С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
316 
Баланы туғаннан бастап мектепке барғанға дейінгі т`рбиелеу мен дамыту туралы ғылым – мектеп-
ке дейінгі педагогика болып табылады.  Мектепке  дейінгі  педагогиканың  теориялық  ж`не  практика-
лық мақсаты біреу, ол – жас ұрпақты жан-жақты т`рбиелеу, ой өрісін, сана-сезімін кеңейте отырып, 
өмірге қажетті білім-дағдыларға үйрету [2]. 
Біздің мемлекетіміздің ең жоғары құндылығы – адам, оның өмірі, құқығы ж`не бостандығы. Адам 
– абсолютті құндылық, жоғары субстанция, «барлық танымның өлшемі».  
Таным дегеніміз субъектінің объективтік шындыққа қатынасының түрі. Таным қатынастар түрінің 
даму процесі ретінде субъектінің өмірін басынан аяғына дейін қамтиды. Былайша айтқанда ол өмірі-
мен  бірге  ілесіп  жүреді.  Егер  субъекті  мен  объектінің  қарым-қатынасы  бейтарап  болса,  танымдық 
процеске қажеттілік тумайды.  
Таным —  адамның  санасындағы  ақиқаттылық  ж`не  нағыздықтың  оны  одан  `рі  өзгерту  мүмкін-
дігін мақсат ететін, мақсатты бағытталған белсенді бейнелену үдерісі. Таным барысында болмыстың 
түрлі қырлары ашылады, қоршаған дүниедегі заттардың, құбылыстардың сыртқы жақтары мен м`ні 
ашылады, сонымен қоса таным қызметінің субъектісі — адам адамды, демек, өзін-өзі зерттейді.  
Таным субъектісі деп белгілі бір мақсатқа бағытталған танымдық қызметті атқарушыны айтамыз. 
Ол — бірдеңені танып, білуге тырысушы. Ол адам немесе тұтастай 
қоғам
 болуы мүмкін.  
Таным объектісі деп  танымдық  қызмет  бағытталған  н`рсені  айтамыз.  Таным  объектісі  материя-
лық, дүние немесе рухани құбылыс, сонымен катар субъектінің өзі де болуы мүмкін. Таным объектісі 
мен субъектісінің м`нділігі  - субъектісіз объект болмайды, объектісіз субъект болмайды.  
Субъектінің  даралық  қасиеттерін  қалыптастырудың  негізі  деп  саналатын  мотивтердің  бірі  – 
танымдық белсенділік. Баланың бүкіл өмір бойында оның даму үрдісі жүреді. Даму үрдісінде бала-
ның таным белсенділігі арта түседі. Белсендiлiк баланың таным iс-`рекетiне (мақсатқа жетудiң тиiмдi 
жолдарын  таңдау,  талпыныс,  жүзеге  асыру)  деген  қатынасын  сипаттайтын  тұлғаның  бiр  белгiсi 
ретiнде түсiндiріледi.  
Адамның  белсенділігінің  дамуы,  өмірінің  барлық  мезгілінде,  барлық  кезеңінде  шешуші  фактор 
болып  табылады.  Ғалымдар  таным  белсенділігін  дамыту  проблемаларын  түрлі  теориялық  дерек-
көздер арқылы `ртүрлі негізде көрсетеді. 
Ұлы  ұстаз  dбу  Насыр  `л  Фараби  өзінің  "Бақыт  жолында"  атты  философиялық  шығармасында 
адамның танымын дамыту арқылы ғана оны бақыт жолына жетелеуге болатындығын айтса, ұлы Абай 
өзінің  қырық  үшінші  қара  сөзінде  баланың  танымын  алғашқы  күннен  бастап  дамытпаса,  өзінің  із-
түссіз жоғалып, жойылып кететінін айтады [3].  
Баланың  психикалық  дамуындағы  танымдық  белсенділіктің  рөлі  көптеген  зерттеулермен  д`лел-
денген (Л.В.Занков, А.А.Смирнов, В.В.Давыдов, А.А.Люблинская, Н.А.Менчинская, П.Я.Гальперин, 
Г.С.Костюк, А.Н.Леонтьев, Н.Ф.Талызина, Ш.А.Амонашвили, С.Н.Лысенкова, т.б.) [4].  
Бұл жөнінде Г.С.Костюк былай деп атап көрсетеді: «Белсенділік баланың өзін қоршаған ортамен 
өзара `рекетіне кең мүмкіндікті қамтамасыз етеді, өсіп келе жатқан жанды заттың өмірлік талаптарын 
қанағаттандырудың қажетті жағдайы болып саналады, ағзаның ортамен «теңгерілуінің» барлық меха-
низмдерінің пайда болу жағдайы болып табылады.... Дені сау ағзаға т`н белсенділік саналы адамдық 
іс-`рекетке айналуы тиіс» [5].  
Белсенділік  психологиясы  ұғымы  Л.П.Гримактың  «Адам  психикасының  қоры»  (Резервы  челове-
ческой  психики)  еңбегінде  ғалым  осы  кітаптың  «Психологиялық  белсенділікке  кіріспе»  тарауында 
белсенділіктің мазмұнын д`л, нақты, толық сипаттайды. Белсенділік бір жағынан өзін таныту, көрсе-
ту,  өмірден  өз  орнын  алу,  бейімделу  үшін  қажет,  екінші  жағынан  ол  түрлі  психикалық  жаңа  құры-
лымдардың, жасалымдардың (новообразования) пайда болуы мен орнауын қамтамасыз етеді [6].  
Таным  белсенділігінің  м`селесі  –  педагогикалық  зерттеулердің  терең  негізі  екенін  атап  көрсету 
керек. Оның зерттеуіне маңызды үлес қосқандар: М.Н. Скаткин, И.Ф. Харламов, М.А. Даншов, И.Л. 
Лернер, М.И. Махмутов, Т.Ш. Шашова, Г.И. Щукина, ж`не тағы басқалар болды. 
Балалардың танымдық белсенділігін дамытудың педагогикалық шарттарын саналуан `рекет түрле-
рінде:  ойын,  оқу,  таным,  оқу-танымдық,  еңбек,  қарым-қатынас,  т.б.  дамитындығын  Ш.А.Амонаш-
вили көрсетеді. 
Танымдық  белсенділіктің  құрылуы  м`селесінің  педагогикалық  қыры  Л.С.Выготский,  А.В.Запо-
рожец, А.П.Усова, т.б. зерттеулерімен байланысты. Олардың жұмыстарында баланың айналасындағы 
адамдармен,  сыртқы  ортамен  өзара  `рекеттестігі  кезінде  баланың  танымдық  белсенділігін  ерте 

жүктеу/скачать 7,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: