Ртк(дот)-304 сп тобының студенті Қайрат Ақмарал
жүктеу/скачать 99,92 Kb.
|
1 2
|
РТК(дот)-304 сп тобының студенті Қайрат Ақмарал Тапсырма 1. Негізгі түсініктер және автоматтық реттеу жүйелерінің элементтері. Сұрақтар: АРЖ типтік функционалдық схемасын сызыңыздар және элементтедің атқаратын міндеттерін атап өтіңіздер Кез келген технологиялық процесс немесе нысан физикалық шамалар жиынтығымен сипатталады. Оларды процестің көрсеткіші немесе процестің айнымалылары деп атайды. Кез келген техникалық құрылғыны тік төртбұрышпен, ал стрелкалармен осы құрылғыға берілетін әрекеттерді және айнымалыларды белгілеуге келісейік. Сонда кез келген технологиялық процесті немесе агрегатты, оның құрылымдық ерекшеліктеріне және оның ішінде болып жатқан құбылыстарға қарамастан, 1.1 суреттегі нұсқа түрінде көсетуге болады. 1.1 сурет Реттеу процесі жүзеге асырылатын техникалық агрегат реттеу нысаны немесе автоматтандыру нысаны деп аталады. Нысандағы қандай да бір айнымалыны (шаманы) қажетті заң бойынша өзгертуды реттеу деп атайды. Реттелуге тиісті физикалық шама реттелетін шама деп аталады. Әдетте бұл нысаннан шығатын y шамасының шығыстық мәні болып табылады. Реттелетін шаманы өзгерту басқарушы немесе ұйтқытушы әрекеттердің нысанға әсері нәтижесінде жүзеге асады. Басқарушы әрекет дегеніміз басқарушы құрылғының реттеу нысанына көрсететін мақсатты әрекеті. Басқарушы әрекет, әдетте, реттеу ны-санына келетін энергетикалық немесе материалдық ағындарды өзгертеді. Ұйытқытушы әрекеттер – нысанның қызметі кезінде пайда болатын кездейсоқ әрекеттер. Ұйытқуларды жүктеменің өзгерісіне байланысты (нысанның жұмыс ерекшеліктерімен анықталатын пайдалы ұйытқулар, мысалға, бу қазанынан алынатын жылу мөлшерінің өзгеруі) және әр түрлі кедергілер, мысалға, қоршаған ортаның температурасының өзгерісі, ны-санға келетін шикізаттың параметрлерінің өзгерісі және т.б. Әр түрлі ұйытқулардың қорытқы әрекеті реттелетін шаманы беріл-ген мәнінен ауытқытады. Реттелетін шаманың берілген мәні «g» мен оның «y» нақты мәнінің арасындағы айырмашылық =g-y реттеу қателігі деп аталады. Егер берілген нысан үшін барлық мүмкін болатын ұйытқулар нәтижесінде реттеу қателігі берілген технологиялық процесс үшін рұқсат етілген мәннен артпайтын болса, қолмен реттеу амалын қолданады. Оның нұсқасы 1.2 суретте көрсетілген. 1.2 сурет Оператор 1 қолмен реттеу органының көмегімен нысанға 3 келетін зат немесе энергия мөлшерін өзгертеді. Осының нәтижесінде нысанға берілетін реттеуші әрекет u реттелетін шаманы берілген мәннің маңында ұстап тұрады. Технологиялық процесті сапалы түрде жүргізу үшін опера-тор реттелетін шаманың немесе реттелетін шамаға неғұрлым қатты әсер ететін ұйытқудың мәні жайлы ақпарат алып отыруы керек, немесе мүмкін болған жағдайда осы екі шама жайлы бірдей ақпарат алуы қажет. Ретте-летін параметр жайлы ақпаратты бақылау жабдықтарынан алуға болады. Қолмен реттеу кезінде бақылау жабдықтарының қызметін арнайы өл-шеуіш аспаптар, сонымен қатар оператордың сезім мүшелері атқара алады. Өндірстік процестердің сапалық көрсеткіштерін тек автоматты түрде реттеу кезінде елеулі түрде арттыруға болады. Адамның қатысуынсыз жүзеге асатын реттеу автоматты реттеу деп аталады. Автоматты реттеуді жүзеге асыру үшін қызмет ететін құрылғылар кешені автоматты реттегіш деп аталады. Нысан мен автоматты реттегіш жиынтығы автоматты реттеу жүйесі (АРЖ) деп аталады. Басқарудың іргелі принциптері. Кез келген автоматты басқару жүйесін жасаудың негізінде кейбір басқарудың жалпы іргелі принциптері жатады. Бұл принциптер жүйенің қызметінің берілген мәнінен ауытқу себептеріне байланысты басқару қалайша жүзеге асырылатынын анықтайды. Қазіргі кезде техникада белгілі үш іргелі принцип: тұйық емес басқару принципі, теңгеру (компенсация) және кері айланыс принциптері қолданылады. Тұйық емес басқару принципі. Бұл басқару принципінің мәні мынада. Басқару алгоритмі тек қане жүйенің қызмет етуінің берілген алгоритмі негізінде жасалады және ұйытқулар немесе шығыстық шамалар сияқты басқа факторлар тарапынан бақылау жасалмайды. Жүйенің құрылымдық нұсқасы 1.3 суретте көрсетілген. 