Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет
Қазақстан әуекеңістігіндегі мемлекеттік тілдің жағдайын
жүктеу/скачать 8 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақстан әуекеңістігіндегі мемлекеттік тілдің жағдайын жақсарту туралы бұған дейін де бірнеше мәрте айтылған болатын. Бірақ сол сыннан отандық әуе тасымалдаушы компаниялар нәтиже шығара қоймап еді. Өткен айдың соңында «Жұлдыздар отбасы » және «Аңыз адам» ж ур налд ар ын ың р ед акторы Жарылқап Қалыбай «Скат» әуекомпаниясының ұшағымен Анталия – Алматы рейсінде келе жатып, мемлекеттік тілді талап еткені үшін дау- дамай туып, ақырында «ұсақ бұзақылық жасады» деген айыппен үш тәулікке қамалған болатын. Кеше осы оқиғаға қатысты журн алис т Жарылқап Қалыбай мен оның адвокаты Абзал Құспанов ар на йы бас па сөз мәсл ихат ын өткізіп, Қазақстан әу ек еңісті гі ндегі мемлекеттік тілдің жағдайын тағы да сынға алып, бұл саладағы заңсыздықтарға қатысты өз ойларын білдірді. Баспасөз мәслихатын ұйым дас ты ру шылар бұл мә- се ле
қоғам дық пікірдің екі- ге жарылуының се бебін «Скат» әуе компаниясы қыз- мет кер лері мен Жарылқап Қа- лы бай ара сындағы келіс пеу- ші лік неден
бас тал ғанын ба ғам да ма уы мыз да жатыр» дейді. Әуекеңі с ті к тегі
к ик іл ж ің
Р.Хаби бул лаев деген бо рт се- ріктің Жарылқап Қа лы бай дың үстіне томат шы ры нын төгіп ал ға нынан бас талған. «Мұның не?» деген жур налиске борт- сері к: «
Го в ор ите на рус ском, я не по н
и ма ю», – дейді. Жа- рыл қап Қа лы бай өзінің құқы- ғы ның таптал ғанын ай тып,
оған мем лекеттік тілде сөй ле- уін талап етеді. Мұның арты шу бо лып ба ра жатқан соң, әуе ком
п ан ия қыз м ет ке рл ері кешірім сұ- раған бо лып Жарылқап Қалы бай ды ты- ныш тан ды рады да, оған қар сы қол жи най бас тай ды. Бір қызығы, біріншіден, Жа рыл қап Қа- лы байдың үстінен түс кен шағымды осы тү сініспеушілікке се беп кер Р.Хабибул ла ев
жаз баған. «Скат» ком паниясы қызмет кер- лері арызды оған емес, мемлекеттік тілді білетін Айжан Аб дил дина деген бортсерік қыз ға жаз ғы зып ты. Екіншіден, журналист айып ты деп та был ған 130-баптың бірінші бө лі гі м ен кө
ше де ұсақ бұ за қы
қ жаса-
ған дар айып та лады. Бұл баппен әдетте ин- те лли ген ция өкіл дері, зиялы қауым қамауға алынбайды екен. Осы жайттарды сөз еткен заңгер Абзал Құс панов «Жарылқап аға үш күн қамал ға- ны на ө кініп отырған жоқ. Болашақта ә р
і с- теуі керек? Біз осы сұрақтарға заңдық тұр- ғы да толық жауап беруге келіп отырмыз» деді.
Адвокаттың келтірген деректеріне сүйенсек
, бі рі нш іден , сол күні «Скат» әуе- ком пани яс ын ың ұшағы әуеге к өтер
іл ер де орысша және ағылшынша хабарлама та- ратып, мемлекеттік тілді ескермеген. Екіншіден, Жарылқап Қалыбайдың бір жасар Махамбет атты ұлының қызуы көте- рі ліп ,
ма - ты ға к
ел іс імен қалалық клиникаға қ а ра - лып, үш күн емделуге мәжбүр болған. Оған дәрігерлердің қойған диагнозы мен ау ру- ха нада емделгені туралы құжаттар дәлел. Үшіншіден, бұл жерде «Скат» әуе ком- паниясының қызметкерлері т ар апынан ҚР Конститу ци ясын да к өрсеті лг ен және басқа да заң нормалары бұзылған. Абзал ҚҰСПАНОВ, адвокат: – Жарылқап Қалыбай – тұтынушы, «Скат» әуекомпаниясы – қызмет көр се- туші мекеме. ҚР «Тұтынушылар құқы- ғын қо р ғау» туралы Заңының 7-бабы 6-тар ма ғында, 13-14 тармағында, жал пы тұтынушының құқықтары бе кі- тіл ген. Онда тұтынушы көрсетілетін қыз- меттің сапалы болуын талап етуге және ҚР өзге де заңдарында көрсетілген құқықтарын жүзеге асыруға құқылы екені жазы лған. Адвокат өз сөз ін де осы
бір к іш кене ғана оқиға салдарынан бірнеше заңдары мы з
йт ты. Ол
ар: 1) Кон с ти - ту циядағы бабтар, 2) ҚР «Тұтынушылар құ қығын қорғау» туралы Заңы, 3) Тіл ту- ралы заң нормалары, 4) ҚР «Әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі туралы» Заңы. ҚР «Әуе кеңістігін пайдалану және ав иа
я қы змет і ту ра лы» Заңының 56-ба- бының 6-тармағында «ҚР азаматтық әуе кемесінің кабина экипажының мүше лері жолаушыларға қызмет көрсетуде қа зақ ті- лін еркін меңгеруге міндетті» делінген екен.
Заңгерлердің айтуынша, 330-бабтың 1-бөлімі бойынша тұңғыш рет жауапқа тартылған (бұрын істі бо лм аған) азаматқа айыппұл салу көз деліпт і-
с. С
ол ай б ол а тұра бұрын істі болмаған журналисті неге қамауға шешім шықты? Бұл – бір. Екін- шіден, осы ауданаралық әкімшілік сот қа қатысқан авиация көлік прокурорының көмекшісі К.Тазабеков бір ауыз қазақша бі лм
ді -міс
. Ме млекеттік тілді білмейтін прокурор қазақша сот үдерісіне қалай қа- тысады? Ол өткен жылы болған мемлекеттік ат тестациядан қалай өткен? Үшіншіден, Жа рылқап Қалыбайдың «адвокат жал дай- мын» деген пікірі ескерілмей, азаматтық құ қығы тапталған. Тіпті қамаудағы адам- ның бір мәрте қоңырау ша лу құқ ығ ы да ескерілмеген. Абай ОМАРОВ (коллаж
) Абай ОМАРОВ (коллаж )
Солт үс ті к Қа за қстан облысында жалпы білім бере тін 58 5 мектеп б ар , олардың 146-сы қазақтілді білім ордасы, 133-і аралас, ал қалған 306-сы орыс тілінде оқытатын мектептер екен. Аталмыш мектептерде ұзын саны 73 126 оқушы білім алуда, бұл балалардың 29 пайызы – қазақша, қалған 71 пайызы орысша оқиды. Ұлты қазақ оқушылардың 25 пайызы өз ана тілінде білім алып жүрген жоқ. ЖАЛҚЫ ПІКІР Таңат СҮГІРБАЕВ, «Асыл мұра» ғылыми-зерттеу орталығының жетекші сі : – Балаларға шет тілі н оқытуда өте аб ай болған жөн. Әлемде көш бастаушы елдердің бірі – жапондардан үлгі алсақ игі еді. Олар бала 12 жасқа толғанға дейін ана тілінен басқа еш тілді оқытпайды. Ал бізде биылдан бастап ағылшын тілін бірінші сыныпқа да енгізіп жатыр. Тілі енді шығып, өз ана тілінде әзер сөйлеп жүрген 5-6 жасар баланың басын қатырып қойғанымыз жөн бе осы? Ал ағылшын тілінің кесірінен қазақ тілі ні ң қысқаруы тіпті ыңғайсыз. Менің ө зге ұлт өкілде рі нен таныстарым өте кө п, қ ат ып қалған оларды енді қа зақшаға үйрете а лмаспы з, алайда олар балаларының қазақша білгенін қалайды. Себебі мемлекеттік тілді білмей қызметке орналасу қиын тиерін олар да түсінді. Қанат БІРЛІКҰЛ Ы ТҮЙІН Баспасөз мәслихатын өткізушілер Қазақстан әуекеңістігіндегі мемлекеттік тілдің жағдайын жақсарту үшін әрдайым да осындай мә се лелерді қозғап отыру кер ек ті гін, мем ле ке ттік тіл ді білмейтін авиация кө лі к прокурорының көмекші сі К.Тазабековтің үс ті нен Алматы қалалық прокурорының шағым жазғандарын, сонымен қатар аталған заңдардың орындалуына мүдделі Көлік және коммуникация министрлігіне арнайы хат дайындап жатқандықтарын айтты. №157 (1068) 11.09.2013 жыл, сәрсенбі
www.alashainasy.kz 4
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ НАРЫҚ
«Ақмаржан» сорты брендке айналады ӨНІМ
Сырдың жұрты ерте көктемнен күріш егісіне көңіл бөледі. Солай болатын жөні де бар. Жергілікті топырақ, негізінен, күрішке арналған. Топырақтың тұздылығы өзге дақылдардан өз деңгейінде өнім алуға мүмкіндік бере бермейді. Қызылордалық диқандардың бұл тіршілік көзінен нәпақа айырып жүргеніне ғасырға жуық уақыт болып қалды. Содан бері жерден несібе теріп үйренген ағайын бел шеше бейнет жасап, күріштің бар жағдайын жасайды. Қазіргі таңда дария бойындағы диқандар өз өнімімен республика халқын толықтай қамтамасыз етуге мүмкіндік алды. Әрине, осының барлығы ауыз толтырып айтарлық мақтаныш болғаны- мен, бұл салада әлі де қолға алатын істер жоқ емес. Елдегі ағайынның еңсесін тіктеп, өнімді жұмыс жасауына қамқорлық қажет етіледі. Солардың бірі – тұқым мәселесі. Жақында облыс әкімі Қырымбек Көшербаев егінші қауыммен жүздесу барысында игі бастама көтерді. Күріштің «Ақмаржан» сортын аймақтың бренді ретінде қалыптастыру жөнінде ұсынысын білдірді. Әділжан ҮМБЕТ Бұл пікір тектен-текке айтылып отырған жоқ. Күріштің осы сорты Сыр диқандарының атағын шығарып, жалпақ жұрт алдында абыройын биіктете түсті. Сондықтан күріш дегенде, ең алдымен, «Ақмаржан» сорты ойға оралады. Өзге өңірдегі жұрт күріштің бұл сортын өте жоғары бағалайды. Қысқаша айтқанда, «Ақмаржан» жергілікті диқандар- дың беделін биіктетті. Рас, соңғы жылдарда бұл жөнінде әртүрлі қаңқу әңгімелер айтылып жүр. Өйткені оның өндіріске енгізілгеніне 30 жылға жуық уақыт өтіпті. Осыны көпшілік алдына көлденең тартқысы келетін кейбір адамдар күріштің аталған сортын бүгінгі күн талабына сай келмейді деген сылтауды айтады. Ғалымдардың ендігі бір бөлігі бұған қарсы пікірді тілге тиек етеді. Бір сөзбен айтқанда, оны қазақ күрішшілері өмірге келтірген төл сорт деп есептеуге толық негіз бар. Ендеше, төл сортты бәз-баяғысынша төрге шығарып, оның беделі мен абыройын асқақ етуге қандай мүмкіндік бар? Бүгінгі таңда жергілікті ғалымдар мен өндіріс басшылары осы тұрғыда өз ойларын білдіріп келеді. Күріштің бұл сортын 1983 жылы жергілікті ғалым Құрманбек Бәкірұлы өндіріске енгізген еді. Бұл тұрғыда ол кісінің ойы қандай?
Расы керек, бүгінгі күнге дейін облыс диқандары түрлі күріш сорттарын екті. Алайда олардың ешқайсысы да елдің арасында «Ақмаржан» секілді бедел алып кете алған жоқ. Сондықтан жергілікті ғалымның ұзақ жылдар бойы тер төккен төл сорты әлі күнге дейін өз маңызын арттырып отыр. Оны диқандар қауымы да толық құптайды. Өйткені қайсыбір жылдары Ресей елінен жеткізілген сорттар облыстың климат- тық жағдайына сәйкес келе бермеді. Тіпті олардың арасында алғашқы жылдың өзінде тиімсіздігін көрсеткені де бар. Себебі аймақтың топырағы да оларды жатсынып, аталмыш сорттардан көңілдегідей өнім қамбаға құйыла қойған жоқ. Осының нәти- жесінде жергілікті еңбекшілердің олардың бізге қолайлы емес екеніне әбден көзі жетті деуге негіз бар. Қуаныштысы, қаншама жылдан бері елдің игілігіне айналып келе жатқан «Ақмаржан» сол бұрынғы биігінен бір мысқал да төмен түсе қойған жоқ. Ендеше, оны аймақтың абыройын арттыратын бренд- ке айналдыруға толықтай негіз бар.
Қысқаша айтқанда, бүгінгі күнге дейін облыста «Ақмаржан» өз әлеуетін жоғалта қойған жоқ. Ғалымдар жергілікті сорттың маңызы зор екенін айтады. Өйткені бұл сорттар аймақтың топырақтық-климаттық жағдайына сәйкес келтіріледі. Соған қарай бейімделеді. Сол себепті олардың топырақ- тың тұздылығы, түн мезгіліндегі температу- раның алмасуына, климаттың күрт өзгеруіне төтеп беру қабілеті жоғары болатыны анық. Дәнінің ірі болуына байланысты «Ақмаржан» өзге елдердегі сорттардан асып түспесе, кем түспейтіні белгілі. Қызылорда қаласында орын тепкен Ыбырай Жақаев атындағы Қазақ күріш шаруа шылығы ғылыми-зерттеу институты мамандары соңғы жылдары бірқатар сорттарды шығарды. Олардың қатарында «Түгіскен-1», «Ару», «Арал-202» секілді сорттар бар. Дегенмен олар әлі өндіріске енгізіле қойған жоқ. Институт ғалымдарының айтуынша, соңғы бір-екі жылдың көлемінде «ҚазНИИ-5», «ҚазЕр-6» сорттары да шыға- рылып отыр. Алдағы жылы осы сорттардан 400 тонна элита тұқымын өндіру межеленуде. Ғалымдардың айтуынша, селекция үздіксіз жүргізіле береді. Олар жергілікті сорттарды брендке айналдыру үшін жаңа технологиялар қажет екенін тілге тиек етіп келеді. Ендігі кезекте осы бағытта жұмыстар жүргізу жоспарланып отыр.
ЕҢБЕК НАРЫҒЫ Гүлнар АХМЕТОВА Жұмысшы мен жұмыс беруші арасында болып тұратын кикілжіңнен кейін ел ішіндегі ахуалдың кей кезде шиеленісетіні бар. Мұндай келеңсіздікке ұжымдағы қызметкерлердің немесе олардың бір бөлігінің жалақы мөлшеріне көңілі толмауы себеп болуы мүмкін. Басқаша айтқанда, мүдделердің әлеуметтік қақтығысы басталады. Алайда тәжірибе көрсеткендей, жұмыс- шылар белгілі бір себептермен орындалуы қиын жоғары талаптар қояды. Кейде жалпы мемлекеттік сипаттағы ұрандар айтылып жатады. Осы кезде еңбек тартысы саясиланып, жұмыс берушінің (жеке не мемлекеттік саладағы болсын) ғана басы қататын түйткіл болудан қалады. Сөйтіп, мемлекет пен қоғам- ға қауіп төндіретін құбылысқа айналады. Себебі өз құқығы мен мүддесін қорғауға шыққан радикалды бағыттағы жұмысшы таптың өкілдері өркениетті тәсіл дерді
қолданудың орнына жұмыс берушіге, кейде тіпті мемлекетке қарсы күш көрсетіп, қысым жасауға дайын екендерін білдіреді. Өнеркәсіп өндірісі саласындағы жұмыс берушінің басты мақсаты – барынша пайда табу екені түсінікті. Кейде оны қарауындағы жұмысшылар есебінен жүзеге асырғысы келеді. Айталық, қандай да бір компанияның басшысы жалақы деңгейін инфляция деңгейіне сәйкес индексациялағысы келмейді немесе басқа нәрседен үнемдеуге тырысады. Өз кезегінде жалдамалы жұмысшының да алдына қойған міндет-мақсаты бар. Ол қолайлы жағдайда жұмыс істеп, көтеріңкі жалақы алуды, өндірістің барынша автомат- тандырылып, әлеуметтік жеңілдіктер мен кепілдіктердің сапасы артқанын қалайды. Әлеуметтік және тұрмыстық жағдайын жақ- сартқысы келеді. Әлбетте, мұндай игілік тің бәріне жұмыс берушінің есебінен қол жеткізсем дейді. Осындай қарама-қайшы- лықтар жоғарыда айтылған мүдделердің әлеуметтік тартысының негізін құрайды. Айта кету керек, бұл объективті кикілжің, сон- дықтан күштерді теңестіргенде ғана қандай да бір тепе-теңдікке жетуге болады. Мұны «әлеу меттік серіктестік» арқылы жүзеге асыр- ған абзал. Осылайша мемлекеттік билік ор- ган дары, компания мен фирма қожайын- дары және еңбекші өкілдері арасындағы эконо миканы өркендету мақсатында еңбек жағдайын жақсарту және жалақы мөлшерін көтеру жөніндегі келісім әлеуметтік серік- тестікке алып келеді. Қазақстанда бірқатар өндіріс салаларында келісімдер