Республикасы білім жəне ғылым министрлігі

 

11

35  команда  жəне  роботтың  20  жауап  қайтаруы  енгізілген.  Болашақта  Суе 

роботы тек пəтер территориясында ғана емес, аулада да жүре алады. 

Cog  роботының  басқару  жүйесі  бір  жүйе.  Көптеген  Cog    түйіндерінде 

Motorola  68  332  16  МГц  процессорлары  орнатылған.  Ол  процессорларда  L 

(версия  Common  Lisp)  интерпритаторы  орындалады.  Каролина  университеті 

адамдарды  түрлі  катастрофадан  болған  түрлі  қоқысықтардың  астынан 

шығарып алатын роботтарды жасау үстінде.  

NASA кішкене доп көлеміндегі робот жасап шығарды. Ол робот дауыс 

командаларын түсіне отыра, камерамен, температура датчигімен қамтылған.  

Огайо  штатындағы  мемлекеттік  университетінің  медициналық  орталығы 

хирург-роботын  жасап  шығарды.  Ол  робот  камера  жəне  екі  қолмен 

қамтылған. Ол роботты адам компьютер арқылы басқарады.  

Автономды агенттер 

Автономды  агент  техналогиясының  басты  бір  ыңғайлылығы  дұрыс 

шешімін  нақты  білмейтін  өндірушіге  агент  прототипін  құрып  қана  мəселені 

оңай шешуге болады. Ол кейіннен компьютер ортасына жүктеледі. Microsoft 

Agent  технологиясы  бойынша  жұмыс  жүріп  жатыр.  Ол  Windows 

интерактивты  персонаждарына  кіреді. Онымен  араласуға  жəне  ақыл  сұрауға 

болады.  

Кейбірелердің  ойы  бойынша  агент  Internet  қолданушысының  орнына 

барін  жасау  керек.  Тек  қолданушы  оған  керекті  файл  немесе  ақпаратқа 

жіберу керек. Ол сол ақпаратты өзі дайын əкелу керек. 

Ми  ұқсас- сандық құрылғы 

Нероинформатика 

институты 

мен 

Мачестер 

технологиялық 

институтының  швеция  жəне  америка  ғалымдары  кəгімгі  адамның  миының 

функцияларын  орындайтын  техналогия  құрды.  Ол  бір  уақытта  сандық  жəне 

аналогтық  информацияны  қабылдайды.  Бұл  жаңа  техналогия  мықты 

компьютерлердің шығуына əкеледі. 

Жасанды өмір  

Кибернетикалық  құрылғыларды  жасау  мəселесі-  мүмкіндігінше 

электорндалған  немесе  тірі  ағзаға  қарап,  оның  функцияларын    орындайтын 

техналогияны жасап шығару көптеген өндірушілердің назарын алады.  

DARPA финанстайтын проектілердің бірі – Лего кубиктарын жинайтын 

ситема. Ол видеокамера, манипулятор жəне компьютерден тұрады. 

Microsoft-тың  басқа  бір  проектісі  -  Microsoft  Ball  тұлғаның  эмоциялық 

жағдайын  моделдеуіне  арналған.Қолданушымен  араласа  отырып,  оның 

эмоционалды  жағдайын  байқау  керек.  Көптеген  эксперементтерге  қарап, 

қолданушылардың  бұл  программадан  алған  əсерлеріне  қарап,  қолданушы 

разылығы көрінеді.  

Чат- роботы 

Барлық  қолданушылар  Generic  Artificial  Consciousness  (GAC)  жасанды 

еспен  араласып,  оған  иə  немесе  жоқ  жауабын  беретін  сұрақтарды  қоюға 

болады.  GAC-тың  құрушысы,  компьютерлік  фанат  Крис  Мак-Кинли  12 

жасында микрокомпьютерге шахмат TRS-80 программасын жасап шығарды. 

 

12

Алдағы  10  жыл  ішінде  GAC-қа  миллион  факт  жинап,  кəдімгі  орташа 

қабілетті адамнан еш айырмасы жоқ болатындай дамыту үстінде. 