1.3 сурет Нұсқа тұйық емес тізбек түрінде беріледі. Задатчиктен 1 шыққан әрекет басқарушы құрылғы 2 арқылы нысанға 3 беріледі. Нұсқада міндетті түрде нысанның шығыстық шамасы мен тапсырма беруші әрекет арасында қатаң байланыс болуы керек. Бұл байланыс жүйе элементтерінің құрылымы және осы элементтердің кірістік және шығыстық шамаларының арасындағы қатынастарды таңдау арқылы қамтамасыз етіледі. Нұсқаның ең басты кемшілігі – ұйытқулар әрекеті нәтижесінде шығыстық шаманың берілген мәнінен ауытқу мүмкішілігінің бар болуы. Бұл кемшілігіне қарамастан осы принцип практикада кеңінен қолданылады. Тұйық емес жүйе элементтері кез келген АРЖ-нің құрамына кіреді. Осы принцип бойынша көптеген датчиктер мен аспаптар жасалған. Тұйық емес жүйе мысалы ретінде кернеу-ток түрлендіргішін келтіруге болады. Оның мысалы 1.4 суретте көрсетілген. 1.4 сурет Осы нұсқа үшін Iшығ=Uкір/R. Түрлендіргіштің кері байланыс тізбегіндегі R кедергі шамасының өзгеруі, мысалға қоршаған орта темпе-ратурасының өзгеруі салдарынан, Uкір және Iшығ параметрлерінің ара-сындағы байланысты бұзады, яғни түрлендіргіш жұмысының дәлдігі бұзылады. Осындай нұсқа бойынша нормалаушы өлшеуіш түрлендіргіштер жасалады, мысалға, температураны 0…5 mА унификацияланған тұрақты ток сигналына түрлендіру үшін. Осы түрлендіргіште Uкір шамасы терможұпта пайда болады, немесе кедергінің термотүрлендіргішінің көпірлік қосылу нұсқасындағы баланссыздану кернеуі бойынша пайда болады. Компенсация принципі. Ұйытқу бойынша басқару. Компенсация принципін жүзеге асыратын жүйенің құрылымдық нұсқасы 1.5 суретте келтірілген. Принциптің мәні мынада. Нысанға әсер ететін ұйытқу өлшенеді. Осы өлшенген ұйытқу f1 жайлы ақпарат реттегішке 2 беріледі. Реттегіш өлшеу нәтижесіне байланысты ұйытқудың нысанның шығыстық шамасы-на әсерін компенсациялайтындай (теңгеретіндей) етіп басқарушы әрекетті нысанға 3 береді. 1.5 суреттен ұйытқу бойынша басқару жүйесі тұйық емес жүйеге жатаиынын көруге болады. Сондықтан осы жүйедегі шығыстық шаманың мүмкін болатын өзгерістері реттеуші әрекеттің өзгерісін тудырмайды. Сондықтан бақыланбайтын f2 ұйытқудың немесе нысанның және реттегіштің параметрлерінің өзгеруі реттелетін шаманың қажетті мәнінен ауытқуына алып келеді. 1.5 сурет Компенсация жүйесінің мысалы ретінде 1.6 суретте көрсетілген тұрақты ток генераторының компаундтау нұсқасын келтіруге болады. 1.6 сурет Қосымша компаундық орама ҚО2 жүктеме тогының шамасына байланысты генератордың магнит ағынын өзгертуге мүмкіндік береді. Соның нәтижесінде генератор кернеуінің жүктеме тогынан тәуелділігін кемітеді. Кері байланыс принципі. Ауытқу бойынша реттеу. Кері байланыс принципін жүзеге асыратын жүйенің құрылымдық нұсқасы 1.7 суретте келтірілген. 1.7 сурет Басқару алгоритміне шығыстық шаманың нақты мәні бойынша түзету енгізіледі. Осы мақсатта жүйе құрылымына кері байланыс деп ата-латын қосымша байланыс және салыстыру элементі кіргізілген. Салысты-ру элементі g-y айырмасын есептейді, яғни реттеу қателігін анықтайды. Осы айырма нәтижесінің негізінде реттегіш 3 нысанға 4 реттеу қателігін кемітетіндей басқарушы әрекет көрсетеді. Кері байланыс принципі тек қане техникада кеңінен таралмаған, ол сонымен қатар тірі организмдер мен қоғамдағы процестерді басқаруда да кездеседі. Қоғамдық ұйымдарда бұл принцип қабылданған шешімдерді және өкімдерді орындау барысын тексеру (кері байланыс) арқылы жүзеге асады. Тексеріс басқарушы әрекет қызметін атқарады. Кейбір оқулықтар-да реттеу принципінің тағы бір түрі – аралас реттеу принципі бар деп са-налады. Ол ауытқу және ұйытқу бойынша реттеу принциптерін біріктіреді. Оның құрылымдық нұсқасы 1.8 суретте берілген. 1.8 сурет Бұл жағдайда реттегішті күрделендіру есебінен екі реттеу прин-циптерінің артықшылықтары біріктірілген, яғни ұйытқуға реакцияның шапшаңдығы мен реттелетін шаманың берілген мәнінен ауытқу се-бептеріне тәуелсіз дәл реттеу жүзеге асырылады. жүктеу/скачать 99,92 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2