С. Ж. Бахтиярова

84 
ҧсынды. Болашақта кедергілерден ӛту техникасы атлеттердің жеке 
ерекшеліктерімен және олардың биомеханикалық сипаттамаларынан 
шығып жетілді және талаптар қойылды. 
Кедергілерден ӛтуді шартты тҥрде 3 кезеңге бӛлуге болады:
1) кедергілерді шабуылдау;
2) кедергілер арқылы ӛту; 
3) кедергілерде жиналу.
Кедергілерді шабуылдау бҧл вертикалдан ӛткеннен кейін 
сермеуіш аяқпен қозғалыс санмен басталады, тізе буынында жіліншік 
бҥгілген әрі қарай сол кӛлденеңге дейін алға қарай қозғалады, 
жіліншік кедергіні ӛкшелеп шабуылдаудан, алға қарай тҥзетіледі. 
Сермеуіш аяқтың қозғалысымен бір уақытта дене алға қарай 
еңкейтіледі, сермеуіш аяққа қарама-қарсы қол сермеуіш аяқтың 
ҧшына алға қарай апарылады. Дененің, қолдың, сермеуіш аяқтың 
қозғалысы жылдам болуы және ырғағы бойынша сәйкес келуі қажет. 
Спортшылардың кӛзқарасы алға қарай бағытталған. Тіректен 
итермелеуіш аяқты алғаннан кейін келесі фаза – кедергі арқылы ӛту 
басталады. 
Кедергілерден секіріп ӛту кезінде серпімелі аяқ алға қарай 
қозғалысын жалғастырады, кедергі арқылы тізе буыннан ӛткенен 
кейін біртіндеп тӛмен қарай тҥседі. Итеретін аяқты жерден алғаннан 
кейін тізе буынында бҥгіледі, сан жамбас буынында жанына қарай 
кӛтеріледі, сирақ табанды буын толықтай бҥгіледі. Сан сирақ пен 
табанға қарағанда жоғары болуы қажет.
Осы қалыпта бҥгілген аяқпен алға қарай қозғалысты орындайды.
Шынтақ буынында жартылай бҥгілген серпімелі қол артқа қарай 
серпіледі. Кедергі ҥстінен тік ӛту сәтінде, яғни итеретін аяқтың саны 
алға қарай қозғалысты бастаған кезде қолдар денемен жанасады. 
Серпімелі аяққа қарама-қарсы қолдардың қозғалысы арқылы артқа 
қарай «жинақтаушы» қозғалысын еске тҥсіреді, басқа қолы жайдақ 
жҥгіру сияқты қарапайым қозғалысты еске тҥсіреді. Серпімелі аяқ 
кедергіден жҥгіру жолына тҥссе, кедергілерден секіріп ӛтудің 
қорытынды фазасы аяқталады (22 сурет). 
Кедергілерден
тез өту.
Жоғары техникалық кедергілерден 
секіруші спортшылар табанға тҥспей аяқ ҧшымен кедергіні ӛткеннен 
кейін жерге серпімелі аяқты қояды. Серпімелі аяқ тізе буынында тік 
ҧсталған, итеретін аяқ санымен кӛтеріле азғана жоғары-алға қарай 
кӛтеріледі, саны мен жіліншек арасында тізе буынында бҧрыш 90° 
және одан астамға дейін жоғарылайды. Атлет жалпы орталық 
массаның жоғары деңгейінен кедергілерден ӛткенен кейін бірнеше 
адымды жасайды. Кедергілерде серпімелі аяқты орнатқанға дейін 

85 
қашықтық 130-160 см. шегінде ауытқиды. Дененің еңісі кедергілерден 
секіру басындағыдай сақталуы қажет. Кедергілерден ӛту кезінде 
денені артқа қарай апару кедергілерден секіріп ӛту техникасында 
ӛрескел қателік болып табылады (23 сурет).
22 сурет. Кедергілерден секіріп ӛту циклограммасы 
(алдыңғы жағынан кӛрінісі) 
 
23 сурет. Кедергілерден секіріп ӛту циклограммасы 
(жанынан кӛрінісі) 

86 
Қашықтық бойынша жҥгіру кедергілерден секіріп ӛтуге және 
кедергілер арасында жҥгіру қадамдарын орнатуға негізделеді. 
Кедергілерден секіріп ӛту техникасын жоғарыда айтып ӛттік, енді 
кедергілер арасында жҥгіру техникасына тоқталайық.
Кедергілер арасында спортшылар ҥш жҥгіру адымдарын орын-
дайды, олар бірнеше қысқа қашықтыққа жҥгірудің жҥгіру адымда-
рынан ӛзгешеленеді. Әдетте бірінші адым ӛте қысқа, екіншісі –ҧзын, 
ҥшіншісі – екінші адымнан 15-20 см. қысқа болады.
Дененің еңісі тегіс жҥгіруге қарағанда бірнеше есе кӛбірек 
болады. Спортшы әдейі кедергіге «екпінді жҥгіруді» орындап, соңғы 
адымды қысқарту қажет, бҧл сонымен қатар серпімелі аяқтың 
жылдам шабуылына әрекет етеді. Спортшының жҥгірісі кедергілер 
арасында қуатты және сонымен қатар тәуелсіз, бір қалыпты, ширақ 
болуы қажет. Кедергілер арасында кедергіден секіріп ӛту ырғағының 
жҥгіру ырғағымен тиімді сәйкестігі спортшыларға жоғары нәтиже-
лерге жетуге кӛмектеседі. Соңғы оныншы кедергіні жеңгеннен кейін 
мәреге жету фазасы басталады. Кедергілермен жҥгіруде мәреге жету 
техникасы тегіс жылдам қашықтыққа жҥгіруге тосқауылды жеңгенен 
кейін белсенді кӛшуіне негізделеді. Мәреге дейін 14 метр қашық-
тықты кедергіден секірушінің адымдарының жиілігі мен ҧзындығына 
ерекше назарды аударып, жеңу қажет. Алға қарай қатты еңкеймеу 
қажет, ол қозғалыс жиілігінің қысқаруына және қадам ҧзындығының 
қысқаруына әкеледі.
Спорт шебері В.Балахниевич зерттеу жҥргізді және кедергіден
секірушінің қозғалыс техникасы бойынша ҥш стилін кӛрсетті: 
серпімелі, жҥгіріс және итермелі. Кедергімен жҥгірудің серпімелі 
стилі – бҧл кедергі жазықтығын кесіп ӛту сәтінде серпімелі аяқ тізе 
буынында бҥгілетін кезіндегі жҥгіру стилі. Ҧзын және тез кедергі-
лерден секірушілер серпімелі аяқпен қозғалысты максималды тҥрде 
белсенді орындайды, оған шабуыл фазасында салыстырмалы тҥрде 
ҥлкен және ерекше кӛңіл аударылған еңісі әрекет етеді.
Тиімді морфофункционалды қасиеттерімен спортшылар серпі-
мелі аяққа аз назар аударып, ӛте ырғақты қозғалыстарды орындайды. 
Серпімелі аяқ спортшының кедергінің жазықтығын толықтай кесіп 
ӛткенен кейін ғана тік ҧсталады. Бҧл жағдайда яғни серпімелі стилді 
пайдаланатын спортшыларға қарағанда дененің еңісі жҥгіру қалпына 
кӛбірек жақындатылады.
Кедергілермен жҥгірудеге жҥгіріс стилі – бҧл спортшының серпі-
мелі аяқтың қозғалысы сырттай кедергі аралық жҥгірудің алдыңғы 
адымының табиғи жалғасы ретінде кӛрінетін жҥгіру стилі.

87 
Тӛменгі морфологиялық кӛрсеткіштермен, бірақ жоғары функу-
ционалдық мҥмкіндікпен жҥгірушілер алдыңғы стилдердің спортшы-
ларына қарағанда серпімелі аяқ қозғалысы сыртқы қарсылықты аз 
тартады. Серпімелі аяқ қозғалысының уақыты оларда кӛбірек, 
сондықтан бҧл қозғалысты олар кедергіге дейін толықтай орындайды 
- оларда серпімелі аяқ тік ҧсталған және осы қалыпта секіруге 
бағытталады.
Кедергілерден жҥгірудің итермелі стилі – бҧл кедергіге итерме-
леуге назар аударатын, дене еңісі едәуір тҥрде жҥгіріске қарағанда 
ӛзгешеленетін, серпімелі аяқтың ҧшы «ӛзіне қарай» бағытталған
жҥгіру стилі.
Әдетте серпімелі стиль 100 метрде -10,5 сек. және тез жылдам-
дыққа ие, 187 см. және одан да ҧзын бойы кезінде спортшыларда 
айқындалады. Жҥгіріс стилі осындай жылдамдықпен 186-177 см. 
бойымен спортшыларда немесе ӛте ҧзын бойлы, бірақ жҥгірудің 
азғантай жылдамдығына ие спортшыларда байқалады. Итермелі стилі 
176 см. және одан тӛмен бойымен, бірақ 100 м.-ге 10,5 сек, дейін 
жылдамдыққа ие спортшыларда байқалады.
Педагогика ғылымдарның докторы Е.Разумовский 110 метрге 
жҥгіруде кедергілерден секіріп ӛту техникасы тиімділігінің кейбір 
параметрлерін анықтады.
1.
Кеңістіктегі сипаттар: кедергілерден итермелеу орнына дейін 
қашықтық; кедергіден орталық жалпы масса ең жоғарғы нҥктесінің 
проекциясына дейін қашықтық; кедергіден «ӛте алыстағы» бӛлігінің - 
серпімелі аяқ табанының (тік бойынша) масса орталығына дейін 
қашықтық; кедергіден аяқтың тҥсу (кедергіден ӛту кезінде) орнына 
дейін қашықтық; кедергілік қадамның ҧзындығы; кедергінің жоғары 
шетінен «ӛте алыстағы» бӛлігінің – серпімелі аяқ табанынан 
(кӛлденең бойынша) масса орталығына дейін қашықтық.
2.Бҧрыштық сипаттамалар: кедергіге секіру кезінде дене еңісінің 
бҧрышы; «кедергі ҥстіндегі» қалыпта тіке дененің еңіс бҧрышы. Бҧл 
кӛрсеткіштер кедергілер арасымен секірулер тиімді ӛту ҥшін ӛте 
маңызды, сондықтан жаттығу қызметінде оларға ерекше назарды 
аудару қажет.
 