Жасанды интеллект жүйелерінің бағдарламалық қамтамасыз етуі. 

Интелектті  мəселелерді  шешу  үшін  арнайы  тілдер  жасалып  жатыр.  ОЛ 

тілдерге  LISP, PROLOG, SMAL TALK жəне басқалар жатады.  

1.2.1.

 

Дəстүрлі бағыттар  

•

 

Нечеткая логика; 

•

 

Бейнелеулерді өңдеуі ; 

•

 

Эксперттік жүйе ;  

•

 

Оптималды 

комбинаторды 

проблемманың 

 

шешім 

табатын 

интелектуалды  қосымша;  

•

 

Қазіргі кездегі ОЖ;  

•

 

Əскери технологиялар; 

бұл  «неформалдар»-  зевандаған  немесе  əлсіз  формалданған.  Жəне  айтып  өткен 

жөн эксперттердің білімі белгілі бір адамға тəн мінезге ие. 

Шығарылатын  есептердің  формалды  еместігін  жəне  эверистикалық, 

қолданылатын  білімнің  өзіндік  мінезін  ескере  отырып,  қолданушы  яғни 

эксперт эксперттік жүйемен қолма-қол диалогтық түрде байланысуы керек. 

ЭЖ –нің қорының негізгі күші білім болғандықтан,ЭЖ білімді қабылдап алу 

қасиетіне ие болуы керек. Білімді алу процесін келесі түрде бөлуге болады: 

1) білімді эксперттен алу;  

2)  жүйенің  нəтижелі  жұмыс  істеун  қамтамасыз  ететіндей,  білімді 

ұйымдастыру;  

3) білімді түсінікті жүйеге түрде көрсету. 

Білімді  алу  процессі  былайша  айтқанда  ”білім  инженерінің”(knowledge 

engineer),  яғни  күрделі  есеп  шығаратын,  экспертің  жұмысының  анализінің 

негізінде  жүзеге  асады.  Білімнің  эвристическалық  мінезі  характер  оның  алуын 

қыинрақ процесс етеді. Бұл процесстің қиындығы жəне формалды еместігі ЭЖ-

нің жəне жалпы флғанда жасанды интеллект құрғандағы ең жіңішке жер болып 

келеді. 

ЖИ  жүйесінде  жəне  эксперттік  жүйелерде  көп  жағдайда  формалды  емес 

есептер  шығарылады  ,  яғни  ЭЖ  жəне  ЖИ  формалды  есеп  шешуге  арналған  

програмалардың  құрылуын  өзггертпейді  жəне  шек  қоймайды.  Ньюэллге  [1969] 

жəне  Саймонға  қарап  [1973],  формалды  еместерге  (ill-structured)  келесі 

мінездемелердін  біреуіне  немесе  бірнешеуіне  ие  болатындай  біз  келесі 

есептерді қарастырамыз: 

1) есептер сандық түрде берілмеуі керек; 

2)  мақсаттық  функцияда  анықталғандай  мақсаттар  терминмен  берілмеуі 

тиіс; 

3) алгоритімдік емеп шешімі жоқ; 

4)  алгоритімдік  емеп  шешімі  бар,  бірақ  оны  ресурстардың  шектелуіне 

байланысты қолдануға болмайды (уақыт,жады). 

Формалды емес есептер келесі ерекшеліктерге ие: 

 

13

1)  қателік,  бірмəнділік  емеса,  толық  емес  жəне  нəтиженің  қарама 

қайшылығында; 

2) қателік, бірмəнділік емеса, проблемалық аймақ пен шығарылып жатқан 

есеп туралы толық емес жəне қарама қайшы білім; 

3) нəтиже іздеу кезінде іздеу аймағының асып кетуі; 

4)  динамикалық  түрде  өзгеретін  мəліметтер  мен  білім.  Айтып  өткен  жөн 

формалды  емес  есептер  өте  үлкен  жəне  керекті  класс  болып  табылады 

[Дородницын, 1985].  

