуезов Жортар қартты осылай сөйлетеді: Ойлап отырғаным ат емес. Қарудан найза мен шоқпарым бар еді. Оның екеуін де бейітке кірерімде сыртқа сүйеп қойып кеткем... Әңгіме бастан-аяқ дерлік осындай қысқа сөйлемдермен келеді. Ауызша сөйлеу үстінде жай сөйлемдерді байланысты- ратын жалғаулықтардың немесе кейбір сөйлем мүшелерінің түсірілуі жиі кездеседі. Жортар қарт та сөйтіп түсіріп сөйлейді: Кеш батқан соң күн ашыла ма деп едім, – ашылмады... Біраз жүріп қасына келдім, қарасам – төрт құлақты бейіт... Жалғыз ғана семсерім бар еді, – ол ішімде, қында болатын... Қыбыр етіп қозғалсам, – бас салатын сияқты қорқып отырмын (I, 80, 81). Міне, үш беттік шағын әңгімеде осындай он шақты «қай- талаған» синтаксистік құрылымдардың орын алуы – жазу- шының ауызша әңгіме стилінің кілтін дұрыс тапқанын көрсетеді. «Қыр әңгімелері» деп ұсынған екі шығарманың екеуі де – «Сыбанның моласында», «Текшенің бауырында» – кейіпкерлер атынан әңгімеленген оқиға түрінде берілген. Бұл екі туынды да ауызша әңгіме жанрын өте жақсы танытады. Күндердің күнінде осы жанрды жеке бөліп қарап, оның тілдік- стильдік болмысы зерттелетін болса, Б.Майлиннің «Шұғасы» 10 Әдеби тілдің ауызша түрі. - Алматы: Ғылым, 1987. 41 мен М.Әуезовтің «Қыр әңгімелері» лингвистикалық стилисти- ка объектілерінің бастауы болатынын айтар едік. Кейіпкер тілін зерделеу барысында ондағы ауызекі сөйлеу элементтерінің, жергілікті тіл ерекшеліктерінің (диалектиз- мдердің) орын алуы, кірме сөздердің, оның ішінде жүктеу/скачать 1,64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|