Кедергілермен ер адамдардың қысқа қашықтыққа 
кедергілерден секірулердің алдын-алу техникасының бейнелі ҧсы-
ныстар мен кәсіби спортшылар әрекетінің сипаттамалық ерекше-
ліктері жӛнінде айтып, ӛте маңызды әдістемелік ережелерге бӛлуге 
болады:
1. Кедергіден ҥстімен секіру тиімді тҥрде қысқа болуы қажет.
2. Серпімелі аяқтың жҧмысының белсенділігі: кедергіге дейін 
тізе буынының жылдам қозғалысы, максималды тҥрде тҥзелуі, 
жіліншек санның астында жалғасуы қажет. 

88 
3. Кедергіге тиімді шабуылды қамтамасыз ету ҥшін итермелеу 
кезінде дененің еңісі қарапайым қысқа қашықтыққа жҥгірумен 
салыстыру бойынша ҥлкен болуы қажет.
4. Жалпы орталық массасының ең жоғарғы траекториясы 
кедергіге дейін жетуі қажет, ол кедергі ҥстімен секіруді тиімді 
орындауды және кедергі арасындағы қашықтықта тиімді жҥгіруді 
қамтамасыз етеді. 
5. Тізе буынында серпімелі аяқтың ең кӛп тегістелуі. Бҧл қалып 
кедергіге кейін міндетті болуы және кедергінің артында аяқты 
тҥсірудің белсенді, тоқтаусыз, сӛре сәтінен жалғасуы қажет. Кедергі-
лерден секірудің тиімді техникасының қазіргі кездегі кӛрінісі бҧл 
қозғалыс табаннан және жіліншектен басталуы қажет.
6. Кедергілерден секіргенде тҥсу сәтінде дененің еңісі. Кедер-
гілер арасымен қарқынды жҥгіруді қамтамасыз ету ҥшін бҧл еңісті 
қатаң тҥрде сақтау және ешқандай жағдайда денені тік ҧстамау қажет.
Әйел адамдарда кедергілерден секіруде жетекші факторлар 
қҧрылымы толықтай басқа ҥйлесімде.
Мҧнда ең жоғары дәрежеде кедергілерден секірудің алдын-
алудың техникасы тиімділігін анықтайтын ҥш параметр анықталған: 
-
кедергі арасымен жҥгіруде бірінші адымды орындау кезінде 
итермелеу бҧрышы. Мҧндай әйел адамдарда ол кедергінің алдын-алу 
ерекшелігі кедергілермен (8,5 метр) және кедергілердің морфофун-
кционалды кӛрсеткіштермен (кедергі арасымен жҥгіру адымдардың 
аттау ҧзындығы кезінде кӛрінеді) арасында қашықтықтық ҥздік 
сәйкестігі жӛнінде куәландырады. Ӛзінің зерттеулерінің негізінде 
Е.Разумовский мынадай қорытынды жасайды, яғни 100 метр жҥгіруде 
ҥлкен мағынаға спортшының жҥгіру қасиеттері (жылдамдық 
қабілеттіліктері) ие, 110 метр жҥгіруде – кедергілерден секірудің 
алдын-алу ырғағы ӛте маңызы.
Әйел адамдарда 100 метр кедергілерден секіру техникасы 
негізінен ер адамдардың кедергілерден секіру техникасына ҧқсас 
бірақта кейбір ӛзгешіліктер бар. Сӛре мен сӛрелік қарқын солай 
орындалады, тек қана әйел адамдарда бірінші кедергіге дейін 8 жҥгіру 
адымында жҥгіреді. Кедергі алдында соңғы адым қысқарады. Әйел 
адамдарда кедергінің биіктігі тӛмен, сондықтан кедергіге олар ӛте 
жоғары қалыпта жақындайды. Секіру кезінде дененің еңісі тӛмен, 
дегенмен аяқтар мен қолдардың қозғалысы жҥгіру кезіндегі адамдар-
дағыдай болады. Кедергілерден секіру кезегі спортшы әйелдердің 
бойына және оның аяғының ҧзындығына байланысты. Кедергіге
итеруге дейінгі адым 190-195 см. болады. Кедергілерден секіріп тҥсу 
адымы 95-105 см. қашықтықта болады. Кедергі арқылы ауысымы 

