Х.Досмухамедов атындагы Атырау Университеті Кептілді білім беру факультеті Қазақ тілі және әдебиеті кафедрасы
Реферат
Тақырыбы: Ғабит Мүсірепов Ана Туралы Шығарма
Орындаған : КТӘ 101-3 топ студенті Асылбекова Надежда Асылбеккызы
Тексерген : Абдулова Гүлшырын Қайратқызы
Атырау 2021.
Жоспар
І.Кіпіспе
ІІ.Негізгі Бөлім
ІІІ.Қортынды
ІV.Пайданыоған Әдебиеттер
Қазақ әдебиетінің көрнекті қаламгері, публицист, драматург, аудармашы
Әрі сыншы Ғабит Мүсіреповтың артына қалдырған мұрасы өте бай. Ұлттық
Әдебиетіміздің көркемдік деңгецін арттыруда өлшеусіз үлес қосқан,
Ұлтымыздың рухани өмірінде елеулі орын алатын жазушымыз
Ғ.Мүсіреповтың шеберлігі жөнінде белгілі ғалым З.Ахметов: «Ғабит
Мүсіреповтың жазушылық шеберлігі дегеніміз – алдымен ел өміріндегі ең
Келелі саяси-қоғамдық, ой-саналылық, мәдениеттің мәселелерді терең болғап
Түсіну, ой түю, пікір қорыту шеберлігі, халық тіршілігіне, тағдырына қатысты
Сан алуан құбылыстарды суретшіше сергек сезініп қабылдай білу, бейнелеп
Көрсете алу шеберлігі» деп жазған болатын. Демек, жазушы өзі өмір
Сүрген дәуірдің қыры мен сырын толық ашып көрсетті. Оның көтерген
Мәселелері салмақты, тақырыптары өзекті болғандығына ешкімнің таласы
Жоқ. Автор сөз еткен сан алуан тақырыптың ішінен біздің бүгінгі сабағымыз
Үшін маңызды болып отырғаны – аналар тақырыбы. Адам өміріндегі ең
Аяулы да құдіретті жан туралы әлем әдебиеті тарихында жүздеген жылдардан
Бері сөз болып келе жатыр (Ги де Мопассан, М.Горький т.б.). Ал қазақ
Әдебиетіндегі ана тақырыбына тереңдеп барып, бір емес бірнеше
Шығармасын ана тақырыбына арнап, қазақ әйелінің – қазақ анасының ішкі
Жан дүниесіне үңіліп, айқын аша білген дарынды да, талантты қаламгер –
Ғабит Мүсірепов болды.
Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов – еліміздің ірі қоғам қайраткері, 20 ғасырдағы қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі. Жазушының шығармашылық жолы өте бай, шығармалары әдебиет жанрларын толығымен қамтиды. Қай шығармада болмасын Ғ.Мүсіреповтің жазу ерекшелігін танимыз. Ол қазақ әдебиетінің барлық жанрларының дамуына көп еңбек сіңірген классик жазушы. Ғабит Мүсірепов өзінің қоғамдық, публицистикалық, сыншыл еңбегімен өз халқының мәдениетінің дамуына зор үлес қосты. Дегенмен, қазақстандықтар оны ұлы суреткер, жазушы ретінде таниды, көркем сөздің шебері ретінде біледі, құрметтейді.
Қысқаша биография
*.Алғаш 1925 жылы «Едіге» әңгімесі «Еңбекші қазақ» газетінде жарияланды.
*.1928 – 38 жылдары «Қазақстан» баспасында, «Социалистік Қазақстан», «Қазақ әдебиеті» газеттерінде редактор, Қазақ АКСР Халық ағарту комиссариаты өнер секторының меңгерушісі, Қазақ өлкелік комитеті баспасөз бөлімі меңгерушісінің орынбасары, Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің саяси-ағарту бөлімінің меңгерушісі.
*.1938 – 55 жылдары шығармашылық жұмыстармен айналысқан, Қазақстан Жазушылар одағы төралқасының мүшесі.
*.1956 – 57 жылдары «Ара – Шмель» журналының редакторы.
*.1957 – 62 жылдары Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының 1-хатшысы.
*.1974 – 75 жылдары ҚазКСР Жоғары Кеңесінің төрағасы.
