Реферат дайындау. Қазақстан Республикасының ғылым мен бiлiм министрлiгi

I. Кіріспе

I. Кіріспе

жалған аяқтар түзіледі, олардың көмегімен организм әртүрлі бағытта жылжиды. Жіпшелер ширатылған фибриллалардан (жіпшелерден) құралған, олардың негізі ерекше түйіршік (базальды денешік) түзейді, оны блефаропласт (кинетосома) деп атайды. Еркін тіршілік ететін қарапайымдылардың жіпшелері «бұрама» сиқты жұмыс атқарады, олар дененің ось бойынша айналуын қамтамасыз етеді. Кірпікшелер фибриллярлы құрылымға ие. Қарапайымдылардың қоректенуі қоректі сіңіру тәсілдері бойынша біршама алуан түрлілігімен сипатталады. Олардың біреулері пиноцитоз арқылы қоректі ертіндіден барлық денесімен қабылдайды, екіншілері қатты қоректі цитостома (клеткалық ауыз) арқылы сіңірсе, үшіншілері қоректі жалған аяқтарымен ұстайды. Эндоплазмаға түскен қорек, асқорыту ферменттері бар маманданған вакуольдарда қорытылады. Қорытылмаған қоректің бөліктері асқорыту вакуольдарымен бірге ортаға шығарылып тасталады. Көптеген су қарапайымдылары бір немесе оданда көп жиырылғыш вакуольға ие болады, ол тұрақты осмос қысымын қамтамасыз етеді, сонымен қатар енетін жэне шығарылатын судың көмегімен оттекпен жабдықтайды. Қарапайымдыларды өсіру көрсеткендей, олар минералды қоректенуді, сол сияқты өсу факторларына (витамин В12, тиамин, биотин, рибофлавин, никотин қышқылы, пиридоксин, фолий және пантотен қышқыларды және басқалары) мұктаж. Кейбір қарапайымдылар стероидтарға да мұқтаж болады. Қарапайымдылардың

кейбіреулері, өсімдіктерге ұқсастары, фотосинтез жүретін хромотофораларға ие. Хлорофилл мен пигменттердің мол болуына байланысты хроматофоралардың түсі жасыл, сары, қызыл, қоңыр және тіпті көкшіл болуы да мүмкін. Хроматофоралы және хроматофорасыз қарапайымдылардың қоректі қажет етуі қарапайым жануарларымен салыстырғанда күрделі емес. Көптеген қарапайымдылар энергияны органикалық қосылыстардың (көмірсулар, май қышқылдары) тотығуы нәтижесінде алады. Бактериялардан айырмашылығы олар бейорганикалық заттарды энергияның негізгі көзі ретінде пайдалануға қабілетсіз. Қарапайымдылардың көбеюі жыныссыз жолмен де, сол сияқты жынысты жолмен де жүзеге асады. Жыныссыз көбею организмнің екі жартыға бөлінуі арқылы іске асады, оның алдында ядро бөлінеді. Кейде дененің бөлінуі мен ядроның бөлінуі бір мезгілде жүзеге асады. Жынысты жолмен көбею сингамия (екі гаметаның қосылуы), конъюгация (гаметалық ядралардың алмасуы) және аутогамия, оның мәні гаплоидты ядролар түзілу жэне олар синкариондарға бірігеді. Кейбір қарапайымдылар бір мезгілде әрі жыныссыз әрі жынысты жолмен көбейеді. Мысалы, безгек плазмодияларының көбеюінде жыныссыз саты олар омыртқалы жануарлардың организмінде болғанда, жыныстысы масалардың организмінде болғанда жүреді. Euplotes raikovi табиғаты полипептидті ферромондар өндіретіні анықталған, бұлар қарапайымдылардың осы

түрінің әрі жынысты әрі вегетативті көбеюіне ықпал етеді. Қарапайымдылардың түбегейлі ерекшеліктері олардың даму кезеңдерінің өтуі болып табылды. Қарапайым және күрделі даму кезеңдерін ажыратады. Дамудың қарапайым кезеңі — тек бір сатының (вегетативтік) болу кезеңі. Керісінше, дамудың күрделі кезеңі қарапайымдылардың әртүрлі ұлпалар мен мүшелерде дамуымен байланысты, оның үстіне олар әртүрлі организмдер-иелерге жатады. Қарапайымдылар тітіркенуге қабілетті, яғни әртүрлі факторлардың әсерлеріне жауап бере алады. Соның ішінде, қарапайымдылардың тітіркенуінің бір формасы олардың вегетативтік формаларының қолайсыз жағдайларда цистаға айналуға қабілеттілігі болып табылады, оны инцистирлену деп атайды. Қарапайымдылар цистаға айналу арқасында әртүрлі қолайсыз жағдайларда (ортаның құрғауы, онда зиянды заттардың пайда болуы, температураның өзгеруі және басқалары) жылдар бойы тірі қалуға қабілетті. Қолайлы жағдайларға түскен кезде цисталардан белсенді вегетативтік формалар (трофозоидтер) дамиды. Сонымен цистаға айналу қарапайымдылардың таралуына себебін тигізеді, олардың жаңа экологиялық қуыстарға түсуіне көмектеседі. Қарапайымдылардың көпшілігі еркін тіршілік етушілер болып табылады. Қарапайымдылар, сонымен қатар, басқа түрдің организмінде де тіршілік ете алады, оған ешқандай зиян келтірмейді, тіпті оған көмектеседі.

Қарапайымдылардың табиғаттағы рөлін жариялау.

салу процесінде теңіз түбі құрғақ жерге айналды. Әктастар, бор және басқа жыныстар негізінен теңіз қарапайымдылары қаңқаларының қалдықтарынан тұрады. Әктас құрылыс материалы ретінде ежелден-ақ үлкен практикалық маңызға ие болды. Биосферадағы заттар айналымында ең маңызды орынды мұхиттарда, тұщы суларда, топырақта және жоғары сатыдағы организмдерде мекендейтін қарапайымдар алады. Судағы ортада қарапайымдар планктонның негізі болып табылады, оларды басқа ірі жануарлар тамақтанады. Қарапайымдылар қаңқасынан: фораминифералар, радиоларийлер және карапас флагеллалары - кокколитофоридтер, шөгінді жыныстардың қалың қабаттары түзіледі. Суды биологиялық тазартуда көптеген судағы қарапайымдар - шөгінділер, тоқтатылған органикалық бөлшектермен және бактериялармен қоректенеді. Топырақ амебалары, кірпікшелер мен желекшелер топырақ фаунасының маңызды буыны болып табылады: олар топырақ түзуге қатысады. Бірқатар қарапайымдылар организмдегі асқорыту мен метаболизм процестерін жақсартатын жоғары сатыдағы жануарлардың симбионттарының пайдалы тобын құрайды. Флагеллаттардың 200-ден астам түрі термиттердің асқазандарында тіршілік етеді, олардағы талшықты қантқа айналдырады. Жағалық флагеллар - бұл көпжасушалы жануарлардың ата-бабалары.

Infusoria-аяқ киімдері су қоймаларының тұрғындары үшін тамақ ретінде қызмет етеді. Теңіздер мен мұхиттарда көптеген раковиналар сағат сайын өледі. Түбіне түсіп, олар әктас шөгінділерін құрайды. Тақтаға жазу үшін пайдаланылатын бор ғимараттардың қабырғалары мен төбелерін әктеу үшін қолданылады, ал үй салуға арналған әктас негізінен теңіз қарапайымдыларының қабықтарынан тұрады. Жойылған теңіз біржасушалы жануарлардың қабық шоғырларының қалдықтарына сүйене отырып, геологтар мұнай мен басқа пайдалы қазбалардың шоғырланған жерлерін табады.

комплексінен және басқалардан басқа, белгілі бір функцияларды орындайтындар бар: ас қорыту, жиырылғыш вакуольдер, қозғалыс органеллалары. Саркодтарда оларды псевдоподтар, флагеллаларда, флагелла, ал кириллаларда кірпікшелер ұсынады. Оқшаулау метаболизм өнімдерін плазмалық мембрана арқылы диффузия арқылы немесе жиырылғыш вакуольдердің көмегімен жүруі мүмкін - бір немесе екеуі (цилиаттар). Сол органоидтар осморегуляцияны қамтамасыз етеді. Ең қарапайым аэробтар жасуша қабықшасы арқылы оның диффузиясы арқылы оттегін алады. Көмірқышқыл газы дәл осылай жойылады. Тітіркену оң немесе теріс такси түрінде көрінеді (химия-, фото-, реотаксис). Энцистация қарапайымдылар түрлерін сақтау мен таратуда үлкен рөл атқарады. Киста - бұл бір клеткалы, қорғаныш қабығымен жабылған және қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларынан ұзақ уақыт өмір сүруге қабілетті организм. Қолайсыз жағдайда жасуша қозғалуды тоқтатады, дөңгелектейді, қозғалыс органеллаларын қабылдамайды немесе тартады, метаболизм процестерін баяулатады және тығыз қорғаныш қабығын шығарады, яғни цистистирленген.

VI. Пайдаланылған әдебиеттер

2. 
   1-кестені толтыру. (Protozoa) бір жасушалылар патшалық тармағы өкілдерінің салыстырмалы сипаттамасы