С. Ə. Тортаев орта ғасырлардағы азия жəне африка тарихы алматы 2009
жүктеу/скачать 7,49 Mb. Pdf көрінісі
|
| VІ—VІІ ғасырлардағы Иран. І Хосров белсенді сыртқы саясат
жүргізді. 540 ж. Византиямен соғысты жалғастырды. Шахиншах əскерлері Сирияны басып өтіп, Оронттағы Антиохияны (Таяу Шығыстағы) талан-таражға салды. Сонан соң соғыс қимылдары Кавказға ойысты. Онда Иран Византиядан Лазиканы (батыс Грузия) тартып алуға тырысты. 561 ж. І Хосров Ануширван мен император І Юстиниан арасында «мəңгілік» «бейбітшілік» бітімі жасалды. Ол бітім бойынша Византия өзінің бұрынғы шекарасын сақтап қалды. Бірақ көп өтпей бұл бітім қайта бұзылды. Енді Иран мен Византия Оңтүстік Аравия үшін қырқысты. 577 ж. Сайф ибн зу-Иазан бастаған Иемен ақсүйектері І Хосров жіберген əскердің көмегімен Византия мүддесін қорғаушы Эфиопия əскерін елден қуып, өкімет билігін өз қолына алды. Иемен шахиншахқа салық төлеп тұруға тиіс болды. 598 ж. Иемен Иранға қосып алынды. 628 жылға дейін оның басшысы марзбанды шахиншах тағайындап отырды. 563—567 жылдары І Хосров солтүстік-шығыста эфталиттерді жеңіп, бұрын жоғалтқан жерлерін қайтарып алған болатын. 579 ж. І Хосров Ануширван өлген соң таққа оның баласы ІV Хормузд (579—590) отырды. Бұл кезде Иранға қарсы Кавказдың солтүстігінен хазарлар, шығыстан — Амудария жақтан — түріктер, оңтүстіктен — арабтар шабуылға шықты. Оларға тойтарыс берілді. 589 ж. күзде түріктерді жеңген əскер басшысы Бахрам Чубин көп олжа түсіріп, оның азғантай бөлігін Ктесифонға жіберді. Оған ашуланған ІV Хормузд Бахрамның əскер басшылығынан түсірілге- нін жариялады. Бұл бұйрыққа қарсы Бахрам көтеріліске шықты. Оған қарсы жіберілген əскердің көпшілігі көтерісшілер жағына шығып кетті. 54 55 Бұл кезде астанада ІV Хормуздқа қарсы қастандық ұйымда- стырылды. Оны шахиншахтың ағайындары Биндой мен Бистам басқарды. Олар ІV Хормуздың көзін ойып алып, орнына баласы ІІ Хосровты отырғызды. ІІ Хосров Парвиз (590—628) жас болғандықтан, қастандықты басқарған ағайындарының қолындағы қуыршаққа айналды. Ол басқарған əскер Бахрам қолынан жеңілген соң ІІ Хосров Византияға қашты. Бұл кезде Биндой мен Бистам оның əкесі ІV Хормузды өлтірді. Бахрам астананы басып алып, елді бір жылдай басқарды. 591 ж. ІІ Хосров византиялықтар көмегімен тақты қайтарып алды. Бахрам Чубин түріктер қағанатына қашып барып, сонда өлтірілді. ІІ Хосров ағайыны Биндойды өлтірткізді. Хорасанда əкім болып жүрген Бистам көтеріліс жасап, 595 ж. жеңілді. 602 ж. ІІ Хосров вассалдық тəуелділіктегі арабтық Хира патшалығының өзін-өзі басқаруын жойды. Бұл əрекетке наразы болған араб-бедуиндер Зуқарада 604 жəне 605 жылдары шахиншах əскерін талқандады. 604 ж. Иран мен Византия арасындағы ең үлкен соғыс басталды. Оның алғашқы кезеңі (622 жылға дейін) ирандықтар үшін сəтті болды. Олар Месопотамияны, Сирияны, Арменияны бағындырып, Египетке жақындады. Соғыстың екінші кезеңінде (622—628) Византия жоғалтқан иеліктерін қайтарып алды. 628 жылдың аяғында астанада қастандық ұйымдастырылып, ІІ Хосров Парвиз тақтан құлатылды. Сол жылы су тасқыны болып, өз жағаларынан шыққан Тигр мен Евфрат өзендері егістікке орны толмас зиян келтірді. ІІ Хосров өз мұрагеріне соғыстағы жеңілістер мен бүлінген шаруашылықты қалдырды. Ол тақтан түскеннен кейінгі төрт жылдың ішінде оншақты мұрагерлер бірінен соң бірі ауысты. Кейбір облыстардың орталықпен байланысы үзілді. ІІІ Иездигерд (632—651) тұсында елді қайта біріктіріп, нығайту əрекеті жасалды. Бірақ экономикасы əлсіреген Иран араб шапқыншылығына қарсы төтеп бере алмады. жүктеу/скачать 7,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|