*.1959 жылдан КСРО Жазушылар одағы басқармасының хатшысы қызметтерін атқарған. Алғашқы «Тулаған толқын» (1928) повесінде 1918 – 1920 жылдардағы азамат соғысы жайы суреттелсе, «Қос шалқар» (1928), «Көк үйдегі көршілер» (1929), «Туннель» (1930), «Шұғыла» (1935), «Алғашқы адымдар» (1932) әңгімелері қазақ ауылындағы таптық күресті көрсетеді. 1934 жылы «Ананың арашасы» новеллалар циклын жариялады. «Оянған өлке» романында (1953, 1984) революцияға дейінгі Қарағандыдағы қазақ жұмысшыларының қалыптасу процесі суреттелген.
*.1967 жылы «Кездеспей кеткен бір бейне» повесі жарияланды. Мүсіреповтің драмалық шығармалары – «Қыз Жібек» операсының либреттосы (1934), «Амангелді» (1939), «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» (1939), «Ақан сері – Ақтоқты» (1942) пьесалары. КОКП 22-съезінің, Қазақстан Компартиясы 10 – 15-съездерінің делегаты. КСРО Жоғары Кеңесі 5-шақырылымының, ҚазКСР Жоғары Кеңесі 6 – 11 шақырылымдарының депутаты. ҚазКСР Мемлекеттік сыйл. (1970), Ш. Уәлиханов атындағы сыйлықтың (1976) лауреаты. 3 мәрте Ленин, 2 мәрте Еңбек Қызыл Ту, Халықтаралық Достығы ордендерімен, медальдармен марапатталған.
20 ғасыр басындағы қазақ прозасында әйел теңсіздігі тақырыбы ерекше орын алатынын білеміз. Қазақ әдебиетіндегі алғашқы көлемді, орта көлемді эпикалық шығармалар – «Бақытсыз Жамал», «Семіз мал», «Шұға белгісі» атауларынан олардың тақырыптық-идеялық сипатын айқын аңғаруға болады.
Жалпы, ана бейнесін ашуға қазақ әдебиетінің кемеңгері Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов зор үлес қосты. Ол ана ретінде дүние жүзіндегі аналардың галереясын байытты. Ол сөз өнеріне тақырыптық та, идеялық жағынан да зор үлес қосты. Пушкин, Лермонтов, Гоголь, Крылов, Чехов, Толстой, Салтыков-Щедрин сияқты орыс классиктері мен батыс классиктері жазушының әдеби-шығармашылық қызметінің үлгілері болды. 30-жылдардың ортасында Горькийдің ана тақырыбына арналған қызықты романтикалық әңгімелері жазушы М. Адамның ащы атағын, қоғамдағы ананың рөлін, өмір бастаушысы, өмір иесін биік қастерлеуі гуманист жазушы М. Мүсіреповтің тамаша ойы бар. Ол М.А. Горькийдің «Адам анасы» мен «Ажалды жеңген ана», «Әйгілі әнші Майра», «Айгүл шопанның күндері», «Айжан қойшының түндері» атты екі әңгімесін аударған. 1974 жылы «Ұлпан» атты көлемді эпикалық шығармасы «Ана» тақырыбында шығармалар жинағы болып шықты. «Ұлпан» барша ананың композициялық бейнесі болса, «Ұлпан» – тарихи елдің шежіресіне негізделген роман, ана тақырыбына арналған шығармалардың ішіндегі ең үлкені. Романда қазақ ауылының жүз жылдық өмірі, салт-дәстүрі, барымта, келін, күйеу жігіттер, бай мен кедейдің жер дауы, ел арасындағы жесір дауы баяндалады. Ұлпандай дана әйелдер ғана ел басқарады, ел басқарады, дана болады. Жазушы Ұлпан тудырған – аналардың анасы, ел көсемі, шешен.
Ғабит әңгімелері қазақ әйелдерінің өршіл, батыл, еңбекқор, сабырлы, парасатты, парасатты қасиеттерін айқын суреттейді. Жазушының әңгімелерінің көркемдік идеясы сюжет құрылымымен тамаша үйлесетін үздік шығармалар ретінде бағаланады. Әңгімелерінің бір ерекшелігі – адам психологиясына терең сіңген қайсарлық, батылдық, адалдық қасиеттерін күрделі ішкі көңіл-күймен шебер көрсете білуінде.