Эксперттік жүйелер мен жасанды интеллект мəліметтерді өңдеу жүйесінен 

айырмашылығы,  оларда  символдықтүрде  ұсыну,  символдық  шығару  жəне 

эверистикалық нəтиже іздеу қолданылады. 

ЭЖ-дің  қосымшалар  спецификасы  басқа  жасанды  интеллект  жүйелерге 

қарағанда  айырмашылығында,  біріншіден,  экспертік  жүйелер  тек  қана  қиын 

есептер  шығаруға  қолданылады;  екіншіден,  экспертік  жүйелер  нəтижеснің 

сапасы  жəне  эффектілігі  жағынан  эксперт  –адамнан  кем  емес;  үшіншіден, 

экспертік  жүйелердің  шешімі  “мөлдір”яғни  қолданушыға  түсінікті  түрдежəне 

деңгейде  түсіндіріледі.  Эксперттік  жүйелердің  бұл  қабілетті  өзінің  білімі  мен 

шешідері  туралы  ой  пайымдайтын  мүмкіндік  береді.Төртінішіден,  эксперттік 

жүйелер  өзінің  білім  қорын  экспертпен  диалог  кезінде  толықтыра  алады. 

Бесіншіден,  эксперттік  жүйелер  шешу  үшін  қолданылатын  есептер  ортасы 

шектелген:  символдар  немесе  сигналдардың  интерпретациясы,  диагностика, 

істерлі  жобалау,  берілген  шектер  бойынша  обьектілердің  конфигурациясын 

құрастыру, 

жөндеу, 

инструктаж, 

жүйелердің 

іс-əрекетін 

басқару 

(интерпретация,алдын ала жобалау, түзету, басқару). Экспертік жүйелер əр түрлі 

проблемалық аймақтарда қолданылады, мысалға медицина, есептеу техникасы, 

программалау, генетика, акустика, спектралды анализ, геология, юриспруденция 

жəне т.б. 

Эксперттік  жүйенің  практикалық  жеңістері,  зерттеу  аймағының  үлкен 

жетістіктерге  жеткеннін  көрсетеді.  Бірақ  атап  айтқан  жөн  бұл  аймақтын 

ғылыми  қоры  толығымен  толлығымен  жетілмеген  жəне  дамудың  бастапқы 

деңгейде  тұр.  Əлі  күнге  дейін  ,базалық  принциптердің  бар  болуы,жаңа 

қолданбаның  құрылуы  үлкен  еңбек  керек  етеді(бір  неше  жыл)  ,жəне  де  əр 

кезде жақсы жеміс бермейді.Олай болса да,бір қолданбадан екінші қолданбаға 

берілетін əдістер мен құралдар бар. 

Қандай программа Эксперттік жүйе деп аталады 

•

 

Білімге ие программа .Бұл кей алгоритмдерді орындай алатын икемдігі, 

мысалға қасиет табу барысында элементтер тізімін анализдеу.Бұл кез келген 

келе  жатқан  адамға  сұрақатар  тізімін  беріп,одан  жақсы  нəтиже  күтумен 

сай.бірақ ерте ме кеш пе ол осы тізімде қарастырылмаған  бір қиыншылықы 

ұшырайды. 

•

 

Білімге,ие программа беогілі анықталған бір аймақа шоғырлануы тиіс. 

Кездейсоқ  терілген  аттар,күндур  мен  оқиға  болған  жерлер-бұл  экспертік 

анализ  жасауға  керекті,  эксперттік  жүйеге  негіз  болатын  білім  болмайды. 

Білімдер  белгілі  бір  ұйымдасу  мен  итерацияны  ұсынады  Знания  —  яғни 

бірбірінің  артынан  жүретін,шынжыр  түрінде  байланысқан  бөлек  бөлек 

 

14

мəліметтер жиыны. 

•

 

Соңында бұл білімдерден проблеманың шешімі шығуы. 

