Реферат Тақырыбы: Ғылыми революция Орындаған: Сүндетова Г. А. Тобы: мбио-15 Тексерген: доцент

Орал, 2023

Ғылым қандай ғылыми революцияларды біледі? Бұл сұраққа жауап беру үшін біз "ғылымның негіздері" ұғымына жүгінуіміз керек, өйткені ғылыми революция әрқашан ғылымның негіздерін қайта құру болып табылады, ол арқылы ғылыми зерттеудің жаңа стратегиялары таңдалады, олар осы мәдениетте үстемдік ететін іргелі құндылықтар мен дүниетанымдық құрылымдарға сәйкес келеді.

Ең алғаш ғылыми революция термині 1939 жылы біздің заманымыздың танымал тарихшысы А. Койренің арқасында пайда болды деп айтсақ қателеспейміз. Бірақ ғылыми революция деп 1939 жылға дейінгі ғылымда болған өзгерістерді де айтуымыз шарт.

Ғылыми білім мазмұны мен көлеміне қарай үнемі өзгеріп отырады, жаңа фактілер анықталады, жаңа гипотезалар пайда болады, ескілерін алмастыратын жаңа теориялар пайда болады. Ғылыми революция жүріп жатыр. Ғылымды дамытудың бірнеше модельдері бар:

- Ғылым тарихы: прогрессивті, кумулятивті, прогрессивті процесс;

- Ғылыми революциялар арқылы ғылым тарихы;

- Ғылым тарихы жеке жағдайлардың жиынтығы ретінде.

Бірінші модель білімді жинақтау процесіне сәйкес келеді, онда ғылымның алдыңғы жағдайы келесі жағдайды дайындайды; негізгі идеяларға сәйкес келмейтін идеялар қате деп саналады. Бұл модель позитивизммен, Э. Мах пен П. Дюгемнің шығармаларымен тығыз байланысты болды және біраз уақыт жетекші болды.

Екінші модель ғылымның дамуындағы абсолютті үзіліс идеясына негізделген, яғни, ғылыми революциядан кейін жаңа теория ескіден түбегейлі ерекшеленеді және даму мүлдем басқа бағытта жүруі мүмкін. Бұл модельді танымал американдық ғалым Т. Кун ұсынды.

Ғылымды дамытудың үшінші моделін Британдық философ және ғылым тарихшысы И. Лакатос ұсынған. Бұл модельдің мәні ғылыми бағдарламалардың өзгеруі болды.

Сонымен, ғылыми революцияның келесі түрлерін ажыратуға болады:

1) революция идеалдар мен зерттеу нормаларын өзгертпестен әлемнің ғылыми бейнесінің өзгеруі ретінде (электромагниттік өріс теориясының пайда болуы);

2) революция әлем + идеалдар мен нормалар бейнесінің өзгеруі ретінде (XX ғ. басындағы революция: кванттық-релятивистік физиканың пайда болуы);

3) жаһандық ғылыми революция ғылымның барлық негіздерін қайта құрылымдау ретінде: әлемнің ғылыми бейнесі, ғылыми зерттеудің идеалдары мен нормалары, философиялық негіздер.

Еуропалық ғылым тарихындағы ғылыми революциялар төмендегідей жіктеледі:

1. XVII ғасырдың басы: классикалық жаратылыстанудың қалыптасуы. Бірінші ғылыми революция Жаңғыру дәуіріне тұспа тұс келеді. Бұл ғылымдағы революция Николай Коперник – астроном және математиктің атымен тығыз байланысты.

2. XVIII ғ. соңы – XIX ғ. басы: тәртіптік ұйымдастырылған ғылымның пайда болуы. Екінші ғылыми революцияның басында Галилео Галилеей, Исаак Ньютон, Р. Декарт және т.б. ғалымдар мен зерттеушілер тұр. Мысалға, Ньютон әлемге тартылыс күшін ұсынды.

3. XIX ғасырдың аяғы – сер. XX ғ.: классикалық емес жаратылыстанудың қалыптасуы. Ғылымдағы үшінші революция Пьер Симон Лаплас, И. Кеплер, Шарль Огюст Кулон және басқа ғалымдардың атымен байланысты.

4. XX ғ.70 – ші жж. уақыт: пост-класс ғылымы. Осы уақытқа дейін жалғасып келе жатқан ғылыми революция.

Сонымен қатар ғылыми революция жаһандық, кешенді(комплекстік), жеке және ғылыми-техникалық типтерге жіктеледі.

Жеке ғылыми революция ғылымның белгілі бір жеке саласындағы жаңашылдықты қамтиды. Мысалы бұл жаңа іргелі теорияны құру болуы мүмкін. Кешенді(комплекстік) бұл туыстас салалардағы ғылыми революция. Ал жаһандық бұл ауқымды революция, яғни ол ғылымның бүткіл жағын қамтитын ғылыми төңкеріс болып табылады.

Әрбір ғылыми революцияның екі негізгі міндеті бар, олар кейде бір - бірімен өзара байланыста, ал кейде бірінен соң бірі дәйекті түрде орындалады. Ғылыми революцияның бірінші міндеті теріс, сыни, деструктивті сипатқа ие: түбегейлі, революциялық жолмен, осы ғылымның ескі тұжырымдамаларының, теорияларының, принциптері мен заңдарының бүкіл жүйесін жою қажет. Осы теріс, деструктивті революциялық сыни тапсырманы орындамай, жаңа көзқарастарды, ғалымдардың жаңа ойлау тәсілін әзірлеуге және қабылдауға негізгі кедергіні жою мүмкін емес, ғылымға жаңа идеялар мен ұстанымдардың ену жолын тазарту мүмкін емес.

Ғылыми революцияның екінші, маңызды міндеті позитивті, сындарлы, шығармашылық: ғылымда жаңа ұғымдар, теориялар, принциптер мен заңдар жүйесін дамыту, негіздеу және бекіту қажет, сонымен бірге бұл ғалымдардың жаңа ойлауы, олар зерттейтін әлемді қабылдау мен түсінудің жаңа тәсілі. Кез-келген революция үшін, оның ішінде ғылыми революция үшін негізгі болып табылатын осы позитивті, шығармашылық, революциялық-сыни тапсырманы орындамай, революция өзінің логикалық тұжырымына жете алмайды.

Кез-келген революцияда оның ішкі құрылымына қатысты үш кезеңді бөлуге болады.