жүргізіп, ұжымдық келісімшартқа отыру рәсімі еңбек тартысын тиімді шешу үшін жеткілікті шарт болмауы салдарынан әлеуметтік серіктестіктің маңызы арта түседі. Мұны Жаңаөзен оқиғасы айқын көрсетіп берді. Өз кезегінде әлеуметтік серіктестік тең ынтымақтастыққа негізделген өндірістік процестерге қатысушылардың мүдделерін ұштастыру институттары мен механизмдерінің тұтас бір жүйесін ұсынады. Еңбек шарттары мен жалақы, сондай-ақ қызметкерлердің әлеуметтік кепілдіктері мен олардың кәсіп- орын жұмысындағы рөлі жайында ортақ шешімге келгенде ғана тараптар келісімге қол қояды. Демек, әлеуметтік серіктестікті түрлі формада дамыту – қазіргі заманғы нарықтық экономикадағы әлеуметтік бағытты күшейту процесінің маңызды құрамдас бөлігі. Дәл осы әлеуметтік серіктестік шарттары нарықтың қатал шындығына арналған қоғамдық амортизатор ретінде қарастырылады. Өйткені ол экономикалық тиімділік талаптары пен әлеуметтік әділеттілік мүдделерін ұштастыра- ды. Елдегі 500 мыңнан астам кәсіпорынды біріктіретін «Самұрық-Қазына» акционерлік қоғамында әлеуметтік серіктестік қазақстан- дық қоғамды тұрақты дамытатын басты шарттың бірі ретінде қарастырылатыны бекер емес. «Самұрық-Қазына» АҚ жанындағы әлеуметтік серіктестік орталығының негізгі мақсаты – еңбек тартысының алдын алу, жұмысшыларға олардың құқығын түсіндіру, әлеуметтік-еңбек қатынастарын реттеу тәжірибесін талдау және жетілдіру, әлеуметтік серіктестік қағидаларын енгізу және ұжым- дық-келісімшартты реттеу болып табылады. Бұл орайда тараптардың мүддесін сәйкес- тендіруде мемлекеттің өзі тікелей арала саты- нын және бір мезетте қабылданған келісім- дердің орындалуына кепілдік беруші ретінде көрінетінін айтқан жөн. Әрі әлеуметтік серіктестікте орталық немесе жергілікті атқарушы билік органдары ғана емес, сондай-ақ «Нұр Отан» ХДП-да маңызды рөл атқарады. Кезінде «Нұр Отан» беделді қоғам қайраткерлерін келісім жүргізуге тарту идеясын қолдаған болатын. Әлеуметтік серіктес қай қырынан көрінсе де, Қазақстандағы үйреншікті ойын тәртібін белгілі бір дәрежеде өзгертуге алып келеді. Бәлкім, бұл кәсіподақ қозғалысының рөлі мен маңызын қайта қарауды талап етер. Қалай болғанда да, бұл – аса қажетті және пайдалы институт. Ол – қоғамдағы күштердің тепе-теңдігін сақтап, қызметкерлердің мүддесін ескеруге септесетін құрал. Алайда күні бүгінге дейін қазақстандық кәсіподақтың кейбір көшбасшылары өз қызметіндегі маңызды элемент ретінде бір сәттік мүд- делерді талқылау деп түсініп келді. Әдетте олар әр қызметкердің қандай жалақы ала- тынына немесе акционердің қанша пайда табатынына ғана мән беретін. Ал бірнеше жылдан кейін кәсіпорынның қандай күйде болары, бүгінгі жұмысшылардың ұрпағы қандай жағдайда өмір сүріп, қайда жұмыс істейді деген стратегиялық мүдделер көлең- кеде қалатын. Ал, шындығында, әлеуметтік серіктестіктің тұрақты қарым-қатынасы орнамайынша, қоғамды қалыпты дамыту мүмкін емес. Осы орайда «Самұрық-Қазына» батыстағы индус- триялық державалардың жағымды тәжіри- бесіне сүйенеді. Батыс әлемінде ондаған жылдар бойы қоғамдық сілкініс тердің болмауы көп жағдайда еңбек пен капиталдың әлеуметтік серіктестігі арқасында. Қазақстан- да мүдделер тартысын шиеленіскен әлеумет- тік қайшылыққа айналуына жол бермеу – кәсіпкерлер, еңбеккерлер мен мем лекеттің – үш жақты ынтымақтастығының міндеті болып табы лады. Оны «Самұрық-Қазына» әл-ауқат қоры әлеуметтік идеяларға сүйеніп жүзеге асы рады. жүктеу/скачать 8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|