Реферат Орындаған: Абилова Саида
жүктеу/скачать 48,08 Kb.
|
Футбол
|
Реферат Орындаған:Абилова Саида ӘЛЕМДІ БАҒЫНДЫРҒАН СПОРТТЫҚ ОЙЫН- ФУТБОЛ Футбол — (ағылш. foot — аяқ, ball — доп) спорттың командалық ойын түрі. Футбол — әлемге аса танымал ойындардың бірі. Ойынның негізгі мақсаты қарсылас команданың қақпасына аяқпен немесе басқа да дене мүшелерімен (қолдан басқа) қарсылас команда салған саннан көбірек доп салу болып табылады.алықаралық футбол ассоцияацияның (IFAB)[5] әр түрлі деңгейде және әр түрлі футболшылар топтары үшін (мысалы, жасөспірімдер үшін, әйелдер үшін, мүмкіншілігі шектелгендер үшін, т.б.) ресми түрінде қабылданған ойын шарттарының 17 нұсқасы бар. Әр командада максималды 11 ойыншы (қосалқы ойыншыларды санамағанда), оның біреуі - қақпашы. Өз айып алаңында қақпашыдан басқа ойыншы допты қолымен ұстауға болмайды.[6]. Қақпашыдан басқа ойыншылар қорғаушылар, жартылай қорғаушылар, шабуылшылар болып бөлінеді. Бір ойынның аты - матч, матч екі 45 минуттық бөлімнен (тайм) тұрады. Ойын арасында 15 минуттық үзілісі бар.Ойын мақсаты - команданың допты қарсылас команданың қақпасына салу (гол) және өз қақпасына салғызбау. Матчта көбірек доп салған команда ұтады. Егер де матчтың нәтижесінде екі команда да бірдей гол салса - тең ойын деп саналады. Бұл жағдайда тағы қосымша уақыт (15 минуттан екі тайм) берілуі мүмкін. Егер де қосымша уақыттан кейін тең ойын болса - матчтен кейінгі пенальти жүптары өткізіледі Ойын ұзындығы 100-110 м, ені 64-75 метрлік тіктөртбұрышты алаңда өткізіледі. Биіктігі 2 м 44 см, ұзындығы 7 м 32 см-лік қақпасы бар. Қақпаның сыртына тор керіледі. Футбол добының салмағы 396-453 г, диаметрі 68-71 см Футбол тарихы XII ғасырдан басталады. Алғаш рет Англияда дамыды. Саяхатшы Гастон де Фуа өз заманында футболды бар ынтасымен бақылап,«Ағылшындар футболды ойын деп есептесе, онда төбелесті не дейді?» деп жазып кеткен екен. Футболға қарсылық көрсеткендер болды. Мысалы, шіркеудегі діндарлар, феодалдар футболға тыйым салынуын талап еткен екен. Өйткені, бүгінгі күнге дейін футбол өте қауіпті ойын саналып келеді. 1313 жылы белгілі феодал Эдуард II қала ішінде футбол ойнауға шектеу қойған. Тіпті, 1314 жылдың 13 ақпанында король Лондон қаласында футболға қарсы шаралар қолданған деседі. 1389 жылы Ричард II патша сарайы маңында доп тепкендерді өлім жазасына кескен. Патшаға бірнеше мәрте рұқсат сұрап барған футбол жанкүйерлері әрқашан жағымсыз жауап алып отырған. Футболға тыйым салған патшалар тізімі төмендегідей: Генрих IV 1399-1401, Генрих, V 1413 - 1433 ж, Генрих VI 1449-1451 ж, Эдуард IV 1471 ж, Генрих VII 1491 ж, ал Генрих VIII ойыншыларға шектеу қойып қана қоймай, алаң иелеріне тыйым салып, салық салған. Бұндай қатаң қағидаларға мойымаған халық футбол ойнаудан бас тартқан жоқ. Тек 1908 жылы футбол олимпиадалық ойындар тізімінен орын алды. Ал, 1863 жылы Лондонда футболдың жаңа шарттары белгіленді. Жобаға енгізілген ережелерді арнайы комиссия жіті қараған. 1872 жылдан бастап футболдан халықаралық кездесулер өткізілді. Доданы Англия мен Шотландия футболшылар ашты. Ойынды бар ынтасымен тамашалаған жанкүйерлер үшін ойын сәтсіз аяқталды. Өйткені, алғашқы кездесуде есеп ашылған жоқ. 1884 жылы Ұлыбританияда алғашқы ресми кездесу өтті. Жарысқа Англия, Шотландия, Уэльс және Ирландия командалары қатысып, бақ сынасты. Ойын жеңімпазы - шотландықтар болды. 1920 жылы еуропалық футбол бәсекесінде Бельгия мен Чехословакия кездесті. Онда чех футболшыларын ойсырата жеңген бельгиялықтар олимпиада чемпионы болып танылды. Ал 1924 жылы Оңтүстік Америкада ашылған олимпиадада алтынды Уругвай құрамасы ұтты. Олар Югославия, американ, француз, голланд пен Швейцария ойыншыларын қапы қалдырды. Ағылшындардан футболды үйренген Уругвай футболшылары әлдеқайда ширақ еді. Италия мен Испания, Мажарстан, Аустрия, Чехословакия да футболдың қыр-сырларын тең меңгере білді. Бұны 1934-38 жылдары Италия құрамасының екі рет әлем чемпионаты атанғаны дәлелдейді. Ежелгі Шығыс елдерінде (антикалық дәуірде Мысыр, Қытай,) (Грекия, Рим), тіпті Франция, Италия, Англияда футболға ұқсас ойын болған. Ежелгі Мысырдағы футбол тектес ойын біздің эрамызға дейін 1900 жылы танылған 19 ғасырдың аяғында футбол Еуропа мен Латын Америкада қарқынды дамыды. 1904 жылы Белгия, Дания, Нидерланд мен Швейцария елдері футбол қауымдастығынан халықаралық федерацияның (FIFA) құрылуына мұрындық болды. 1923 жылы Ресей құрамасы Скандинавия турнирінде Швеция мен Норвегия командаларын қапы қалдырды. Одан кейін бірнеше мәрте Түркия ойыншыларын сан соқтырды. 1946-48 жылдары Оңтүстік Америка үш рет қатарынан аргентиналықтардан басым түсті. 1950-60 жылдары футболдан үздік мектептер саналғандар мыналар еді: Лев Яшин мен Игорь Нетто, Альфредо ди Стефано мен Франсиско Хенто, Раймон Копа мен Жюст Фонтэн, Полеи Диди, Гарринча және Жильмар, Драгослав Шекуларац пен Драган Джаич, Иозеф Масопуст пен Ян Поплухар, Бобби Мур мен Бобби Чарльтон, Герд Мюллер, Уве Зеелер мен Франц Беккенбауэр, Ференц Вене мен Флориан Альберт, Джачинто Факкеттии, Джанни Ривера, Жаирзиньо және Карлос Альберте. 1956 жылы Кеңес Одағының футболшылары алғаш рет олимпиада чемпионы атанды. Төрт жылдан кейін олар Еуропа кубогының жеңімпазы танылды[8]. Футболдың алғаш 1863 ж. Англияда арнаулы ережесі бекітіліп, тұңғыш қауымдастық құрылды. Сондықтан Англия аталмыш спорт түрінің отаны болып есептеледі. Бірақ Футболға ұқсас аяқдоп ойынының түрлері ежелгі Мысыр, Қытай, Грекия, Римде, ал онан кейінірек Франция мен Италияда дамыған. Кейін бұл спорт түрі біраз өзгерістерге ұшырап, футбол деген атаумен бізге жетті. 19-ғасырдың соңына қарай футбол Еуропа мен Латын Америкасы елдеріне кеңінен тарай бастады. 1904 жылы халықаралық футбол федерациясы (FIFA), 1954 жылы Еуропа футбол қауымдастықтары одағы (УЕФА) құрылды. 1900 жылдан бастап олимпиялық ойындар бағдарламасына енген. 1930 жылдан бастап төрт жылда бір рет әлем чемпионаты және 1958 жылдан бастап Еуропа кубогы үшін жарыстар өткізіліп тұрады. Футболдың таралуын, басқаруын және бақылауын менгеретін бір қатар халықаралық ұйымдары бар. Негізігісі болып Цюрихта (Швейцария) орналасқан ФИФА ұйымы болып есептеледі. ФИФА халықаралық жарыстарды, яғни Футболдан Әлем чемпионаттарын[10].) ұйымдастыру мйселесімен айналысады. Құплықтық деңгейлерді халықаралық жарыстармен 6 ұйым айналысады:КОНКАКАФ, КОНМЕБОЛ,УЕФА, КАФ, АФК (Африка), ОФК (Океания). 1977 жылы Тунисте алғаш рет жасөспірімдер арасында әлем чемпионаты өтті. Жасы 19-ға дейінгі жас футболшылар 16 ұлттық құрамадан алынды. Жастар арасындағы чемпионат тізімінің тұсауын КСРО футболшылары кесті.[11] 2.1 Спорт падишасы саналатын футболдың шығу, таралу тарихы Спорт падишасы саналатын футбол атауының ойыны әлем бойынша жанкүйерлер миллиондап саналады. Күн сайын теледидарға қарап, футбол көретін, жаңалықтарынан хабардар болып отыратын жанкүйерлержетерлік. Футбол ойынының қалай дүниеге келгенін, осы күнге дейін қалай жеткенін біреу білер, біреу білмес. Өзге құбылыстар секілді әр ойын түрлерінің шығу тарихы бар. Оның ішінде футбол ойынының тарихы тым тереңде. Аяқ доп ойынының алғашқы түрлері ежелгі Мысыр, Қытай, Грекия, Рим елдерінде пайда болып, кейіннен Франция мен Италияда дамыған. Футболға ұқсас ойын түрін үнді елі Тапа Банка Яп (допты лақтыру)деп аталса, Эскимостар тунгатгак, Қытайлар цуцзю деп атаған. Францияда па супь, Италияда кальчио деп атаған. Римдіктер гарпастум (қол добы) деп кеңінен тараған. Бұл ойынды қолмен де, аяқпен де ойнаған. Бұл ойынның қатыгездікпен ерекшелінетін ережесі сан рет өзгерген Деректерде Англияда аяқ доп ойынының 1660ж таққа ІІ Карл отырғанда сарай маңындағылар ойнай бастаған. Орта ғасырларда Англияда футболды асқан құмарлықпен және дөрекі түрде жабайылықпен ойнайтын болған.Ойнаған кездерінде көшенің астын үстіне шығаратын.Шотландықтар мен ағылшындар футбол ойнағанда өліп тірілгеніне қарамайтын, жұлысып, тармасып тартысып, тебісіп, аузы мұрнын қанатып, ісініп, нағыз жабайылықпен ойнайтын болған.Сондықтан билік футболға қарсы барлық амалдарды жасаған. Тіпті король футбол ойнауға тыйым салатын арнайы жарлықтар да шығарған. Мәселен 1314ж король Эдуард ІІ Лондон тұрғындарына қала ішінде доп ойнауға тыйым салған. Тыйымды бұзғандар абақтыға жабылған. Тіпті 1389ж король Ричард ІІ сарай маңында доп тепкендерді өлім жазасына кескен. Бірақ Англияда бұл ойын танымал болғаны соншалық король жарлықтары да мұның алдында жарамай қалды. Алғаш рет дәл осы ойын Анлияда бұл ойын Футбол деген атпен атала бастады. Футболдың отаны Англия дейді. 1863ж Англияда алғашқы ережесі бекітіліп, қауымдастығы құрылды. Алғашқы ереже бойынша ойынды қолмен ойнауға мүлдем тыйым салған. Тіпті қақпашының өзіне допты қолмен тосып алуына тек 1871ж ғана рұқсат етілді. ХІХ ғасырдың соңына дейін қауымдастық футбол ойынының ережесіне тағы өзгерістер келді. Мысалы 1871ж доптың өлшемі көлемі бекітілді. 1872ж бұрыштан ұру,1878ж төрешіге ысқырық, 1891ж бастап қақпаға тор байланатын болған.11метрлік айып добы сол жылы пайда болды. 1880 және 1881ж ж футбол алаңына алғаш рет төрешілер шығады. ХІХ ғасырдың соңында Латын Америкасы мен Еуропада бірден күрт дамып кетеді. Ресми түрде халықаралық кездесулер 1872ж бастап өткіле бастайды. 1908ж Футбол олимпиадалық ойындар тізіміне кіреді. 1904ж Халықаралық Футбол федерациясы Фифа, 1954ж Еуропа футбол қауымдастықтары Уефа құрылған. Қазақстанда алғашқы футбол командасын құру 1911ж бастау алған. Футбол тарихы ХЫЫ ғасырдан басталады. Алғаш рет Англияда дамыды. Саяхатшы Гастон де Фуа өз заманында футболды бар ынтасымен бақылап, «Ағылшындар футболды ойын деп есептесе, онда төбелесті не дейді?» деп жазып кеткен екен. Футболға қарсылық көрсеткендер болды. Мысалы, шіркеудегі діндарлар, феодалдар футболға тыйым салынуын талап еткен екен. Өйткені, бүгінгі күнге дейін футбол өте қауіпті ойын саналып келеді. 1313 жылы белгілі феодал Эдуард ЫЫ қала ішінде футбол ойнауға шектеу қойған. Тіпті, 1314 жылдың 13 ақпанында король Лондон қаласында футболға қарсы шаралар қолданған деседі. 1389 жылы Ричард патша сарайы маңында доп тепкендерді өлім жазасына кескен. Патшаға бірнеше мәрте рұқсат сұрап барған футбол жанкүйерлері әрдайым жағымсыз жауап алып отырған. Футболға тыйым салған патшалар тізімі төмендегідей: Генрих 1399-1401, Генрих 1413 — 1433 ж, Генрих 1449-1451 ж, Эдуард 1471 ж, Генрих 1491 ж, ал Генрих 17 ойыншыларға шектеу қойып қана қоймай, алаң иелеріне тыйым салып, салық салған. Бұдай қатаң қағидаларға мойымаған халық футбол ойнаудан бас тартқан жоқ. Тек 1908 жылы футбол олимпиадалық ойындар тізімінен орын алды. Ал, 1863 жылы Лондонда футболдың жаңа шарттары белгіленді. Жобаға енгізілген ережелерді арнайы комиссия жіті қараған. 1872 жылдан бастап футболдан халықаралық кездесулер өткізілді. Доданы Англия мен Шотландия футболшылар ашты. Ойынды бар ынтасымен тамашалаған жанкүйерлер үшін ойын сәтсіз аяқталды. Өйткені, алғашқы кездесуде есеп ашылған жоқ. 1884 жылы Ұлыбританияда алғашқы ресми кездесу өтті. Жарысқа Англия, Шотландия, Уэльс және Ирландия командалары қатысып, бақ сынасты. Ойын жеңімпазы -шотландықтар болды. 1920 жылы еуропалық футбол бәсекесінде Белгия мен Чехословакия кездесті. Онда чех футболшыларын ойсырата жеңген бельгиялықтар олимпиада чемпионы танылды. Ал, 1924 жылы Оңтүстік Америкада ашылған олимпиадада алтынды Уругуай құрамасы ұтты. Олар Югославия, американ, франсуз, голланд пен Швейцария ойыншыларын қапы қалдырды. Ағылшындардан футболды үйренген Уругуай футболшылары әлдеқайда ширақ еді. Италия мен Испания, Мажарстан, Аустрия, Чехословакия да футболдың қыр-сырларын тең меңгере білді. Бұны 1934-38 жылдары Италия құрамасының екі рет әлем чемпионаты атанғаны дәлелдейді. Ежелгі Шығыс елдерінде (антикалық дәуірде Мысыр, Қытай,) (Грекия, Рим), тіпті Франция, Италия, Англияда футболға ұқсас ойын болған. Ежелгі Мысырдағы футбол тектес ойын біздің эрамызға дейін 1900 жылы танылған. 19 ғасырдың аяғында футбол Еуропа мен Латын Америкада қарқынды дамыды. 1904 жылы Белгия, Дания, Нидерланд мен Швейцария елдері футбол қауымдастығынан халықаралық федерацияның (ФИФА) құрылуына мұрындық болды. 1923 жылы Ресей құрамасы Скандинавия турнирінде Швеция мен Норвегия командаларын қапы қалдырды. Одан кейін бірнеше мәрте Түркия ойыншыларын сан соқтырды. 1946-48 жылдары Оңтүстік Америка үш рет қатарынан аргентиналықтардан басым түсті. 1950-60 жылдары футболдан үздік мектептер саналғандар мыналар еді: Лев Яшин мен Игорь Нетто, Альфреде ди Стефано мен Франсиско Хенто, Раймон Копа мен Жюст Фонтэн, Полеи Диди, Гарринча және Жильмар, Драгослав Шекуларац пен Драган Джаич, Иозеф Масопуст пен Ян Поплухар, Бобби Мур мен Бобби Чарльстон, Герд Мюллер, Уве Зеелер мен Франц Беккенбауэр, Ференц Вене мен Флориан Альберт, Джачинто Факкеттии Джанни Ривера, Жаирзиньо және Карлос Альберте. 1956 жылы Кеңес Одағының футболшылары алғаш рет олимпиада чемпионы атанды. Төрт жылдан кейін олар Еуропа кубогының жеңімпазы танылды. Әлем чемпионатында жеңіске жеткендер Бразилия құрамасы — Бес рет: 1958, 1962, 1970, 1994 және 2002 жылдарындағы чемпионаттарды жеңді. 1977 жылы Тунисте алғаш рет жасөспірімдер арасында әлем чемпионаты өтті. Жасы 19-ға дейінгі жас футболшылар 16 ұлттық құрамадан алынды. Жастар арасындағы чемпионат тізімінің тұсауын КСРО футболшылары кесті. 2.2 Қазақстанда футболдың даму тарихы Бұл спорт түрін сүймейтін халық жоқ шығар. Қазақ жерінде де футбол ойыны қарқынды түрде дамып, көптеген адамдардың сүйікті спорт түрі болып, түрлі кездесулердегі, той-жиындардағы талқылаулардың басты тақырыптардың біріне айналды. Бірақ, бұл спорттың еліміздегі даму тарихын көптеген адамдар біле бермейді. Сондықтан, біз бүгін қазақ спортының даму тарихы жөнінде әңгіме өрбітеміз. 1913-16 жылдар аралығында Семей қаласында “Ласточка”, “Ярыш”,“Орлята” мен “Олимп” атты футбол командалары құрылады. Кейбір деректерге сүйенетін болсақ, футболды қазақ жеріне ағылшын саудагері әкелген. Мұхтар Әуезов “Ярыш” командасының құрамында өнер көрсеткен деген деректер де бар. “Ярыштың” құрамында Әуезовпен бірге Кәрімов, Мұхаммедов, Хисматуллин, Рыспаев, Сайдашев, Нигматуллин, Сыздықов, Ғаббасов, Құрманов, Ямбушев пен Ахмедшин сынды қазақ футболының негізін қалаушылар доп теуіп, бұл спорт түрінің елімізде дамуына өз үлестерін қосқан. Евгений Один футбол жылнамашысының деректеріне сүйенсек, “Ярыш” халықаралық сахнада өнер көрсеткен алғашқы қазақ командасы еді. Футбол ойыны күннен -күнге дамып, халықтың сүйікті спорт түрлерінің біріне айналған. Осылайша, бұл ойын Павлодар қаласына да жеткен. Павлодарда 1915-16 жылдары “Ястреб” және “Звездочка” командалары құрылып, олар көршілес жатқан губернияларының командаларымен бақ сынасып, бірнеше рет жеңіске жеткен болатын. Бұл кездесулердің нәтижесінде футбол ойыны Орта Азия мен Сібірге таралып кетеді. 1928 жылы Петропавлда Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасының губерниялары арасында алғаш рет ресми түрде жарыс ұйымдастырылады. Жарысқа қатысқан футболшылар ішінен қазақ тарихындағы алғашқы футбол құрамасы ұйымдастырылып, осы ұжым I Бүкілодақтық жұмысшылар спартакиадасының іріктеу ойындарында өнер көрсеткен. Осы жарыс аясында қазақ құрамасы бес кездесу өткізіп, ұпайлар саны бойынша екінші орынға ие болған. 1937 жылы қазақ командасы тұңғыш рет кәсіпқой клубтар арасынан КСРО чемпионатына қатысып, Кеңес Одағының III Чемпионатында алматылық «Динамо» командасы үшінші орынды еншілеген болатын. 1948 жылы спорттық ұжымдар арасынан алғашқы Қазақстан Кубогі турнирі ұйымдастырылған еді. Бәсекелестерінен басым болып шыққан қарағандылық «Динамо» командасы тамаша өнер көрсетіп, ақтық сында жеңіске жетіп, Қазақстан Кубогін қоржындарына салған. 1951 жылы Кеңес үкіметі «ВЦСПС Кубогі» атты жарыс ұйымдастырып, бұл додада бүкіл Кеңес Одағының түкпір-түкпірінен келген ондаған командалар өнер көрсеткен. Қазақ футболы халықаралық деңгейге шыққан кез 1957 жылға тап келген. Осы жылы алматылық «Қайрат» командасы Финлядияның «Вааса» командасымен жолдастық кездесу өткізіп, нәтижесінде қарсыласын 4:0 есебімен тізе бүктірген. Екі жылдан кейін Қазақ КСР футбол федерациясы өз жұмысына кірісе бастады. 1968 жылы қазақ футбол тарихындағы елеулі оқиғалардың бірі орын алды. Сол жылы Кеңес үкіметі КСРО футбол федерациясына қарасты «Б» санаттағы қазақ аймағын құрып, алғашқы жарысқа 21 клуб қатысқан. Осы 21 клуб ішінен жезғазғандық «Еңбек» жүзден жүйрік атанған. Дәл сол жылы кәсіби клубтар арасындағы тұңғыш Қазақстан Кубогінің жарысы ұйымдастырылып, ақтық сында бас жүлдеге целиноградтық «Динамо» қол жеткізген. Бірте-бірте қазақ футболшылардың есімдері бүкіл Кеңес Одағына таралып, үздіктер қатарынан біздің саңлақтарымыз да көріне бастады. Осылайша, 1971 жылы “Смена” жастар апталығы жүргізген сауалнама қорытындысы бойынша, КСРО чемпионатының жоғарғы дивизиондағы «Үздік жаңа есім» атағына “Қайрат” командасының қорғаушысы Сейілдә Байшақов қол жеткізген. Сол жылы ұйымдастырылған Бүкілодақтық “Переправа” атты турнирінің жеңімпазы болып Қазақстанның жастар құрамасы танылды. Қазақ футболшыларылары Еуропа елдерінің жасыл алаңдарында да өнер көрсетіп, 1976 жылы алматылық шабуылшы Александр Хапсалис пен оның павлодарлық аттасы Кадейкин Еуропада өткен жасөспірімдер чемпионатында жеңіске жеткен. Бұдан кейін де қазақстандық футболшылар Олимпиада ойындарында үздік нәтижелерге қол жеткізіп, қазақтың атын бүкіл әлемге паш етті. 1988 жылы Сеулде өткен ХХIV жазғы Олимпиадалық ойындарда алматылық “Қайрат” командасының жартылай қорғаушысы Евгений Яковенко турниде керемет ойын көрсетіп, қазақ футбол тарихындағы алғашқы Олимпиада чемпионы атағына қол жеткізді. Сол жылы алматылық “Қайрат” КСРО Федерация Кубогін жеңіп алып, ақтық кездесуде бакулік “Нефтчи” командасын 4:0 есебімен жеңген. Келесі жылы қазақ жерінде ҚазКСР футбол ассоциациясы құрылды. Осылайша, қазақ футболының қалыптасуы мен дамуы бір ғасырға жуық уақытты қамтып келеді. Жас әрі болашағы зор мемлекетімізде арнайы спорттық мекемелер бой көтеріп, футболдың дамуына ықпал ететініне сеніміміз кәміл. 2.3 Қазақстан Ұлттыұ футбол құрама командасы Футболдан Қазақстан Ұлттық құрамасы - Футболдан халықаралық матчтарда өнер көрсетіп жүрген Қазақстан құрамасы. Қазақстан Футбол Федерациясының бақылауында. 2016 жылғы 3 наурыз күні ФИФАның белгіленген рейтингі бойынша 125-ші орында. ФИФА рейтингінде тіркелген рекорды 2001 жылдыңжелтоқсаны - 98 орын.[2] Ең алғашқы ресми кездесуін Қазақстан құрамасы 1996 жылғы Азия Кубогының іріктеу турнирінде өткізді. 7-ші топта Сирия және Катар құрамаларымен бір топқа түсіп, алғашқы кездесуінде Катар құрамасын 1-0 есебімен жеңді. Бұл осы іріктеудегі құраманың соққан жалғыз добы болатын. Одан кейін олар қалған үш кездесудеде бірде-бір доп соға алмай, қақпасына барлығы алты доп жіберіп алып, жеңіліп қалды. 1998 жылғы ӘЧ-ның іріктеу кезеңінде Қазақстан Ирак және Пәкістан құрамаларымен 9-шы топқа түсті. Алғашқысын 2-1, 3-1 есебімен жеңсе, екіншісін 3-0, 7-0 есебімен жеңді. Екінші раундта Оңтүстік Корея, Жапония, БАӘ, Өзбекстанмен бірге В тобына түсіп соңғы орын алды. Біреуінде жеңіп, үшеуінде тең түсіп, төртеуінде жеңіліп қалды. 2000 жылғы Азия Кубогының іріктеуінде Катар, Иордания, Палестина, Пәкістан құрамаларымен бір топқа түсіп екінші орын алды. Топ жеңімпазы Катардан 1 ұпай қалып қойды. 2002 жылғы Әлем Чемпионатына іріктеуде Ирак, Непал және Макао құрамаларымен бір топқа түскен Қазақстан Ирак құрамасымен ұпайы тең түсіп, қосымша көрсеткіші бойынша қалып қойды. 2000 жылы ҚФФ Азиялық аймақтағы футболдың даму перспективасы төмен деген көзқараспен Евро аймаққа өтудің жолдарын іздеді.Қазақстанның географиясындағы Батыс Қазақстан, Атырау, Ақтөбе облыстары Еуропаға кіріп тұрғандықтан, 2002 жылы Қазақстан УЕФАға қабылданды. Сондықтан Қазақстан өту кезеңінде болғандықтан 2004 жылғы Азия Кубогы мен Еуропа Чемпионатының іріктеу турниріне қатысқан жоқ. 2006 жылғы ӘЧ-на іріктеуде Қазақстан тұңғыш рет Евро аймақта өнер көрсетті. Украина, Түркия, Дания, Грекия, Албания және Грузия құрамаларымен бір топқа түсіп, 12 ойында 1 ғана ұпай жинап соңғы орын алды. 2008 жылғы Еуропа Чемпионатына іріктеуде Польша, Португалия, Армения, Әзірбайжан, Финляндия, Сербия және Бельгия құрамаларымен А тобына түсті. Бұл жерде Қазақстандықтар 8 құраманың ішінде 6-шы орын алды, 10 ұпай жинап, 2 ойында жеңіске жетті. Қазақстан УЕФА аймағындағы алғашқы ресми жеңісіне 2007 жылдың 24-ші наурыз күні Сербия құрамасымен болған ойында қол жеткізді (2-1). Келесі ойыншылар құрама сапына 10 және 14 қазан өткен Нидерланд және Латвияға қарсы ЕУРО-2016 іріктеу кезеңі ойындарына қатысты. Ойындар мен соққан доптар саны 2015 жылдың 13 қазанына қарай берілгені туралы мәлемет 1- кестеде көрсетілген 3 ФУТБОЛДАН ӘЛЕМ ЧЕМПИОНАТЫ Футболдан әлем чемпионаты (немесе Футболдан Әлем Кубогы, ФИФА әлем чемпионаты деп те атайды), ресми атауы ФИФА Әлем Кубогы (ағылш. FIFA World Cup) - футболдан халықаралық жарысы. Әлем Чемпионаты ФИФАның ұйымдастыруымен өткізіледі, және оған ФИФАға мүше барлық ерлер құрама командалары қатыса алады. Финалдық турнирлер 4 жылда 1 рет болады. Бірақ іріктеу турнирлерін қосқан 3 жылға дейін созылады. 2010 жылғы әлем чемпионатыныңіріктеу кезеңіне барлығы 204 құрама қатысты. 4 жыл сайын өтетеін әлем чемпионатының финалдық турниріне барлығы 32 (31 құрама іріктеу кезеңінен жолдама алады, 1 құрама чемпиоантты өткізуші ел бірден жолдама алады; 2006 жылғы әлем чемпионатына дейін чемпион атанған команда келесі чемпионатқа бірден жолдама алатын еді, 2006 жылдан бастап чемпионда іріктеу кезеңіне қатысады) құрама қатысады. Әлем чемпионатын өткізуші ел алдын ала белгіленіп қояды. Әлем чемпионатының финалдық турнирлері 1930 (1942 мен 1946 жылдары екінші дүниежүзілік соғыстың салдарынан өткізілген жоқ) жылдан бері өткізіліп келеді. Жәнеде барлық спорт әлемінің көптеген жанкүйерлері асыға күтеді. Кейде ең көп жанкүйерлер жинайтын спорттық турнир - Олимпиада ойындарында көп жанкүйер жиналады. Соңғы әлем чемпионаты 2010 жылы маусымның 11-нен шілденің 11-не дейін Оңтүстік Африка Республикасында өткізілді. Әлем чемпионатының тарихында барлығы 8 құрама әлем чемпионы атағын жеңіп алды. Оның ішінде ең көп чемпион атанған Бразилия құрамасы - 5 рет. 4 рет әлем чемпионы атанған Италия құрамасы, одан кейін Германия - 4, Аргентина мен Уругвай - 2 рет. Және Англия, Франция, Испания құрамалары бір-бірден чемпион атанды. 3 рет әлем чемпионы атанған жалғыз ойыншы бар, ол футбол королі - Пеле (1958, 1962, 1970 жылдары). Және 20 ойыншы 2 рет әлем чемпионы атанды (оның көбі бразилиялықтар, 4-і Италия ойыншылары, 1-і Аргентина ойыншысы). Витторио Поццо 2 рет әлем чемпионы атынған жалғыз жаттықтырушы (1934 және1938). Марио Загало менФранц Бекенбауэр футболшы ретінде де, жаттықтырушы ретінде де әлем чемпионы атанғандар (Загало 2 рет ойыншы ретінде (1958, 1962 жылдары), жаттықтырушы ретінде (1970 жылы); Бекенбауэр - 1974, 1990 жылдары). Ең көп әлем чемпионы атанып абсолюттық рекордың иесі Марио Загало болып табылады. Барлығы 4 титул (1994 жылы бас жаттықтырушының көмекшісі ретінде чемпион атанды). Бірінші чемпионат[өңдеу] Сентенарио - әлем чемпионатының финалын қабылдағын тұңғыш стадион 1924 және 1928 жылғы Олимпиада ойындарының жеңімпазы атанғандықтан Уругвайды тұңғыш әлем чемпионатын өткізуші ел қылып сайлады. Алғашында әлем чемпионатын өткізуге 5 ел үміткер болды - Италия, Испания, Нидерланд, Швеция және Уругуай. Көбі Уругуайға дауыс берді. Алайда Уругуайда өтетін әлем чемпионатына бару үшін Еуропа елдеріне қиынға соқты. Турнирдің басталуына 2 ай қалғанда ешбір Еуропа елі өз құрамасын Уругуайға жіберуді жоспарлаған жоқ. Ақыры тұңғыщ әлем чемпионатына Еуропадан тек 4 ел қатысатын болды (Франция,Бельгия, Румыния, Югославия). Барлығы әлем чемпионатына Оңтүстік Америкадан - 7, Еуропадан - 4, Солтүстік Америкадан - 4, барлығы - 13 құрама қатысты. Бұл әлем чемпионатының тарихындағы ең аз команда қатысқан жыл болып (1950 жылғы әлем чемпионатынада 13 құрама қатысты), және іріктеу кезеңдері өткізілмеген жалғыз әлем чемпионаты болып табылады. 13 құрама 4 топқа бөлінді. Топ жеңімпаздары жартылай финалға жолдама алды. Әлем чемпионатының алғашқы ойындарында Франция мен АҚШ жеңіске жетті. Әлем чемпионатының алғашқы голын француз Люсьен Лорансоқты, бірінші хет-трикті америкалық Берт Патено жасады. Финалда екі Оңтүстік Америкалық құрамалар Уругвай мен Аргентина құрамалары кездесті. 93 мың жанкүйер Монтевидео қаласындағыСентенарио стадионына Уругвай құрамасы Аргентина футболшыларын 4:2 есебін жеңіп тұңғыш әлем чемпионы атанды. Дамуы[өңдеу] Әлем чемпионатын өткізушілердің басты қиыншылығы ол елдердің әлем чемпионатына баруға кететін транспортарының қымбатшылығы, және соғыс: 1942 және 1946 жылы Екінші Дүниежүзілік соғыс салдарынан өткізілген жоқ. 1934 тен 1978 жылдар арасындағы әлем чемпионатына 16 команда (1950 жылды қоспағанда, ол жылы 3 құрама іріктеу кезеңі біткеннен кейін әлем чемпионатынан бас тартты) қатысты. Көбінесе әлем чемпионатына Еуропа мен Оңтүстік Америка аймақтарынан қатысты, кей жылдары Азия, Африка және Аралдар аймақтарының мықты құрамалары қатысты, көбіне олар еуропалықтар мен оңтүстікамерикалықтарға ұпай үлестіріп беруші құрама ретінде жүрді. Керісінше кездеріде болды, мысалы, 1966 жылы Солтүстік Корея 1/4 финалына дейін жетті. 1982 жылдан бастап финалдық турнирге қатысушылар саны 24-ке ұлғайды, ал 1998 жылы 32-ге. Қосымша орындардың көбі Азия, Африка және Солтүстік Америка аймақтарына бұйырды. Көбіне футбол елі болып саналмай келген осы аймақтың құрамалары соңғы жылдары тәуір өнер көрсетуде: мысалы, Камерун 1994, Оңтүстік Корея, Сенегал мен АҚШ2002, Гана 2010 жылдары. Әлем чемпионаты шынындада әлемдегі құрамалардың жарысы болды. 2006 жылғы әлем чемпионатына - 197 құрама, 2010 жылғы әлем чемпионатына - 204 құрама қатысты. Сондада жанкүйерлер саны Еуропа мен Оңтүстік Америка аймақтарына жетпейді. Әлем чемпионатының тарихында осыдан басқа аймақтардан тек қана 3 құрама жартылай финалға жолдама алды (АҚШ, Оңтүстік Корея және Түркия). Оңтүстік Америкадан осындай жетістікке 20 рет жетті (көбіне Бразилия, Аргентина, Уругуай, 1962 жылы Чили құрамасы 3-ші орын алды), ал Еуропа - 55 рет (19 ел). Іріктеу турнирі[өңдеу] Іріктеу турнирлері әлем чемпионатының финалдық турниріне қатысатын құрамалардың санын азайтып және іріктеп алу үшін өткізіледі. Әлем чемпионатының алдындағы іріктеу турнирі өткізілмеген Жалғыз чемпионат ол - 1930 жылғы әлем чемпионаты. Іріктеу турнирі ФИФА-ға мүше ұйымдардың құрамалары бойынша өткізіледі: азиялық іріктеу (АФК), африкалық (КАФ), еуропалық (УЕФА), солтүстікамерикалық (КОНКАКАФ), оңтүстікамерикалық КОНМЕБОЛ, аралдық (ОФК). Іріктеу турнирі өткізілмес бұрын ФИФА әр аймаққа финалдық турнирге қанша команда қатысатынын бөліп береді. 1938 жылдан бастап әлем чемпионатын өткізуші ел автоматты түрде финалдық турнирге жолдама алады. Жәнеде, 2006 жылға дейін соңғы әлем чемпионы келесі чемпионатқада бірден жолдама алатын еді. 2006 жылғы әлем чемпионатының алдында әлем чемпионыда іріктеу турниріне қатысатын болып белгіленіп, 2002 жылғы әлем чемпионы Бразилия іріктеу турниріне қатысты. Төмендегі кестеде аймақтарға бөлу орындары көрсетілген. +Ч деген әлем чемпионына берілетін қосымша орын, +Х чемпионатты өткізуші елге берілетін қосымша орын. Аймақ аралық қосымша кездесулердің орны 0,5 болып саналады. Қоюланып жазылғандар қосымша кездесулердің жеңімпаздары. 1 В 1938 жылы Австрия аншлюс салдарынан әлем чемпионатына қатысқан жоқ. Ақыры чемпионатқа Еуропадан 12 құрама қатысты (чемпион мен өткізуші елді қосқанда.). ² 1950 жылы Үндістан, Шотландия және Түркия финалдық кезеңнен бас тартты. Ақыры чемпионатқа Еуропадан 6 құрама қатысты, Азиадан біреуіде қатысқан жоқ. ³ 1958 жылғы чемпионатта Азия мен Африка екеуіне 1 орын берілген болатын, ал Еуропаға 9 орын. Алайда Израильдің барлық қарсыластарының бас тартқанынан кейін Израиль мен Уэльс арасында қосымша кездесу өткізілді. Ақыры Азия мен Африка екеуара - 0,5 орын алса, Еуропа — 9,5 орын алды. 4 1962 жылғы чемпионатта Еуропа 8 орын, және тағы 2 команда Азия мен Африканың командаларымен қосымша ойын өткізді. Еуропаның 2 құрамасыда жеңіске жетіп, соңында Еуропаға есеп бойынша 10 орын берілді. 5 1994 жылғы чемпионатта қосымша кездесулер 2 раунд болды. Алғашында ОФК и КОНКАКАФ командалары кездесті, жеңімпаз КОНМЕБОЛ командасымен кездесті. 6 2006 жылдан бастап чемпион автоматты түрде орын алмайтын болды Әлем чемпионатының өткізілу формуласы 1998 жылдан бері 32 қатысушы-командадан құралған. Финалдық турнир алдын ала таңдалып алынған елде, 1 ай көлемінде 2 жүйеде өткізіледі (топтық кезең және шығып қалу жүйесінде). Топтық кезеңде 32 команда әр топта 4 командадан, 8 топқа бөлінеді. Топ құрамы жеребе бойынша қарастырылады. Әр команда өз тобында 1 айналымдық 3 ойыннан өткізіеді. Соңғы турдың ойындары 1 күнде және 1 уақытта өткізіледі. Әр жеңіске команда 3 ұпай алады, тең ойынға - 1 ұпай, жеңіліске - 0 ұпай.Әр топтан келесі кезеңге (плей-офф) өз тобында үздік шыққан 2 команда жолдама алады, барлығы 16 құрама. Екінші кезеңді командалар шығып қалу жүйесінде өткізіеді. Жеңіліп қалған команда ( жартылай финалды қоспағанда) турнирден шығып қалады. Егер негізгі уақытта командалар бірі-бірімен тең ойнаса, қосымша уақыт қосылады, ал егер олда жеңімпазды табуға көмектеспесе ойын соңындағы пенальти өткізіледі. 1/8 финалда өз тобында 1-ші орын алған құрама басқа топтан 2-ші орын алған құрамамен кездеседі. Осы ойынның жеңімпаздары 1-4 финалға жолдама алады, оның жеңімпазжары 1/2 финалға шығады. Жартылай финалда (1/2 финал) жеңіліс тапқан екі құрама өзара қола медельді сарапқа салады. Жартылай финалда жеңіске жеткен екі құрама өзара финалдық ойынды өткізеді. Жеңімпаз алтын медаль мен әлем чемпионы деген атақ және әлем кубогын келесі әлем чемпионатына дейін ұстауға алады. 3.1 Үздік құрамалар Барлығы әлем чемпионатында 207 құрама өнер көрсеткен, оның ішінде тек 12 құрама финалда ойнаса, 8-і чемпион атанған. Әлем чемпионатың ең жулдеқор командасы - Бразилия. Бразилия - барлық әлем чемпионатының финалдық турнирінде өнер көрсеткен жалғыз құрама, және 5 дүркін әлем чемпионы, 2 рет финалға шыққан. Әлем чемпионатын жеңіп алған еуропалықтар - 10, ал оңтүстікамерикалықтар - 9. Ең көп финалға шыққандар Бразилия мен Германия - 7 рет. Және ең көп қатарынан шыққан құрамаларда осы екеуі - 3 рет (Германия - 1982, 1986 және 1990; Бразилия - 1994, 1998 және 2002 жылдары). Бірақ бұл екеуі бір-бірімен тек 1 рет кездесті (финалда ғана емес, әлем чемпионатының тарихында) 2002 жылы финалда (Бразилия 2:0 есебімен жеңді). Финалға шығу бойынша 3-ші орында Италия құрамасы тұр (6 рет). Және олар Бразилияғада, Германияғада ең ыңғайсыз команда болып саналады, себебі осы екеуін финалдық турнирде бірден көп жеңген осы Италия (Бразилияны 1938, 1982; Германияны 1970, 1982, 2006 жылдары). 1970 жылы Бразилия мен Италия құрамалары финалға шықты, ол кезде екеуіндеде 2 чемпиондық атақ бар еді, 1994 жылыда екеуі финалға шығып, екеуіндеде 3 чемпиондық атақ бар болатын, бірақ екеуіндеде бразилиялықтар жеңіске жетті. Еуропалықтар мен оңтүстікамерикалықтар арасында қарсыластықта еуропалықтар алда тұр. Еуропалықтар 7 рет (1934, 1954, 1966, 1974, 1982, 2006 және 2010 жылдары) медальдардың бәрін алып кетсе, 4 рет (1934, 1966, 1982 және 2006 жылдары) оңтүстікамерикалықтар жартылай финалға шыға алған жоқ. Ал еуропалықтар тек алғаш (1930) әлем чемпионатында ғана медальсыз қалған. 2010 жылға дейін еуропалықтар тек Еуорпада өткен әлем чемпионатында чемпион атанған болатын, алайда Испания құрамасы 2010 жылы ОАР жерінде әлем чемпионы атанып, сол дәстүрді бұзған болатын. Оңтүстікамерикалық тек 1 рет Еуропада чемпион атанды (Бразилия 1958 жылы). 1958, 2002, 2010 жылдардан басқа чемпионаттарда жеңімпаз-ел өткізуші елдің континентінен болды. Алайда 2002 мен 2010 жылғы чемпионаттар сәйкесінше Африка мен Азияқұрлықтарында болғандықтан бұл құрлықтардың құрамалары мықты болмағандықтан чемпион атана алмағандығы белгілі. Жәнеде Кубок 1 құрлықта 4 жылдан ұзақ сақталмауда, Ондай жағдай 3 рет кездесті: Италия (1934, 1938), Бразилия (1958, 1962), және Италия (2006) мен Испания (2010). Тек Италия (1938) мен Бразилия (1962) ғана 1 рет чемпиондық атағын қорғап қалды. 3 рет қатарынан әлі ешкім чемпион атанып көрген жоқ. Италия құрамасы басқаларға қарағанда ең ұзақ чемпион атанған құрама. 16 жыл. Ол 1934 пен 1938 жылғы чемпиондықтан кейін 1942 және 1946 жылдары екінші дүниежүзілік соғыстың салдарынан өткізілмей, 1950 жылға де"ін чемпиондық атағын ұстап тұрды. 1934 жылғы чемпионат әлем чемпионы (Уругуай) қатыспаған жалғыз чемпионат, және өткізуші ел (Италия) іріктеу турниріне қатысқанда жалғыз чемпионат. 2010 жылы Италия құрамасы 2002 жылғы Франция құрамасы секілді өз тобынан шыға алмады. Чемпион атанып келесі чемпионатта өз тобынан шыға алмаған тағы 2 құрама бар. Италия (1950), Бразилия (1966). Мексика мен Аргентина құрамаларының турнирлік қатысуы 2 чемпионатта қатарынан бірдей болды. 2006 және 2010 жылдары Аргентина Мекиканы 1/8 финалда ұтса 1/4 финалда Германия құрамасынан жеңіліп қалды. Уругвай (1930), Италия (1934) және Бразилия (1974 пен 2002 жылдары) құрамалары финалдық турнирдің барлық ойынында жеңіске жетіп чемпион атанды. Жәнеде барлық кездесуін негізгі уақытта аяқтады (1938 жылы 1 кездесуін қосымша уақытта жеңген Италия құрамасын қоспағанда). 6 рет өткізуші-ел өз жерінде әлем чемпионы атанды, тек 1 рет (ГФР 1974 жылы) оның әлем чемпионатындағы алғашқы жеңісі емес. Бір қызығы Бразилия құрамасы өз жерінде әлем чемпионы атанған жоқ, тағы бір қызығы әлі ешбір ел өз жерінде 2 рет жеңімпаз атанған жоқ. 3 рет еуропалық құрама бірден екі жүлдені қоржынына салды: Еуропа чемпионаты және әлем чемпионаты. Франция құрамасына Еуропа чемпионы деген атақ (2000) әлем чемпионы (1998) атанғаннан кейін 2 жылдан кейін келсе, ГФР мен Испания құрамасы Еуропа чемпионы атанып тұрып әлем чемпионы атанды. ГФР 1974 жылы (1972 жылғы Еуропа чемпионы атанғаннан кейін), Испания 2010 жылы (2008 жылы Еуропа чемпионы атанғаннан кейін). Бір қызығы екеуініңде финалдағы қарсыласы Нидерланд құрамасы болды. Испания құрамасы басқа құрлықтағы әлем чемпионатында (2010) чемпион атанған тұңғыш Еуропа командасы. Жәнеде Испания тұңғыш рет басқа елде тұңғыш рет чемпион атанған 52 жылдан кейінгі алғашқы команда. Уругуай, Италия, Англия, Аргентина, Франция құрамаларының тұңғыш рет өз жерінде әлем чемпионы атанғаны белгілі. Тек ГФР (1954), Бразилия (1958) және Испания (2010) құрамалары тұңғыш чемпиондық атағын басқа елде жеңіп алды. Дүниежүзілік соғыстан кейін тұңғыш рет (2006, 2010) еуропалық екі құрама әлем чемпионы атанды. Және 2010 жылғы Испанияның жеңісі 1962 жылдан бері Еуропа мен Оңтүстік Америка командалары кезек-кезек жеңімпаз атанып келе жатқан дәстүрді бұзды. 2010 жылы Нидерланд құрамасы Чехославакия мен Венгрия құрамасының 2 рет финалда жолы болмаған сәтсәздәгән басып озды. Енді Нидерланд құрамасында мұндай сәтсәздәк 3-еу. 2 рет әлем чемпионатының финалында ойын нәтижесін ойын соңындағы пенальти шешті. Екеуіндеде осыған Италия құрамасы қатысты. 1994 жылы италиялықтар бразиялықтардан жеңілсе, 2006 жылы Франция құрамасын жеңді. 3.2 Әлем құрлықтарының үздік құрамалары Осы күнге дейін Әлем Кубогын тек Еуропа мен Оңтүстік Америка құрлығының құрамалары жеңіп алды. КОНКАКАФ аймағының әлем чемпионатындағы ең үлкен жетістігі 1930 жылы АҚШ құрамасы жартылай финалға шықты. Ал Солтүстік Американың ең үздік құрамасы саналатынМексика құрамасы, әзірге тек 1/4 финалға дейін жетті (1970пен 1986). Азия құрлығынан жартылай финалға шыққан алғашқы құрама болып Оңтүстік Корея (2002) құрамасы саналады. Африканың 3 құрамасы әлем чемпионатының 1/4 финалына дейін жетті: Камерун 1990 жылы, Сенегал 2002 жылы және Гана 2010 жылы. Соның өзінде Камерун мен Сенегал құрамасы өз қарсыластарынан (Англия мен Түркия) қосымша уақытта жеңіліп қалса, Гана құрамасы Уругуайдан ойын соңындағы пенальтиден жеңілді. Аралдар құрлығының құрлығы тек 4 рет финалдық турнирге қатысты. Олардың алғашқы 2 қатысуы топтық турнирде аяқталды (Аустралия 1974 жылы, Жаңа Зеландия 1982 жылы), Аустралия Аралдар аймағынан 3-ші рет финадық турнирге жолдама алып, тұңғыш рет 1/8 финалға шығып болашақ чемпион Италия құрамасынан жеңілді. Алайда Аустралия іріктеу кезеңінен бастап Азия Футбол Конфедерациясының сапынан қатысатын болып 2010 жылыда финалдық турнирге жолдама алды. Жаңа Зеландия 2010 жылы топтағы 3 кездесуіндеде тең түсіп (оның ішінде чемпион Италияда бар) осы әлем чемпионатында бірде-бір ойында жеңілмеген жалғыз құрама атанды. Бірақ бұл құраманың топтан шығуына көмектеспеді. 3.3 Футболдан әлем чемпионатының рекордтары Ең ірі есеп: Венгрия - Оңтүстік Корея 9:0, 1954 жылы; Югославия - Заир 9:0, 1974 жылы; Венгрия - Сальвадор 10:1, 1982 жылы; Германия - Сауд Арабиясы 8:0, 2002 жылы; Уругвай - Боливия 8-0, 1950 жылы; Швеция - Куба 8-0, 1938 жылы; Уругвай - Шотландия 7-0, 1954 жылы; Түркия - Оңтүстік Корея 7-0, 1954 жылы; Польша - Гаити 7-0, 1974 жылы; Португалия - КХДР 7:0, 2010 жылы. Ең тез соғылған гол: Хакан Шүкір 10,8 секунд, Түркия - Оңтүстік Корея 3:2, 2002 жылы. Ең көп әлем чемпионатына қатысушы: Антонио Карбахал (Мексика, 1950-1966), Лотар Маттеус (Германия, 1982-1998). Әлем чемпионатында ең көп ойын өткізген: Лотар Маттеус - 25 ойын. Үздік сұрмерген: Роналдо (Бразилия) (1998-2006) - 15 гол. Бір турнирде ең көп доп соққан: Жюст Фонтен (Франция) (1958) - 13 гол. Бір матчта ең көп доп соққан: Олег Саленко (Ресей), 5, Ресей - Камерун ,6:1, 1994 жылы. Ең қарт ойыншы: Роже Милла (Камерун), 42 жас, 39 күн. Ойыншы ретінде ең көп әлем чемпионы атанған: Пеле (Бразилия) 3 дүркін әлем чемпионы (1958,1962,1970) Ең көп алтын алған: Марио Загалло (Бразилия) ойыншы ретінде (1958, 1962), бас жаттықтырушы (1970), жаттықтырушының көмекшісі (1994). Барлық медель иелері (алтын-күміс-қола) ГФР құрамасының 5 ойыншысы: Зепп Майер, Франц Беккенбауэр, Юрген Грабовски, Хорст-Дитер Хеттгес, Вольфганг Оверат (алтын - 1974, күміс - 1966, қола - 1970), Италия құрамасының ойыншысы Франко Барези (алтын - 1982, күміс - 1994, қола - 1990). Ойын соңындағы пенальтиден гол жібермеген қақпашы: Александр Шовковский (Украина), Украина - Швейцария 0:0, пен. 3:0, 2006 жылы. Футболдан әлем чемпионаты - әлемдегі өткізілетін жарыстардың ең көп жанкүйер жинайтын жарыстардың бірі. Әлем чемпионатын телеарнадан көрушілер саны тіпті Олимпиада ойындарынанда көптеп жиналады. 2002 жылғы әлем чемпионатын телеарнадан тамашалаушы жанкүйерлердің жиынтығы 2,88 млрд. адамды құрады. 1,1 млд. адам осы турнирдің финалын тамашалады. 2006 жылғы әлем чемпионатының жеребе тарту рәсімін әлемнің 300 млн. халқы көрді. 1966 жылдан бастап әр әлем чемпионатының өз тұмары бар (1966 әлем чемпионатының алғашқы тұмары арыстан күшігі Вилле болды). Әлем чемпионаты әлемнің бай брендтерінің қаржылай көмегі арқылы өткізілуде. 1978 жылғы әлем чемпионатынан бастап басты демеушілердің бірі - Кока Кола компаниясы болып табылады (1974 жылдан бер ресми әріптесі болып табылады. Әзірге келесі әлем чемпионатын өткізуші елді алдын ала 6 жыл бұрын ФИФА атқарушы комитетінің мүшелерінің дауыс беруі арқылы сайланыды. 2010 жылғы әлем чемпионатын өткізуші елді 2004 жылы сайлады. ӘЧ 2014 - 2007 жылы, ал ӘЧ 2018 бен ӘЧ 2022 - 2010 жылы сайланды. Сонымен есептеп қарасақ ӘЧ 2022, тіпті, 12 жыл бұрын сайланды. Осыдан кейін ФИФА шенеуліктері ендігіде соншалықты ерте сайламайтынын мәлімдеді. Рекорд ӘЧ 1982-де, оны 16 жыл бұрын, яғни, 1966 жылы сайлады. 1930-1998 жылдар арсындағы әлем чемпионаттары не Еуропада, не Америкада өткізілді. 1934-1938 және 1954-1958 жылдары әлем чемпионаты Еуропада қатарынан 2 рет өткізілді. 1958 жылдан бастап Еуропа мен Америкада әлем чемпионаттары кезектесіп өткізілетін болды. 2002 жылғы әлем чемпионаты тұңғыш рет Еуропа мен Америкадан басқа жерде өткізілді, яғни, Оңтүстік Корея мен Жапония жерінде. Алғашында екі ел бөлек бір елде өткізуге ұсыныс жасап еді, алайда, ФИФА-ның қысымымен және басқа елдер өз мәлімдемелерін қайтарып алғаннан кейін бірге, қосылып өткізуге келісті. 2010 жылғы әлем чемпионатын өткізуге тек Африка аймағының құрамалары мәліметтерін өткізді, ал 2014 жылы тек оңтүстікамерикалықтар. Бразилия әлем чемпионатын өткізуге мәлімдеме жасаған жалғыз құрама болғандықтан 2014 жылғы ӘЧ Бразилияда өтетін болды. Басқа мәліметтер түспегендіктен ФИФА қабылдаушы ел принципін қайта өзгертті: соңғы екі әлем чемпионаты өткен аймақта келесі ӘЧ қайтадан өткізілмейтін болды. Сөйтіп 2018 жылғы ӘЧ Африка мен Оңтүстік Америкада өткізілмейтін болды, ал 2002 - Оңтүстік Америка мен Еуропада өткізілмейді. Егер осы принцип өзгермесе 2026 жылы Еуропа мен Азияда өтпейтін болса, 2030-да Азия өтпейді. 2010 жылғы әлем чемпионаты Африка жерінде өтетін болып келісілді. Сайлауда 4 бәсекелесін жеңіп ӘЧ қабылдаушы ел болып Оңтүстік Африка Республикасы сайланды. Сөйтіп 2010 жылғы әлем чемпионаты қара құрлықта өткен ең алғаш, үлкен спорттық сайыс болып саналды. 2026 жылғы әлем чемпионатын өткізуге Колумбия және Екуадор мен Перу қосылып өткізуге қызығушылық танытты. Ал ӘЧ 2030-ды қабылдауға Уругвай мен Аргентина қызығуда. ҚОРЫТЫНДЫ Спорт денсаулықтың жақсаруына, жақсы дене пішінін және белсенділікті қолдап отруға жағдай жасайды. Бірақ спорт дегеніміз – ағзаға түсетін жүксалмақ пен қатерді де білдіреді, ал бұл – мысалы, өмірінде бір рет болса да бұлшықет ауыруын сезінген, сіңірі созылған немесе соғылған әрбір адамға мәлім. Ферменттер мұндай жүксалмақтар мен жарақаттардың салдарын барынша азайтуға көмектеседі және бұл ретте қабыну үдерістері мен шағын жарақаттарды бақылауға, сондай-ақ иммундық жүйені табиғи жолмен басқаруға мүмкіндік береді. Спорттың күш қолданылатын түрлерінде ағзаға қалпына келу үшін берілген уақыт маңызды рөл ойнайды. Жеткілікті деңгейде қалыпқа келу – спорттың күш қолданылатын түрлерінде сәтті және салауатты жаттығулардың кілті болып табылады. Егер жүксалмақ ағзаның дене мүмкіншіліктерінен артық болса немесе ағзаның қалыпқа келуі мен демалуы үшін жеткілікті уақыт берілмеген болса, онда шектен тыс жүксалмақтың салдарынан ауырудың, жарақаттанудың және зақымданудың қаупі едәуір артады. Сонымен қатар, ферменттер жаттығуларға мүмкіндігінше тезірек оралуға көмектеседі! Бұлшықет, буын ауыруы туралы айылса да, я болмаса сіңірі созылу кезіндегі ауыру туралы айтылса да: сырқаттың себебі әрдайым қабыну болып табылады және осы арқылы иммундық жүйе жарақатқа орай әрекет етеді. Вобэнзим плюс құрамындағы энзимдер (ферменттер) мұндай қабынуды басады және тезірек жазылуына жағдай жасайды. Белгілерін жоюдың орнына, Вобэнзим плюс сауығуды жылдамдатады және осы арқылы ауырудың себебін жояды. жүктеу/скачать 48,08 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|