Енді  бұл  ойларды  эксперттік  жүйенің  келесі  формалды  анықтамасына 

сəйкес  қортамыз.Эксперттік  жүйе  —  бұл  компьютерлерге  арналған 

программа  ,ол  шешім  немесе  кеңес  беру  мақсатында  белгілі  бір  аймақты 

шаншыйды.Эксперттік  жүйе  шешім  қабылдайтын  адамның  ассистенті  жəне 

толығымен  адам  қатысуын  сұрайтын  функцияларды  орындай  алады  .Кім 

шешім қабылдайды сол өзінің құқығы бар эксперт бола алады,жəне сол кезде 

ғана  программа  өзінің  бар  болуын  ақтайды  .  Альтернативті  вариант  — 

осындай программмамен істейтін адам оның көмегімен жоғары сапалы үлкен 

жетістіктерге  жете  алады.  Адам  мен  машина  арасындағы  функциялардың 

дұрыс бөлінуі эксперттік жүйенің еңгізілуінің  жақсы нəтижелігінің біріде бір 

кілттік . 

Резолюция əдісі 

Бұл  G  формуласының  логикалық  нəтижесі  F

1

,F

2

,...,F

k 

формуласы 

болатынын дəлелдеу əдісіне берілген. Бұл əдіс Резолюция əдісі деп аталады. 

Логикалық құралдар туралы есеп есептің орындалуына əкеледі. Расындада, G 

формуласының    логикалық  құралы  F

1

,F

2

,...,F

k 

формуласы  болады  жəне 

{F

1

,F

2

,...,F

k

, 

¬

G}жиын  формуласы  орындалмайды.    Резолюция  əдісі  нақты 

айтқанда  орындалмауын  көрсетеді.  Бұл  əдістің  бірінші  ерекшелігі.  Екінші 

ерекшелігіол  туынды  формуланы  көрсетпей,  дизъюнктарды  (немесе 

элементар дизъюнкцияны) көрсетеді. 

Логикалық құралдар.Литерал деп атомарлы формуланы немесе оның терісін, 

дизъюнкт  –  литералдар  дизъюнкциясы  айтылады.  Дизъюнкт  бір  литералдан 

тұруы  мүмкін.  Дизъюнктті  біз  литералдар  жиыны  деп  алсақ  болады  немесе 

дизъюнктті  айырмасақ  та  болады,  себебі,  коммутативті  жəне  ассоциативті 

дизъюнкциядан  бір-бірінің  көмегімен  шығады,  жəне  де  идемпотенттілік 

шығады.  Мысалы  X

∨

¬

Y

∨

X  и  X

∨

¬

Y  дизъюнкттері  тең.  Бізге  ерекше  бос 

(ішінде литералы жоқ) дизъюнкт керек. Оны "квадратпен" белгілейміз □. Бос 

дизъюнкт  кез  келген  интерпретацияда  жалған  деп  есептейміз.  Бұдан  F&□ 

формуласы □ тең , ал F

∨

□ формуласы F-ке тең. Бос дизъюнкт те тура солай, 

себебі  атомарлы  формула  0,  контекстті    резолюция  əдісінде  □-ті  қолдану 

керек. . 

Анықтама. L жəне 

¬

L литералы қарама-қарсы деп аталады. 

Логикалық құралдарда резолюция əдісі резолюция ережесіне негізделген. 

Анықтама.  Резолюция  ережесі  логикалық  құралдардан  келесі  ереже 

шығады:  резолюция  ережесінен  Х

∨

F  и 

¬

X

∨

G  дизъюнктінен    F

∨

G 

дизъюнкті шығады. 

Мысалы,

¬

X

∨

Y

∨

Z  и  X

∨

¬

Y  дизъюнкттерден  Y

∨

Z

∨

 

¬

Y  дизъюнкттері 

шығады.  Назар  аударар  болсақ,  бірінші  екі  дизъюнкттерде  тағы  бір  жұп 

қарама-қарсы  литералдар  шығады.  Резолюция  ережесі  тек  сол  литералдарда 

қолданады  деген  тұжырым  алсақ.  Онда  Y  жəне   

¬

Y-ке  қолданылған 

резолюция  ережесінен

¬

X

∨

Z

∨

X  шығады.  Условимся  еще  о  следующем:  в 

дизъюнктке  қайталанатын  литералдарды  жəне  □  жазбасақ,  онда  басқа 

литералдар бар болады. 