Жазушы әңгімелерінің мазмұны мен формасын, тақырыбы мен идеясын, сюжеті мен композициясын, көркемдік ерекшелігін, тілі мен стилін, жанрлық ерекшелігін, образдар жүйесін жан-жақты талдау арқылы терең әрі толық ашуға болады. Жазушының ана тақырыбына арналған әңгімелерінде ананы құрметтеу, оның ұлылығына сүйсіну басым. Автор суреттеген әйелдер өз перзентінің анасы ретінде ғана емес, бүкіл адамзаттың анасы ретінде де жоғары бағаланады. Өйткені, ол өмір сыйлаушы, қоғамдық өмірдің тірегі, мәңгілік махаббаттың қайнар көзі. Жазушының аналық әңгімелері оқырмандарды имандылыққа, тәрбиелік мәні жоғары шығармаларға үндейді, үлкенді құрметтеуге, адамдарға мейірімділікке баулиды.
Ортақ әдебиеттің мақсаты – адамгершілік, адамгершілік, адалдық қасиеттерді бойына сіңіру. Автордың қай шығармасы болса да, бұл үлкен көркемдік, рухани дүниелер. Сондықтан да ана бейнесінде аналар әңгімелерін оқу асқақ армандарға жетелейді, тамаша адами қасиеттерді бойына сіңіреді.
1933 жылы жазушы М. Горькийдің «Адамның анасы» («Рождение
Человека») және «Өлімді жеңген ана» («Легенда о Тимурлане») деген екі
Әңгімесін қазақ тіліне аудара отырып, сәл ықшамдап, кей идеясын өткірлей
Аша түсіп, кей ойын өзінше, сәл басқаша қорытады. Гуманист жазушы
М.Горькийдің адамзат баласын дүниеге әкелген, өмірге рух себуші «Ана»
Туралы ой-толғамдары мен ерекше махаббаты,бағалауы яғабит Мүсіреповқа
Үлкен ой салады. Жазушының «Келді адам өмірге» деген әңгімесіне Ғабит
Мүсірепов «Адамның анасы» деп ат қойып, оқырман назарын, шығарманың
Негізгі салмағын анаға, ананың киелі махаббатына аударады. Бұдан соң
Жазушы қаламынан туған дүниелер: «Ананың анасы», «Ашынған ана»,
«Ананың арашасы», (1933), «Ер ана» (1942), «Ақлима» (1944) атты
Туындылар болып табылады.
Ғабит Мүсірепов Горький сияқты оқиғаға тікелей араласып, кесімін
Айтып, өз сезімін білдіре бермейді – романтикалық тұлғалар туған өлкенің
Арынды да ағынды, отты да өршіл тірлігімен біте қайнасып, көтеріңкі рух,
Қайсар мінез байқатады. Кәдуілгі қазақ даласында өскен: Қапия, Нағима,
Ақлима аналардың өздері де, сөздері де өткір, өктем, Жыртқыш аң, долы
Табиғат, жауыз да, батыр да ана жүрегінің алдында бас иеді. Ашынған ана
Жалғыз ұлын ажалдан арашалап алып қалу үшін аштыққа көнеді,
Жалаңаштыққа төзеді, зынданға түседі, азаптың бәрін көреді, шыдайды,
Аяғында абақтыдан шыға сала жан түршігерлік азаптың бәрін ұмытып,
Жалғызын көру үшін аулына қарай құстай ұшады .
20 ғасыр басындағы қазақ прозасында әйел теңсіздігі тақырыбы ерекше орын алатынын білеміз. Қазақ әдебиетіндегі алғашқы көлемді, орта көлемді эпикалық шығармалар – «Бақытсыз Жамал», «Семіз мал», «Шұға белгісі» атауларынан олардың тақырыптық-идеялық сипатын айқын аңғаруға болады.
Жалпы, ана бейнесін ашуға қазақ әдебиетінің кемеңгері Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов зор үлес қосты. Ол ана ретінде дүние жүзіндегі аналардың галереясын байытты. Ол сөз өнеріне тақырыптық та, идеялық жағынан да зор үлес қосты. Пушкин, Лермонтов, Гоголь, Крылов, Чехов, Толстой, Салтыков-Щедрин сияқты орыс классиктері мен батыс классиктері жазушының әдеби-шығармашылық қызметінің үлгілері болды. 30-жылдардың ортасында Горькийдің ана тақырыбына арналған қызықты романтикалық әңгімелері жазушы М. Адамның ащы атағын, қоғамдағы ананың рөлін, өмір бастаушысы, өмір иесін биік қастерлеуі гуманист жазушы М. Мүсіреповтің тамаша ойы бар. Ол М.А. Горькийдің «Адам анасы» мен «Ажалды жеңген ана», «Әйгілі әнші Майра», «Айгүл шопанның күндері», «Айжан қойшының түндері» атты екі әңгімесін аударған. 1974 жылы «Ұлпан» атты көлемді эпикалық шығармасы «Ана» тақырыбында шығармалар жинағы болып шықты. «Ұлпан» барша ананың композициялық бейнесі болса, «Ұлпан» – тарихи елдің шежіресіне негізделген роман, ана тақырыбына арналған шығармалардың ішіндегі ең үлкені. Романда қазақ ауылының жүз жылдық өмірі, салт-дәстүрі, барымта, келін, күйеу жігіттер, бай мен кедейдің жер дауы, ел арасындағы жесір дауы баяндалады. Ұлпандай дана әйелдер ғана ел басқарады, ел басқарады, дана болады. Жазушы Ұлпан тудырған – аналардың анасы, ел көсемі, шешен.
Ғабит әңгімелері қазақ әйелдерінің өршіл, батыл, еңбекқор, сабырлы, парасатты, парасатты қасиеттерін айқын суреттейді. Жазушының әңгімелерінің көркемдік идеясы сюжет құрылымымен тамаша үйлесетін үздік шығармалар ретінде бағаланады. Әңгімелерінің бір ерекшелігі – адам психологиясына терең сіңген қайсарлық, батылдық, адалдық қасиеттерін күрделі ішкі көңіл-күймен шебер көрсете білуінде.
Жазушы әңгімелерінің мазмұны мен формасын, тақырыбы мен идеясын, сюжеті мен композициясын, көркемдік ерекшелігін, тілі мен стилін, жанрлық ерекшелігін, образдар жүйесін жан-жақты талдау арқылы терең әрі толық ашуға болады. Жазушының ана тақырыбына арналған әңгімелерінде ананы құрметтеу, оның ұлылығына сүйсіну басым. Автор суреттеген әйелдер өз перзентінің анасы ретінде ғана емес, бүкіл адамзаттың анасы ретінде де жоғары бағаланады. Өйткені, ол өмір сыйлаушы, қоғамдық өмірдің тірегі, мәңгілік махаббаттың қайнар көзі. Жазушының аналық әңгімелері оқырмандарды имандылыққа, тәрбиелік мәні жоғары шығармаларға үндейді, үлкенді құрметтеуге, адамдарға мейірімділікке баулиды.
Ортақ әдебиеттің мақсаты – адамгершілік, адамгершілік, адалдық қасиеттерді бойына сіңіру. Автордың қай шығармасы болса да, бұл үлкен көркемдік, рухани дүниелер. Сондықтан да ана бейнесінде аналар әңгімелерін оқу асқақ армандарға жетелейді, тамаша адами қасиеттерді бойына сіңіреді.
Орыс мектебінде жүргенде орыстың атақты ақын жазушыларының шығармаларын оқып білуі, ауыл мектебінде өзін оқытқан әдебиетші мұғалім Бекет Өтетілеуовтың әсер ықпалы болашақ жазушының әдебиетке ерекше ықылас аударуына септігін тигізеді. Орынбордағы рабфакта оқып жүргенде ол әдеби білімін, эстетикалық сезімін одан сайын жетілдіре түседі. Осы кезде өзінің тырнақалды туындысы «Тулаған толқында» повесін жазады. Содан былай қарай баспа орындарында, партия, кеңес мекемелерінде жауапты қызмет атқара жүріп, шығармашылық жұмысын толассыз дамыта береді. Соның нәтижесіндей болып, «Қос шалқар», «Көк үйдегі көршілер», «Шұғыла», «Талпақ танау» әңгімелері мен «Бір адым кейін, екі адым ілгері» повесі жыл аралатып барып, бірінен кейін бірі жарық көреді. Оның бұл шығармалары қазақ әдебиетіне жазу стилі қалыптасқан, көркемдік шеберлігі ерекше жаңа суреткердің келгенін жария еткен еді. Шығармашылық жолының бір белесін аналар туралы әңгімелер топтамасымен түйіндеген жазушы енді кең тынысты туынды жазуға кіріседі. Екінші дүниежүзілік соғыстың аяғын ала ол өзінің тұлғалы туындысы «Қазақ солдаты» романын жазады. Роман тың тақырыбымен, образдарының көркем бейнеленуімен, сюжет құру шеберлігімен, тартымды тамаша тілімен таңдаулы қазақ романдарының қатарына қосылады. Бұдан кейін ол араға біраз уақыт салып барып, өзінің ең ірі салалы да салиқалы шығармасы «Оянған өлке» романын жариялайды.
Қазақ прозасының шоқтығы биік туындысы саналған осы романынан кейін жазушы қайтадан шағын жанрға ойысады. Сөйтіп әңгіме жанрында зергер суреткерлігімен танылған ізденімпаз жазушы, көркемдік шеберлігін барған сайын шыңдап, әр әңгіме, повесі сайын жаңа бір белеске көтеріліп отырады. 1968 жылы «Кездеспей кеткен бір бейне» кітабы үшін Абай атындағы республикалық сыйлық алады. Араға бес алты жыл салып барып, прозадағы соңғы елеулі туындыларының бірі «Ұлпан» повесін жариялайды. Сонау отызыншы жылдарда ақ үлкен драматург екенін танытып, «Қыз Жібек» операсының либреттосын, «Қозы Көрпеш Баян сұлу» пьесасын берген Ғ. Мүсірепов кейінгі жылдарда да бүкіл қазақ драматургиясының тамаша туындысы болып табылған «Амангелді», «Ақан сері Ақтоқты» пьесаларын жазады. Оның шығармаларының негізінде кинофильмдер түсіріледі.
Ғабит Мүсірепов өзінің қоғамдық, публицистикалық, сыншыл еңбегімен өз халқының мәдениетінің дамуына зор үлес қосты. Дегенмен, қазақстандықтар оны ұлы суреткер, жазушы ретінде таниды, көркем сөздің шебері ретінде біледі, құрметтейді. Бірнеше рет Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты, бір рет КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты және Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы болып сайланды. Екі рет Ленин, Еңбек Қызыл Ту ордендерімен марапатталған.
Жазушы, Қазақстан академиясының академигі (1958), Социалистік Еңбек Ері (1974), Қазақстанның халық жазушысы (1984). 1908-1910 жылдары ауыл мектебінде оқып, діни сауатын ашты. Қостанай уезінің Обаған болысындағы орыс мектебінің 2 сыныбында оқуын жалғастырады (1916-18). Пресногорск жоғары бастауыш мектебінде оқыған (1921). Ауыл мектебінің әдебиет пәнінің мұғалімі Бекет Өтетілеуовтің ықпалымен әдебиетке әуес болды. 1923-1926 жылдары Орынбордағы жұмысшылар факультетінде жұмыс істеді. Мұқановпен бірге оқыған, сонда С.Сейфуллинмен танысқан. Омбы а. Н.С. мектеп-интернатын бітірген (1927). 1927-1928 жылдары – Боровск орман шаруашылығы техникумының мұғалімі, Қазақ мемлекеттік баспасының бас редакторы (1928-32), Қазақ АКСР Ағарту халық комиссариаты өнер секторының меңгерушісі (1933). «Қазақ әдебиеті» (1934), «Социалистік Қазақстан» (қазіргі «Егемен Қазақстан»). ») (1935), газеттің бас редакторы, Қазақ обкомы баспасөз бөлімі меңгерушісінің орынбасары (1936), Қазақстан Компартиясы саяси-ағарту бөлімінің меңгерушісі (1937). 1938-1955 жылдар аралығында жалғыз шығармашылықпен айналысты. «Ара-бумбра» журналының бас редакторы (1956-57), Қазақстан Жазушылар одағының 1-хатшысы (1956-61, 1964-66), КСРО Жазушылар одағының хатшысы. (1959-85). 1958 жылдан – КСРО Министрлер Кеңесі жанындағы әдебиет, өнер және сәулет саласындағы Лениндік және Мемлекеттік сыйлықтар жөніндегі комитеттің мүшесі.
Мүсіреповтің алғашқы әңгімелері 1928 жылы Қызылордада басылған Толкиндтің «Тулаган», «Америка бидайы» болды. Жас қаламгердің болашағына сенім ұялататын бұл шығармалар азаматтық тақырыпқа толы. «Тулаған толқында» повесі сюжеттік құрылымының бостығына қарамастан, пейзаждық, юморлық, диалогтық, суреткерлік шеберлікті танытатын жас қаламгердің шығармасы. Сюжет жанрының дамуына зор үлес қосқан М. Ол жазушылық шеберлігімен ерте кезден-ақ танылды. «Қос Шалқар» (1928), «Көк үйдегі көршілер» (1929), «Өмір хикаясы» (1930), «Алғашқы қадамдар» (1932), «Жарқыраған» (1934), «Үздіксіз өсу» (1934). ), «Жолдағы жайлау» (1936), «Тұтқын» (1938), «Жеңілген Есрафил» (1939) және басқа да еңбек адамдарының ауыр өмірі мен азамат соғысын, ұжымдастырудың дауылды оқиғаларын суреттейтін әңгімелері. Мүсірепов әр кезеңде жазылған ана тақырыбына арналған шығармаларында қазақ әйелінің композициялық бейнесін жасады. Көптеген әңгімелер оның әңгімелерінде Ана бейнесін асқақтатып, әлем әдебиетіндегі Ана образдарының галереясын байыта түсті. «Ананың анасы» (1933), «Өлімді жеңген ана» (1933), «Қаһарлы ана», «Ананың мұқабасы» (1934), «Ана» (1942), «Ақлима» (1944) кітаптарының авторы. «Әмина» , «Ана туралы жыр», «Ана» шығармалары арқылы сөз өнеріне жаңа көркемдік өрнек енгізді. Ана туралы алғашқы әңгімелерді М.Горький үлгісінде түсірілген ана бейнесі қазақы қасиеттермен көркем безендірілген. Мүсірепов салған Қапия, Ақлима сынды аналардың бейнелері қазақ өмірінің шынайы көріністерін суреттейді. Мүсіреповтің алғашқы романы «Қазақ солдаты» болды.
1945 «Қазақ батыры» повесін жазушы 1950 жылы өңдеп, толықтырды. Қайта басылды. Бұл шығарма бүкіл қазақ әдебиетінің проза саласындағы Ұлы Отан соғысы тақырыбына жазылған тұңғыш шығарма және қазақ әдебиетіндегі соғыс тақырыбына арналған үздік шығармалар санатына қосылған елеулі үлес болды.
Романның басты кейіпкері – 1941-45 жылдардағы соғысқа қатысып, Кеңес Одағының Батыры атағын алған Қайрош Сарталиев Қайырғали Смағұловтың прототипі. Соғыс жылдарындағы халықтың патриоттық сезімін, басқыншыларға қарсы күресін шынайы суреттейтін романда жазушы өз шығармашылығымен отты жылдардың көркем шежіресін жасаған. Ол шынайы кейіпкерлердің жинақталған бейнелері арқылы бүкіл халықтың, елдің ерлік істерін көрсетті. «Оянған өлке» (1953) тарихи романында 19 ғасырдағы қазақ халқының өмірі асқан көркемдікпен суреттеледі, қазақ жерінде кәсіпорындардың құрыла бастауы суреттеледі. Шығармада жазушы ескі әдет-ғұрыптарды сынап, қазақ даласында кейбір консервативті дәстүрлердің азая бастағанын көрсетеді.
Қазақ жерінде Қарағанды руднигі мен Ақбұйрат мыс қорыту зауытының құрылуы және жаңа өмір іздеген адамдар тағдыры, кейіпкерлердің шиеленісуі, алуан тартыстар – осының бәрі романда бейнеленген. Үш томдық шығарманың бірінші кітабында қазақ даласының бүкіл дәуірі суреттеліп, Жұман, Игілік сияқты қазақ байлары, орыс байлары мен жұмысшы табы арасындағы қайшылықты қарым-қатынастар жан-жақты көрсетілген. Көркем философия. Роман қазақ прозасының жауһар туындысы ретінде танылды. «Бөтеннің қолында» (1984) «Оянған өлкенің» заңды жалғасы 30 жылдан кейін жарық көрді. Бұл кітап өз алдына бір шығарма. Өйткені романда суреттелетін өмір кезеңі кейіпкерлер сияқты жаңа. Роман – ағылшындар мен француздар үстемдік еткен сол кездегі (19 ғ. Соңы – 20 ғ. Басы) адамдардың өмірінің тарихи терең бейнесі бар Орталық Қазақстан өңіріндегі қоғамның әлеуметтік бейнесі. Ол өмір шындығын кең көлемде байыппен бейнелеуімен құнды. Жазушы суреттеген аласапыран оқиғаларға толы тарихи кезең сол кезде өмір сүрген тұлғалардың тұлғалары, сан алуан іс-әрекеттері мен тағдырлары арқылы оқырман санасынан өтеді. Мүсірепов көлемді романдармен қатар прозада шағын жанрды дамытты. «Өмірбаяндық әңгіме» (1956), «Этнографиялық әңгіме» (1956), «Сөз жоқ, ізі» (1962), «Өмір сапары» (1963), «Айгүл шопанның бір күні» (1964), « Айжан түндері». Пастор «Алғашқы фонтан», «Бүркіт әні» (1967), «Жапон балладасы» (1967) және т.б. шығармаларында әртүрлі тақырыптарды көтеріп, әртүрлі образдар жасады. «Арқа, көз, тас ертегілерінде» олардың көркем образдары негізінде адамзатқа бітпес қасірет әкелетін тұлғалар ашылады. Оның «Адасқан бейне» (1966, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығы, 1970) повесі классикалық.
