С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
сияқты халықаралық ұйымдар құрылса деген
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
|
сияқты халықаралық ұйымдар құрылса деген ұсыныстар да айтылған. Түркі халықтарының бірігіп, бір-біріне сүйеніш, жақын серіктес болу тиімділігі жайлы Кеңес одағы құлап, оның құрамында болған түркі мемлекеттері т`уелсіздік алып жатқан кезде айтылып басталған-ды. ХХІ ғасыр өз талабымен келді. Жаһандануда бірлігі мен тірлігі жарасқан мемлекет ғана өз болмысын сақтап қалатынына, саяси-экономикалық тұрғыдан ұтылмай- тынын түсіндік. Содан болар соңғы жылдары түркі халықтарының бірлігі жайлы қайтадан жиі айтыла бастады. ТURKSOY, TASAM, ТүркПА сынды ұйымдар құрылды. Сондай ұйымдардың қатарында Түркітілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесі де бар. Бұл м`селе жайлы Қазақстан Республикасының Президенті Н.d.Назарбаев былай деген еді: «Ортақ тарихымыздың, өнеріміздің, рухани байлығымыздың жауһарларын ең алдымен өз арамызда танытып, үйретуге міндеттіміз. Көне түрік мемлекеттігінің негізін қалыптастырған ұлы бабаларымыз Бумын қаған мен Елтерісті, Күлтегін мен Білге Қағанды бүгінгі ұрпағымызға ұғындыра білу – біз үшін парыз. Даңқты тарихымыздағы `л-Фараби, Қорқыт баба, Манас, Иассауи, М`улана мен Низами, Науаи мен Мақтымқұлы сынды ойшылдарымызды д`ріптеу – парызымыз. Қазақстанда «М`дени мұра» бағдарламасы табысты іске асуда. Бұл бағдарламаның аясында халқымыздың бай тарихы, ауыз `дебиеті, оның ұлттық құндылықтары, қол өнері мен тұрмыс-салтындағы салт-д`стүрі насихатталып, халықтың назарына ұсынылып жатыр. Мемлекет тарапынан қомақты қаржы бөлінуде. ...Түркі `лемі `лі толық зерттелмеген терең тұңғиық. Сондықтан, түркітілдес халықтардың тари- хын, м`дениетін зерттейтін, оқу-ағарту жүйесін үйлестіретін арнайы орталық құру керек деген ойда- мын. Біздің ұлы бабаларымыз Алтайдан Ақ теңізге дейінгі ұлы далада өз билігін жүргізді. Бізге өшпес қаһармандық эпос ж`не мол рухани қазына қалдырды. Тұңғыш рет `лемге өнеге болған ортақ шаңырақ – киіз үйді, темірді, шалбарды, жебені, етікті ж`не өкшені, үзеңгіні ойлап тапты. Осындай батырлық эпосты дүниеге танытудың кезі келді деп ойлаймын. Ол үшін жалпыға ортақ Түркі акаде- миясын құру қажет. Оның құрамында: 1. Түркі тарихы ж`не м`дениет орталығын. 2. Түркі тілін зерттеу орталығын. 3. Түркі кітапханасын. 4. Жалпы түркі тарихының музейін құру қажет. Бұл шаруа баршамызға ортақ міндет. Сондықтан `р түркі тілдес мемлекет қолдап, атсалысса, көмегін берсе, бұл академияны бүкіл түркі дүниесінің қасиетті жері Түркістанға немесе Астанада орналастыруға болар еді» деген еді. [2, 168]. Елбасының осындай бастамаларына орай жастар арасында қандай ой, пікір қалыптасқанын білу мақсатында сауалнамаға «түркі» ұғымына қатысты да сұрақтар қостық. М`селен «түркілер» деген Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 269 ұғым сізге жақын ба?», «Түркілерге ортақ тарих, м`дениет, таным, философия бар деп ойлайсыз ба?», «Ежелгі `деби ж`дігерлердегі кейіпкерлер мен оқиғаларды жаныңызға жақын сезінесіз бе?», «Барлық түрік халықтарын бір деп, бір-біріне туыс деп санайсыз ба?» ж`не т.б. деген сияқты. Тағы бір ескере кететін жайт, біз сауалнама жүргізген оқу орны – Сүлеймен Демирел атындағы университет. Мұнда білім алушылардың басым көпшілігі – қазақ, түрік ж`не басқа да түркі халықтары жастары. Яғни, бұл тек қазақ жастары ғана емес, түрік, ұйғыр, өзбек сынды `ртүрлі түркі тілдес халықтар жастарының пікірі екенін ескерткіміз келеді. Сауалнама 9 сұрақтан тұрады. Қатысқан білімгерлердің саны – 117. Бұл сауалнамаға «Ежелгі д`уір `дебиеті» п`ні өтілетін «Қазақ тілі мен `дебиеті», «Қазақ филологиясы» мамандықтарының студент- тері қатысты. «Ежелгі `деби ж`дігерлердегі кейіпкерлер тарихи тұлғалар ма, аңыз тұлғалар ма? Олар жайлы не білесіз?» деген алғашқы сұраққа сауалнамаға қатысушылардың 81,2 % тарихи тұлғалар деп жауап берген, ал 10,2 % аңыз тұлғалар десе, 8,6 % бұл сауалға «білмеймін» деп белгілеген. Алғашқы тарихи тұлға деп көрсеткен 81.2 %-дың 18 % нақты тұлғалардың аттарын атап, кімнің қандай еңбегі барына тоқталған, осы тұлғалар туралы халық арасында жүрген аңыз, `ңгімелерді д`лел-дерек ретінде кел- тірген екен. Бұл, `рине, көңіл қуантарлық жайт. Көңіл бөле айта кететін н`рсе, жастар бұл тұлғалар туралы тек білім бағдарламалары (тарих, `дебиет п`ндері) бойынша ғана естіп, білмейді екен. Қазақ арасында кең таралған Қорқыт жайлы аңыз, Тұмар патшайымның ерлігі жастардың құлағына сіңісті екен. Білімгерлер тарихи дерекпен шектелмей, халық жадындағы ұрпақтан ұрпаққа жетіп келген аңыздарды да көкейіне түйе жүреді екен. Яғни, білімгерлердің басым пайызы ежелгі `деби ж`дігер- лермен таныс, оқыған, олар туралы белгілі бір деңгейде м`ліметтерді меңгерген. Тек 8,6 % білімгер- дің «білмеймін» деген жауабы ойландырады. Себебі, ежелгі д`уір `дебиеті мектеп бағдарламасына енгізілген. Сондықтан білімгерлер ол жайлы алғашқы деректерді мектепте оқып, білуі тиіс. Олардың тарихи тұлға немесе аңыз тұлға екендігін шатастыру кешірімді болса да, олар туралы мүлде білмеу, `рине, дұрыс емес деп ойлаймыз. Қанша дегенмен, мектептегі базалық білім адамның ойында сақта- лып қалады, кейінгі алатын барлық білімнің негізінде жатады. Сондықтан мектеп қабырғасында өтілетін `р п`ннің түпкі м`нін, негізін меңгертуге тырысу керек. Ж`не тағы бір м`селе, түркі халықтардың ортақ тарихы оқытылмауы салдарынан білімгерлер ежелгі ескерткіштерде аталатын тарихи тұлғаларды аңыз тұлғалар деп қабылдайды. Себебі, олар оны тарих п`нінен емес, `дебиет п`нінен, көркем м`тіннен оқиды. Ал, көркем м`тіндегі көпшілік кейіп- керлер ойдан шығарылатын болған соң білімгер санасында олар аңыз тұлға немесе көркем образ ретінде қабылданады. Ал егер осы тұлғаларға қатысты тарихи оқиғалар мен деректер тарих п`нінде оқытылса, жастар оның тарихи тұлға екенін естерінен шығармайтын еді. Сондықтан, түркі халық- тардың ортақ тарихын жазып, оның негізінде оқулық дайындап, оны білім беру бағдарламаларына енгізу қажет. «Көне д`уір `дебиетін, тарихын, м`дениеті туралы деректер келешек ұрпақ бойында қандай қасиеттердің қалыптасуына ықпал еткі мүмкін?» деген екінші сұраққа 26,4% сауалнамаға қатысушы білмеймін деп жауап берген. Мұның 8,6% бірінші сауалға білмеймін деп жауап бергендер қатарынан болса, ал 17,8% ежелгі мұраларды оқығанымен оның мазмұнын, сюжетін, идеясын тиісті деңгейде түсінбегендер. Ауызша пікір алысу барысында бұл білімгерлер көне мұралардың тілінің ауырлығын, сюжетінің қазіргі көркем шығармалардан бөлек, күрделі екендігін айтты. Яғни, бұл білімгерлердің м`тінді оқып шыққанымен оның м`нін, идеясын, мазмұнын түсінбегендігін көрсетеді. Бұдан шығар қортынды, ежелгі мұраларды оқыту барысында білімгердің м`тінді өз бетімен оқып шығуы жеткіліксіз. Оқытушы тарапынан түсініктеме, толықтырулар мен талдаулар аса қажет. Жалпы, ежелгі д`уір `дебиеті – қазақ `дебиетінің ең даулы, ең кеш зерттелген кезеңі екенін естен шығармау керек. Ал 73,6% білімгер «көне д`уір `дебиетін, тарихын, м`дениеті туралы деректер келешек ұрпақ бойында қандай қасиеттердің қалыптасуына ықпал етуі мүмкін?» деген сұраққа: «келешек ұрпақты отансүйгіштікке баулиды», «қолда барды қадірлеуді үйретеді», «ұлт тарихын білу келешекке қадам басуға талпыныс, ұмтылыс береді», «өзінің тарихынан хабардар болады», «ой қабілеті дамиды», «ата-баба тарихын біледі», «сана сезімді оятады», «намысын оятады», «тарихын білу арқылы ұлтын сүюді үйретеді», «батырлыққа, отансүйгіштікке т`рбиелейді», «жақсы қасиеттерді қалыптастырады», «мінез-құлықты т`рбиелейді», «ата-анасын сыйлайды», «өткенді тануға ықпал етеді», «тарихи м`ні бар», «тарихқа қызығушылық оятады», «жастар бойында ерлік, жауапкершілік, отансүйгіштік рухты қалыптастырады», «өткеннен үлгі алуға үйретеді», «тектілік қалыптастырады», «жігерлі, ел қамын ойлайтын адам қалыптастырады», «елге, жерге деген махаббат артады», «тегімізді танытады», «ұлт- |