 

15

Анықтама.  S  –  дизъюнкттар  жиыны  болсын.  S-ң  нəтижесі  деп, 

дизъюнкттар тізімін айтады. 

D

1

,D

2

,...,D

n

  дегеніміз  S-ға  қатысты  əрбір  дизъюнкт  тізімі  немесе  бұдан 

резолюцияның  соңғы  ережесі  шығады.  D  дизъюнкті  S-ң  нəтижесі,  егер  S-ң 

соңғы дизъюнкті D болса. 

Мысалы,  егер  S={

¬

X

∨

Y

∨

Z, 

¬

Y

∨

U,  X},  онда  D

1

=

¬

X

∨

Y

∨

Z,  D

2

=

¬

Y

∨

U, 

D

3

=

¬

X

∨

Z

∨

U, D

4

=X, D

5

=Z

∨

U – S-дан шыққан нəтижесі. Z

∨

U дизъюнкті S-

дан шығады. 

Резолюция  əдісін  қолдану  келесі  тұжырымнан  шығады  жəне  ол  толық 

резолюция əдісінің  теоремасы деп аталады. 

Теорема 1. Логикалық құралдар дизъюнкттар S жиыны орындалмайды 

сонда тек сонда ғана S – дан бос дизъюнкт шықса. 

Дəлелдеу  үшін,  G  формуласы  логикалық  жиыны  F

1

,…,F

k

  формуласына 

резолюция  əдісі  келесі  түрде  қолданылады.  Алдымен    T={F

1

,…,F

k

,

¬

G} 

формулалар  жиыны  құрылады.  Одан  кейін  бұл  формулалардың  əр  қайсысы 

КНФ-ке  келтіріледі  жəне  шыққан  формулалардан  конъюнкция  сызылады.  S 

дизъюнкттар  жиыны  шығады.  Жəне  ,  нəтижесінде    S-дан  бос  дизъюнктті 

іздейді.  Егер  S-дан  бос  дизъюнкт  алсақ,  онда  G    формуласы  үшін  F

1

,…,F

k 

логикалық  формула  болады.    Егер  S-дан  алынбаса,  онда  G  формуласы 

F

1

,…,F

k

 логикалық формуласы шықпайды. 

Бұл  мысалды  кері  алсақ,  G=Z  формула.  G=Z  формуласы  логикалық  болады, 

нəтижесінде 

F

1

=

¬

X

∨

Y

→

X&Z, 

F

2

=

¬

Y

→

Z. 

T={F

1

,F

2

, 

¬

G}жиындар 

формуласы.  F

1

  жəне  F

2

  формуласын  КНФ-қа  келтіреміз  (

¬

G  формуласында 

осы форма болады). Нəтижесінде 

F

1

 эквивалентті X&(

¬

Y

∨

Z), 

F

2

  эквивалентті  (Y

∨

Z). 

Онда S дизъюнкттар жиыны тең: 

{X, 

¬

Y

∨

Z, Y

∨

Z, 

¬

Z}. 

S жиынынан бос дизъюнкт оңай алынады: 

¬

Y

∨

Z, 

¬

Z, 

¬

Y, Y

∨

Z, У, □. 

Бұдан G формуласы  F

1

, жəне F

2

 логикалық формуласын шығады. 

Бірінші  қатарлы  логикаға  көшейік.  Айнымалыға  байланысты  дизъюнктке 

тапсырыс  берейік,  ол  жалпы  кванторлармен  байланыста  болады,  бірақ 

кванторларды өіміз жазбаймыз. Бұдан шығады, екі бірдей айнымалы əртүрлі 

дизъюнкттарда əртүрлі болады. 

Байқайтын болсақ, бірінші қатарлы логикада резолюция ережесінің бұл 

түрі  орындалмайды.  Расында  да  S={P(x),ØP(a)}  дизъюнкттар  жиыны 

орындалмайды, (себебі х айнымалысы жалпы квантормен байланысты). Осы 

уақытта  егер  логикалық  құралдар  үшін резолюция  ережесін  қолдансақ, онда 

S  бос  дизъюнктін  ала  алмаймыз.  Бұл  жағдайда  не  істеу  керек.  P(x) 

дизъюнктін  кез келген х үшін P(x) ақиқат, бірақ P(x) ақиқат болады жəне x=a 

үшін  де.  х=а  деп  алсақ  ,  S

/

={P(a),ØP(a)}  дизъюнкттар  жиынын  аламыз.  S 

жиыны    жəне    S

/

 бір  мезетте орындалады  (немесе орындалмайды).  S

/

 ішінен 

бастапқы  резолюция  ережесінің  көмегімен  тривиалды  түрі  шығады.  Бұл 

 

16

мысалда  бірінші  қатарлы  логикадағы  резолюция  ережесіне  қосымша 

мүмкіндіктер қосу қажет екендігін көрсетеді. 

Қажетті тұжырымдар берейік. 

Анықтама.  Ауыстыру  деп  теңсіздіктер  жиыны  аталады  s={x

1

=t

1

, 

x

2

=t

2

,…, x

n

=t

n

}, 

x

1

,x

2

,…,x

n

  –  əртүрлі  айнымалы,  t

1

,t

2

,…,t

n

  –  терм,  t

i

  термінде  x

i

  (1£  i  £  n) 

айнымалысы жоқ. 

Егер s = (x

1

=t

1

,...,x

n

=t

n

), ал F – дизъюнкт, s(F) арқылы дизъюнкті белгілейміз, 

F бірқалыпты айнымалыдан шыққан x

1

 –ден t1; жəне  т.б. x

n

 -нен t

n

. Мысал, 

егер  s={x

1

=f(x

2

),  x

2

=c,  x

3

=g(x

4

)),  F=R(x

1

,x

2

,x

3

)ÚØP(f(x

2

)),  онда  s(F)=R(f(x

2

),  c, 

g(x

4

))ÚØP(f(c). Термдер осы сияқты орындалады. 

Ыңғайлы  болуы  үшін  бос  ауыстыру  енгізейік,  теңсіздігі  жоқ.  Бос 

ауыстыруды е арқылы белгілейік. 

Анықтама.  {E

1

,…,E

k

}  –  литералдар  жиыны  немесе  термдер  жиыны 

болсын. Подстановка s ауыстыруы осы жиын үшін унификатор деп аталады, 

егер  s(E

1

)=s(E

2

)=…=s(E

k

).  унификацияланған  жиын,  егер  осы  жиын  үшін 

унификатор болса. 

Мысал, атомар формулалар жиыны 

{Q(a,x,f(x)), Q(u,у,z)} 

унификациялайды {u=a, x=у,z=f(у)}, ал жиын 

{R(x,f(x)), R(u,u)} 

унификацияланбайды.  Расында  да,  егер  х-ті  u-ға  ауыстырсақ  {R(u,f(u), 

R(u,u)} жиыны шығады. 

u=f(u)  ауыстыру  жасау  мүмкін  емес,  жəне  ол  пайдасыз,  R(f(u),  f(f(u)))  жəне 

R(f(u), f(u)), формуласына келеді. 

Егер  жиын  унификацияланған  болса,  онда  ереже  бойынша  осы 

жиынның  бір  ғана  емес  бірнеше  унификаторы  болады.  Берілген  барлық 

унификаторлардың ішінен жалпы унификатор бөліп алуға болады. 

Анықтама.  Егер    x={x

1

=t

1

,  x

2

=t

2

,…,  x

k

=t

k

}  жəне  h={y

1

=s

1

,  y

2

=s

2

,…, 

y

l

=s

l

} – екі теңдеу. x жəне h ауыстыруы қойылады, тізбектелген болса 

{x

1

=h(t

1

), x

2

=h(t

2

),…,x

k

=h(t

k

), y

1

=s

1

, y

2

=s

2

,…, y

l

=s

l

}                       (4) 

x

i

=x

i

  үшін  1£  i£  k,  y

j

=s

j

,  егер    y

j

Î{x

1

,…,  x

k

},    1 £ j £ l  үшін  осы  теңдеулерді 

сызамыз.. 