89 
кезінде тірейтін аяқтың саны жанына қарай апарылады. Кедергі 
арқылы ауысу ырғағы одан итеретін аяққа кӛшуге негізделеді –бҧл 
кедергілерден секірудің алдын-алу техникасының басты элементі.
Қысқа қашықтыққа жҥгірудің жҥгіріс адымында аяқты ауыстыру
уақыты бойынша жақындатылған итеретін аяқты жылдам кӛтеріп алу 
әйел адамдардың кедергілерден жҥгіруінің негізгі техникасы болып 
табылады. Кедергілер арасымен жҥгіру ырғағы ер адамдардың кедергі 
арасындағы жҥгіру ырғағынан ерекшеленбейді.
Бірінші қадам – қысқа, екіншісі ӛте қуатты және кең, ҥшіншісі 
екіншісінен қысқа, яғни келесі кезектегі кедергі арқылы қадамды 
қысқарту ҥшін.
Кедергілер арасымен жҥгіруде шынтақ буындарында бҥгілген
қолдармен жылдам, адымды қозғалыстарды орындау қажет. Барлық 
қозғалыстар алға қарай қозғалуға қосылу қажет. Жҥгірген кезде тҧтас 
табанға толықтай тҥспеу қажет, жҥгіріс бейік және ҧзын болуы қажет.
Соңғы кедергіге дейін кедергілік жҥгіріс белсенді және жылдам
соңғы метрде жылдамдықты тӛмендетпей мәрелік бӛлік (10,5 метр) 
жҥгіреді. Кедергілер арасындағы қысқартылған қашықтық (8,5 метр) 
және салыстырмалы тҥрде биік емес кедергілер (84 см.) спортшы 
әйелдердің жеткілікті тҥрде жоғарғы жҥгіру жылдамдығын алуға 
мҥмкіндік береді және кедергілерден секіру техникасын алдын-алу 
емес, спортшы әйелдердің жылдамдық қасиеттерінің пайда болуына 
әкеледі.
400 метр қысқа қашықтық кедергілерден жҥгірудің айырма-
шылығы спортшы организміне жоғары талап қояды. Мҧндай 
техниканың негізгі параметрі болып ырғақ және қимыл екпіні болып 
табылады.
Ырғақ – жҥгіріс қадамының белгілі бір кезектілігі.
Қимыл екпіні – жылдамдық, онымен кедергілерден жҥгіруші 
қашықтықтың белгілі бір бӛлігін жҥгіріп ӛтеді. Ырғақ және екпін
ӛзара байланыста, ал сонымен қатар кедергіден қайта секіріп ӛту 
техникасымен байланысты.
Кедергілерден 400 метр жҥгіруде ӛте қиын бӛлігі – бҧрылыс 
бойынша жҥгіру болып табылады. Қашықтықтың кейбір бӛліктерінде 
кедергілерден секіру техникасы қарапайым техникадан ӛзгешелен-
бейді. Бҧл қашықтықта кедергілер тӛмен: ер адамдарда – 91 см.; әйел 
адамдарда - 76,2 см. кедергілер арасындағы қашықтық бірдей 35 м. 
бірінші кедергіден - 45 метр спортшылар алдымен жиектегі бҧрылыс-
тағы кедергілерден ӛту қажет. Ол жҥгіретін қашықтықтың ҧзын-
дығын қысқартады, себебі спортшы жиекке жақын жҥгіреді. Бҧрылыс 
бойынша жҥгіру кезінде дене солға қарай бҥгіледі, еңіс жҥгіру 

90 
жылдамдығына байланысты, неғҧрлым жылдам жоғары болса, 
соғҧрлым еңіс кӛбірек болады. Орнату кезінде сол аяқтың табаны 
сыртқа қарай, ал оң жақ аяқтың табаны – ішке қарай бҧрылады. Оң 
қол алға қарай қозғалысты ҧзартады және артқа қарай қысқартады. 2-
3 жҥгіріс адымында кедергіге жақындап, 30-35 см. жиектен кету 
қажет.

91 

жүктеу/скачать 4,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: