Реферат Тақырыбы: Би- оқушылардың эмоциялық және жеңіл ұнататын жаттығуларының қимыл әрекет түрлерінің бірі. Орындаған: Жанатқызы Гулназ Тобы: 22 «б»

Мұнда өту: шарлау, іздеу

Адамдардың күнделікті еңбек процесіндегі іс – әрекеттері, қоршаған дүниеден алған сезім – жерлері би арқылы көрсетілетін қимыл – қозғалыстар мен ишараларға негіз болған. Табиғат құбылыстарын, тұрмыстық, аңшылық және соғыс көріністерін белгілі жүйеге түскен ырғақты қимылмен, яки бимен бейнелеу көне дәуірде наным – сенімге байланысты болған өмір талабынан туды. Келе – келе тәжірибенің молаюына орай қимылдарды мәнерлеу мүмкіндігі артып, жеке би өнері қалыптасты.

Би – адам денесінің әуенге негізделген түрлі қимылдарының жүйелі түрде ауысып келуі арқылы көркем образдармен айшықтала бейнеленетін, кеңістіктік – уақыттық ауқымы көне заманғы наным – сенімнен бастау алатын өнердің бір түрі. Би ишаралық бейнелеулер арқылы әсерлі көңіл – күйді көрсететін, еңбек үрдістері бейнеленетін халықтық шығармашылық өнер түрі. Ілкі билер ғұрыптық – мифологиялық мәні мен магиялық қызметі бар салттық әрекеттердің құрамдас бөлігі еді. Қоғам дамуының алғашқы сатыларына адам мен кейбір жан – жануарлардың туыстығы болады деген нанымға сай туған тотемдік билер тән еді. Тотемдік билердің негізгі сипаты – тотемге еліктеу. Осыдан келіп жануарлардың қимыл – әрекеттерін бақылаудан туған образдарды бейнелеу мен мифологиялық түсінік түйісе келіп, билеу кезінде аң, құстардың қылықтары көрініс табады.

Қазіргі мәдени антропологияда аю культі тек солтүстік халықтарына тән делініп, аюға байланысты барлық жосын – жоралғылар орман халықтарында хакас, тыва, бурят, эвенк, саха сияқты т. Б. Ғана сақталды деген пікір берік орын алып келеді. Алайда, аю биі қазақ жерінің Алтай бөлігін мекендейтін қазақтар арасында көп тараған. Яғни, осының өзі аюлы болып келетін орманды өлкеге тән мәдени жергілікті ерекшелік деуге болады. Шығыс қазақтары арасында аюға байланысты аңыз – әңгімелер көп таралған.

Байырғы ортаның фольклорлық музыкамен орындалатын Тостаған биі, Келсап биі, Көктүйме биі, Шешеке биі осы күнделікті тұрмыстық көріністерді ырғақты қимылмен бейнелеуден туған. Ал Қара жорға, Аю биі, Жорға аю, Бүркіт биі, Қанжарақ (бүркіт биінің бір түрі), Бура биі, Қаз биі аңшылық кәсібімен айналысқан және табиғатқа жіті көз тігіп, айналадағы құбылыстарды байқап бақылаған қауымның санасында жаңғырған көріністері би өрнегіне арқау болған.
Жиын – той кезінде көңіл көтерудің бір формасына айналған, әуен ырғағына негізделетін жекелеген және топтық билер адамдар арасындағы қарым – қатынастың жаңа бір қырын ашады.
Халықтың ұлттық ерекшелігіне орай би өнерінің көркемдік бейнелеу құралдары мен мазмұны да әртүрлі болады. Ғалымдардың пайымдауынша, адамның бет – жүзінің әрекет – ишаралары мағынасы жағынан барлық халықтарда бірдей болып келсе де, климаттық және басқадай тұрмыстық жағдайларға, көңіл – күйге, әсерлеуге байланысты дене мүшелерінің қимыл – қозғалыстары әр халықта әркелкі пішінде болып келеді.

Бұрынғы билер аңшылық кәсіпті және тұрмыс көріністерді бейнелейді. Аңшылық кәсіпке қатысты билер тотемге байланысты болып, онда аңға шығуы, алғашқы аңды алуы, жаратушыдан аңшының кешірім сұрап жалбарынуы сияқты көріністер, «Қаз биінде» сұлулықтың, әсемдіктің символы болған қаздың жүрісі, шомылуы, тарануы бейнеленеді. Би атқарылу мәні мен мағынасына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Қазақтың ғұрыптық – салттық билеріне Айқосақ, Жезтырнақ билері, тұрмыстық биге Өрмек (Өрнек) биі, Айгөлек, аңшылық биге Құсбегі, Дауылпаз, Бүркіт пен қоян, салтанатты және әзіл – қалжыңға негізделген билерге Шалқыма, Айда былпым, Насыбайшы, ал көпшілік қауым биіне Ұтыс би, Алқа қотан билері жатса, Ортеке, Тепеңкөк, Қара жорға, Қаз биі (Қаз қатар) билері жануарлар қимылын салуға еліктеуден туған.