Мүсіреповтің нағыз зергер ретіндегі талантын тарих ашып берді. Қара сөзбен жазылған өлең сияқты бұл шығарма азаматтық ерлік пен ақындық көркемдікпен, адамгершілік биіктікпен, махаббаттың терең лирикасымен әсем безендірілген. Жазушы адам бейнелерін, жүріс-тұрысын, іс-әрекетін әдемі штрихтармен бейнелеуде үлкен көркемдік табысқа жеткен. Кейіпкер Еркебұланның жігерлі болмысы, рухани дүниесінің сан алуан сырлары әдемі суреттелген. Прототип ретінде ақын Сәкен Сейфуллин алынды. Терең лиризммен, сан алуан сезім толқынымен жырланған Еркебұлан бейнесі қазақ әдебиетіндегі жағымды образдар ауқымын байытып, сөз өнеріндегі үлкен жетістік болды. Үлкен ізденіспен, үлкен дайындықпен келген қаламгер бейнесі – қазақ әдебиетіндегі дара, оқшау әдеби образ – олпан бейнесі («олпан», 1974). Жазушы өзінің барлық ерекшелігімен, көркемдік композициясымен, эстетикалық әсерінің молдығымен ерекшеленетін ұлу бейнесін жасау үшін өмір бойы дайындалып, ізденіп, толғана бастағаны анық. «Менің ойымша, олар 40 жыл бірге болды», - деп жазды ол күнделігіне. Мен бұл бейнені әртүрлі қырынан көрсетуге тырыстым – ой, сезім, сыртқы келбет, жастық, ересектік, мінез, мейірімділік және т.б. ол жазды.
Шығармадағы Олпан мен Есенин ойдан шығарылған кейіпкерлер емес, тарихтағы адамдар. Ол сондай-ақ 19 ғасырдың екінші жартысындағы қазақ халқының шығармашылығының негізі болып табылады. -тарихи өмір, таңдамалы тарихи оқиғалар мен деректер. Бұл да Мүсіреповтің драмалық өнерге қосқан үлесін білдіреді. Оның «Қыз Жібек» (1934), «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» (1939), «Ақан сері – Ақтоқты» (1941) пьесалары лиро-эпостық жырларға құрылған. Фольклордың идеялық, тақырыптық желісін сақтай отырып, жаңа мәнерлі дүниелер тудырды. Жазушының пьесалары қазақ театрының репертуарына енді. «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» ұйғыр және корей театрларында, Украинаның Винница және Мәскеу, Францияның Нанси театрларында қойылды (1984). Спектакль Париждегі театр фестивалінде бірінші орынды жеңіп алды (1981). Мүсірепов «Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» опера либреттоларының да авторы. «Амангелді» (1939), «Ақан сері – Ақтоқты» (1942), «Болашаққа аманат», «Қыпшақ қызы аппақ», «Қайран майра» атты тарихи тұлғалардың өмірінен драмалар жазды. Мүсірепов драматургиясы шиеленіскен әлеуметтік тартысқа құрылған, оның іс-әрекеті жанды, диалогтары нақты, монологтары поэтикалық пафоспен шабыттанған, тілі серпінді, жарқын: кейіпкерлерді ашуда осы қасиеттер пайдалы рөл атқарды.
Сценарий Б.Майлин, В.Ивановпен бірігіп түсірген «Амангелді» (1938) фильмдері Қазақстан киносының алғашқы қадамы болса, «Махаббат дастаны» мен «Қыз Жібек» (1970) Қазақстан киносының алтын қазыналарының бір бөлігі болды. . Мүсірепов қазақ әдебиетіндегі очерк, публицистика жанрларының дамуына да зор үлес қосты. Оның «Уақыт іздері» (1977) шығармасы идеялық жағынан ерекше. Жазушы очерктерінің басым көпшілігі мазмұндық тереңдігімен, шынайы көркемдігімен өзі өмір сүрген уақыт талабына толық жауап берді. Мүсірепов 1970 жылдан бастап күнделік жүргізеді. Оның мұрағатында (мұражайында) жазушының 300-ден астам дәптері сақталған. 1997 Мүсіреповтің «Күнделік» (құраст. А. Нарымбетов) кітабы жарық көрді. Жазушы қазақ әдеби сыны мен сынының дамуына зор үлес қосты. Әдеби тақырыптағы шығармалары 1920 жылдардан өмірінің соңына дейін қазақ және орыс тілдеріндегі мерзімді басылымдарда жүйелі түрде жарияланып тұрды. «Суретші парызы» (1970), «Уақыт және әдебиет» (1982), «Ғасыр дәуірі» (1986), «Әдебиет – кәсіп емес, өнер» кітаптарында әдеби сын мақалалары жинақталып, жарық көрді. «(1987).
Мұнда ол жоғары лауазымнан 20 ғасырдағы әдебиет пен өнердің даму кезеңіне, олардың кейбір елеулі құбылыстарына қатысты ғылыми болжамдар жасады. Әдебиет тарихын саралай келе, сөз өнерінің әрбір жетістігін халықтың рухани қазынасына қосылған құнды тыныштық деп бағалады. Әрбір әдеби-көркем шығарманы саралауда берік, айнымас өлшем ретінде биік көркем ой мен шығармашылық қабілеттерді ұстана отырып, әдеби шығарманың халық қазынасы болып қалуы үшін белсене күресті. О.Генри, С.Тагарао, М.Горький, М.Шолохов, В.Василевская, И.Эренбург, В.Шекспир, А.Островский, Дж.Мольер, Дж.Галан, К.Симонов, А.Леоновтың көркем аудармасы. , Пьесаларды қазақ тіліне А.Сафронов, А.Штайн және басқа жазушылар аударған. Мүсірепов – белгілі ғалым. Ломидзе атап өткендей: «Бұл өте нәзік, мәнерлі шебер, өте дәлдікпен және үйлесімділікпен жұмыс істейді. Мүсірепов қаламы – жанды бейне, жанды түр, ал ол суреттейтін адам мінез-құлқы мен құбылыстары кең тыныстылығымен, ауқымдылығымен ерекшеленеді. Мүсірепов – көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері. Ол 1932 жылы 4 шілдеде республиканың көрнекті қайраткерлерімен бірге Бүкілодақтық коммунистік партиясының Қазақ өлкелік комитетіне ашаршылықтың тағдыры туралы «Бестің хатын» жібереді.
Мүсіреповтің қай кезеңде болмасын халықтың игілігі үшін күрескен, қоғам алдындағы борышын адал атқарған азамат болғанын хаттың мазмұны мен көтерген сауалдар аңғартады. (1990 жылы Мүсірепов атындағы Республикалық балалар мен жасөспірімдер театрында «Бестің хаты» пьесасы қойылды, пьеса авторы Ш.Мұртаза, қоюшы режиссері – Р.Сейтметов). Мүсіреповтің қоғам қайраткері ретіндегі іс-әрекеті қарапайым халықтың адамгершілік ұстанымдарын көрсетуге жеткілікті. Солардың бірі 1937 жылы Қазақстан Жазушылар одағының мәжілісінде тағдыры талқыланған Б. Майлинге араласып, «Бейбіт жау болса, жау боламын» деген сөз аңызға айналған. Соның салдарынан 1938 жылы партиядан шығарылды. Сондай-ақ Ташкент, Бейрут, Дели, Алматы қалаларында өткен Азия мен Африка елдері жазушыларының конференцияларының белсенді ұйымдастырушыларының бірі болды.
Бейбітшілік қозғалысының жақтаушысы ретінде жазушы Алматы мен Мәскеуде ғана емес, Парижде, Римде, Джакартада, Токиода, Каирде және басқа қалаларда өткен халықаралық конференцияларда сөз сөйледі. Бірнеше рет 5-шақырылымдағы КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды.
Достарыңызбен бөлісу: |