Нəтижесі  үшін  дизъюнкттің  орнына  префиксті  функционалді  жазуды 

қоямыз, сондықтан x жəне h орнына h◦x аламыз, x- ті сосын h-ті сызамыз. 

Мысал қарастырайық. x = {x=f(y), z=y, u=g(d)}, h = {x=c, y=z} болсын. Онда 

теңдіктер тізімі (4) келесі түрде болады 

{x=f(y), z=z, u=g(d), x=c, y=z}. 

Осы тізбектерден h◦x = {x=f(y), u=g(d), y=z} шығады. 

Осы  тізбектен  ассоциативті  екенін  дəлелдеу  қиын  емес,  сондықтан 

кезкелген    x,h,x  үшін    x◦(h◦z)=(x◦h)◦z  орындалады,  жəне  бос  ауыстыру 

көбейтуге  қарағанда  нейтралды  элемент  болады.  Соңында    s◦e=e◦s=s 

кезкелген ауыстыру үшін шығады. 

 

17

s  =  {x

1

=t

1

}○{x

2

=t

2

}○…○{x

n

=t

n

}    үшін  тізбектер  тізімі:  s  =  (x

1

=t

1

,  x

2

=t

2

,…, 

x

n

=t

n

). &s орына дизъюнкт (жəне терм) қойсақ, тізбек x

1

 t

1

-ге ауысады, x

2 

 t

2 

 - 

ге ауысады жəне т.с.с., x

n

 t

n

-ге ауысады 

Анықтама. Унификатор s жиындар литералы немесе термдер деп осы 

жиынның  жалпы  унификаторы,  егер    кез  келген  t  унификаторы  үшін 

литералдар жиыны бар, x ауыстыруы былай болады t=x○s. 

Мысал,  {P(x,f(а),  g(z)),  P(f(b),y,v)}  жиыны  үшін  жалпы  унификатор  болып  

s={x=f(b),  y=f(a),  v=g(z)}  ауыстыруы  болады.  Егер  t  орына  {x=f(b),  y=f(a), 

z=c, v=g(c)} унификаторын алсақ, онда x={z=c}. 

Егер  литералдар  жиын  унификацияған  болса,  жалпы  унификатор  бар 

болады.  Бұл  тұжырымды  параграф  соңында  дəлелдейміз.  Ал  қазір  жалпы 

унификаторды  табу  алгоритмі  көрсетейік.  Алгоритм  унификация  алгоритмі 

деп аталады. Алгоритмді көрсету үшін жиыдар теңдігі қажет. 

Анықтама.  М  –  литералдар  немесе  термдер  жиыны.  Бірінші  сол  жақ 

позициясын  бөліп  аламыз,  ол    жерде  барлық  литералдар  бір  символдан 

тұрмайды.  Символдан  басталатын,  сол  позицияны  алатын  əрбір  литералдан 

теңдеу  жазып  аламыз.  (Бұл  теңдеу  литералдың  өзі,  атомарлы  формула  жəне 

терм). Теңдеулерден шыққан жиын М –дағы ақылдасқан жиын деп аталады. 

Мысал,  егер  M={P(x,  f(y),  a),  P(x,u,  g(y)),  P(x,  c,  v)},  бірінші  сол  жақ 

позициясында  барлық  литералдар  бір  символдан  тұрмайды  –  бесінші 

позиция. Ақылдасқан жиын f(y), u, c термдерінен тұрады. Ақылдасқан жиын 

{P(x, y), ØP(a, g(z))} ол жиын. Егер M={ØP(x, y),ØQ(a, v)}, онда ақылдасқаны 

мынаған тең: {P(x, y), Q(a, v)}. 

Унификация алгоритмі 

жүктеу/скачать 1,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: