бұл элементте  жергілікті тілік  көрсетіледі  (25-сурет)

26-сурет

24

28-сурет

25

27-сурет

ҚИМАЛАР 

V 

МЕСТ  2.305-68

Кцма  деп  затты  бір  немесе  одан  да  көп  жазықтыкден 

ойша  қиғаннан  шықкдн  фигураның  кескінін  атайды  (27-сурет).

Қима 

а

-

а

Г"1"І •  •

Тілік  .  .

А-А

А -  А  жазылған

ное)  (ЗОа.ЗОә-сурет)  және  оңашаланган  (вынесенное)  (30б,30в- 

сурет)  болып  ажыратылады.

Оңашаланған  қиманы  сызбада  тұтас  жуан  сызықпен 

шектейді.  Қабаттаскдн  қима  нәрсенің  көрінісін  шектейтін 

сызықтардың  ішінде  орындалады.  Кдбаттаскдн  қима  фигура- 

сын  шектейтін  сызық  жіңішке  тұтас  болады  (ЗОа-сурет). 

Көбіне  оңашаланған  қима қолданылады.

Сызбада  қималардың  орналасуы  нүскдлар  көрсеткен 

бағытпен  сәйкес  болуы  тиіс  (27-сурет).  Егер  қиюшы  жазықтық 

ойық  немесе  шұңқыр  шектейтін  айналу  осі  арқылы  өтсе,  бұл 

жағдайда  ойықтың  немесе  шұңкдэірдың  контуры  қимада  толық 

көрсетіледі.

Қиюшы  жазықтықты  кескіні  өзгермей  көрсетілетіндей 

жағдайда  орналастырады.  Қималарды  сызбаның  қалаған  ор- 

нында  орналастыруға  болады.  Кейде  оңашаланған  қиманы  сыз­

бада  бұрып  орналастырады.  Бұл  жағдайда  А-А  немесе  Б-Б 

әріптерінен  кейін 

бүрылган 

деген  ж азу жазылады  (29-сурет).

А-А

29-сурет

26

Егер  қима  фигурасы  симметриялы  (берілген  зат  симмет- 

риялы)  болса,  қабаттасқан  және  оңашаланған  қимада  нұсқа- 

лары  бар үзік  сызық жүргізілмейді  (ЗОа,  ЗОб-сурет).

а

)

- Н

- Н

- н

30-сурет

Осындай  қиманың  симметрия  осьтарын  жіңішке  нүктелі 

үзілме  сызықпен  көрсетеді.  Егер  зат  симметриялы  болмаса, 

оңашаланған,  кдбаттасқан  қималарда  қима  сызығы  нұсқалар- 

мен  белгіленеді,  бірақ әріптермен  белгіленбейді  (30ә,30в-сурет).

Басқа  жағдайларда  қима  сызықтары  жуан  үзік  сызықпен 

жүргізіліп  нүскдмен  кдрау  бағыты  көрсетіліп  орыс  алфавитінің

белгіленеді.  Қиманы  бос  орынға  салып

жағында

А  немесе  Б

жазады  (27-29-сурет)

Тетікбөлшектің  бірнеше  қималары  бірдей  болуы  мүмкін. 

Осындай  бірдей  қималар  үшін  қима  сызықтарын  да  бірдей 

әріптермен  белгілейді  және  бір  қима  сызылады  (31-сурет). 

Қима  32-суреттегідей  бірнеше  қиюшы  жазықтыктармен  орын-

далуы  мүмкін.

27

31 -сурет

А-А

32-сурет

28

ЖЕКЕ  ЭЛЕМЕНТТЕР,  Ш А РП Ы   БЕЛПЛЕР, 

Ы К ШАМ ДАУЛАР

Жеке  элемент  деп  заттың  бір  бөлігінің  пішінін,  өлшемін 

анықтайтын,  қосымша бөлек  кескінді  айтамыз  (33-сурет).

Ж еке  элемент  заттың  кескінінде  сәйкес  келетін  жеріне 

жақын  орналасгырылады.

Көріністе,  тілікте,  қимада  жеке  элемештің  сәйкес  келген 

жерін  сызбаларда  түйықталган  тұтас  жіңішке  сызықпен 

белгілейді  —  шеңбермен  немесе  сопақшамен  және  шығару 

сызығы  сатысының  үстіне  рим  санымен  жеке  элементтің  ретті 

нөмірі жазылады.

Ж еке 

элементтің 

үстінен 

санын 

және 

масиггабын

көрсетеді,  мысалы 

-------   деп  (33-сурет).

Л/2:1

I  

II

М2:1 

М2:1

Z F h

ЗЗ-сурет

29

Шартты 

белгілер 

(условности) 

және 

ықшамдаулар 

(упрощения)  сызбаның  орындау  процесін  жылдамдатумен 

қатар  сызбаны тусінікті  етеді.

Күрделі  тілікті  қолданғанда  кескіндердің  саны  азаяды, 

заттың  кдйталанатын  элементтері  шартты түрде  кескінделеді.

34-суретте  А-А  сатылы  профиль  тіліктің  жартысымен  Б*Б 

қарапайым  профиль  тіліктің  жартысы  бір  кескінде  орналасты- 

рылған. 

- : ' ; у

■»*

34-сурет

Егер  көрініс,  тілік  немесе  қима  симметриялы  фигура 

болса,  бұл  жағдайда  кескіннщ  жартысын  көрсетуге  болады 

(35-сурет)  немесе  кескіннің  жартысынан  көбін  үзік  сызық етіп 

көрсетеміз  (25-а-  сурет).

30

35-сурет

Зб-сурет

Егер 

заттың  бірнеше 

бірдей, 

бір 

ара  қашықтықта 

орналасқан  элементтері  болса,  бұл  заттың  кескінінде  бір 

немесе  екі  элементі  толық көрсетіледі,  ал  кдлғандары  шартты 

немесе 

ықшамдаулатып 

көрсетіледі  (36-сурет).  Элементтер- 

дің  санын  көрсетіп,  заттың  бөлшегін  кескіндеуге  де  болады 

(37-сурет).

37-сурет

Тиісті  дөңгелектердің  күлшегінің  (ступница),  шкивтің  тағы  да 

баскд  тетікбөлшектердің  куысын  және  кілтектік  ойықты 

(шпоночный  паз)  көрсетпек  болсак*  бұл  жағдайда  тетікбөл-

31

толық  көрсетпей,  тек  қана  куыстың

ойықтың

шамасын  (контурын)  келтіруге  болады  (38-сурет).  Кейбір  кезде 

тіліктің  сызбасында  қиюшы  жазықтыкден  бақылаушының  ара- 

сындағы  көрініс  жуандатылған  нүктелі  үзілме  сызыкден 

көрсетіледі.  Кескінді  жуандатылған  нүктелі  үзілме  сызықпен 

орындайды  (39-сурет). 

If? 

ця Н и

38-сурет

А

и

4

А-А

39-сурет

32

Егер  де  беттердің  қиылысу  сызықгарын  дәлдеп  тұрғыз- 

дыру  керек  болмаса,  бұл  кезде  үлгі  қисықтардың  орнына  шең- 

бердің  доғасын  немесе  түзу  сызықтарды  жүргізеді.  40-суретте

көрсетілгендей  ықшамдаулар  қолданылады.

40-сурет

Бір  жазықгықган  баскд  жазықтықк^а  бірқалыпты  өту 

шартты  түрде  көрсетіледі  (41-а-сурет)  немесе  тіпті  көрсетіл- 

мейді  (41-б-сурет).

а) 

б)

41-сурет

33

42-сурет

Егер  кескіндерде  еңіс  (уклон)  немесе  конустық  көрсетіл- 

месе,  мысалы  29-суреттердегі  негізгі  көрініс  немесе  42-сурет- 

тегі үстіңгі  көрініс,  еңістігі  бар  элементтің  кіші  елшеміне  неме­

се  конустың  кіші  табанына  сәйкес  келетін  тек  кдна  бір  сызық 

жүргізіледі.

Егер  сызбада  заттың  тегіс  бетін  көрсету  қажет  болса,  бұл 

жағдайда 

тұтас 

жіңішке 

сызықпен 

диагональ  жүргізеді

(44-сурет). 

* 

Щ 

А  

"

Көлденең 

қимасы 

бірқалыпты 

немесе 

заңды 

түрде 

өз^ертіліп  тұратын  ұзЫн  заттарды  (элементтерді)  —  мысалы: 

біліктер  (валы),  шыбықтар  (прутки),  бұлғақгарды  (шатуны)  — 

ажыратып  кескіндеуге  болады  (43-сурет).

Тұтас  тор  сызықгы,  бедерді  (рельеф)  және  бүрлеуді 

(накатка) 

детальдың 

сызбасында 

бөліктеп, 

ықшамдатып 

кескіндеуге  болады  (43-сурет).

34

43-сурет

44-сурет

35

МАТЕРИАЛДЫҚ  ГРАФИКАЛЫҚ  БЕЛГІЛЕРІ 

МЕСТ  2.306-68  КҚБЖ

Заттың  тіліктегі  және 

кдсбеттегі 

(фасад) 

кескінінде 

материалдардың  графикалық  белгілері  көрсетіледі,  МЕСТ 

2.306-68  КҚБЖ  ережелер  бойынша.

Металдарға  кдтты  қорытпаларға  және  кұрамында  металл

және

металл

емес

материалдар

бар

композициялық

материалдарға келесі  белгілеу ережелері тағайындалған:

—  штрихтауды  түгас  жіңішке  сызықпен,  жақтауша  (рам­

ка)  сызықтарына  45°  бұрышпен  көлбеу  етіп  орындайды 

(45а-сурет);

—  штрихтау  сызықгарын  сызбада  солға  немесе  оңға  кдрай 

көлбеу  етіп  жүргізуге  болады,  бірақ  бір  тетікбөлшек  үшін 

барлық  қималарда  міндетті  түрде  тек  бір  бағытпен  жүргізу 

керек,  ол  қима  орналасқан парақтың  санына  қарамайды;

—  штрихтау  сызықтары  контур  сызығы  немесе  ось

сызығы 

бағытымен 

сәйкес 

келіп 

тұрған 

жағдайда 

45°

бұрыштың  орнына  30°  немесе  60°  бұрышпен  көлбеу  етіп 

жүргізеді  (45 ә,  б-суреттер);

а)

ә)

45-сурет

а г

Г. 

V

У  

1 

!

Ш

К

г

fcVfVy 

f

б)

36

—  штрихтау  сызықтары  біркелкі  параллель  сызықтармен 

жүрһзіледі,  ара  кдшықтары  1  *■  10  мм  болып  алынады;

—  қима  ауданы  үлкен  болған  жағдайда  қиманың  тек  қана 

контурының  жанын  жіңішке  біркелкі  сызыкдіен  белгілеуге 

болады  (46-б-сурет);  қиманың  жіңішке  ауданы  сызбада  ені 

2мм-ден  аз  болса,  кдралатып  көрсетіледі  (46-б-сурет).  Ені  2-4 

мм  болып  келген  жіңішке  және  ұзын  қима  ауданы,  тек  кдна 

шетте  ж әне  куыстың  контурында  толық  штрихталынады,  ал 

қиманың 

кдлғая 

ауданын 

кішкентай 

бөліммен 

бірнеше 

жерден белгілейді  (46-г-сурет).

б)

37

ГРАФИКАЛЫҚ Ж¥МЫСТАРДЫ  ОРЫНДАУДЫҢ 

МЕТОДИКАЛЫҚ  Н ҮСҚАМАЛАРЫ

Есеп  АЗ  (297  х  210)  пішім  сызба  қағазда  қаламмен 

орындалады.

Негізгі 

ж азу 

МЕСТ 

2.104-68 

бойынша 

сызылады, 

өлшемдері  47-суретте  берілген.

47-сурет

Сызбалардың  негізгі  жазуын  былай  толтырады:

1-ші  бағанаға  бұйымның  немесе  сызбаның  аты  жазылады. 

Егер  бұйымның  аты  бірнеше  сөзден  тұрса,  онда  алдымен  зат 

есім  жазылады.  Мысалы:  "Жұдырықша  механизм"  деп  жазу- 

дың  орнына  "Механизм  жұдырықша"  деп ж азу керек.

2-бағанаға  бұйымның  (құжаттың)  белгісі  жазылуға тиіс.

3-бағанаға  тетікбөлшектің  қандай  материалдан  жасалғаны 

жазылады.  Мысалы,  "Шойын  СЧ  25-МЕСТ  1412-85".  Тетікбөл- 

шектерден  басқаларда  бұл баған толтырылмайды.

Интел Масса

ызго

38

4-бағанаға 

құжаттың 

литері 

жазылады. 

Техникалық 

ұсыныстың  литері  "П",  эскиздік  жобаның  литері 

Э  және 

техникалық  проектінің  литері  "Т".  Оку  орындарында  салран

сызбалардың литері  'У .

5-бағанаға  бұйымның  массасы  көрсетіледі.

6-баганаға  сызбаның  масштабы  көрсетіледі.  Мұнда  М  әрпі 

жазылмайды.  Мысалы,  "М2: Iм  деп  жазудың  орнына  2:1  деп 

жазу керек.

7-баған.  Конструкторлық құжат  (сызбалар)  бірнеше  беттен 

тұрады.  Олардан  альбом  жасағанда  беттерін  ауыстырып  алмау 

үшін,  бетгерді  нөмірлеу керек.  Мысалы,  "1-бет  ,  5-бет  .

8-бағанаға 

констукциялық  кужатты 

(сызбаны) 

жасап 

шығарған  мекеменің  аты  жазылады.  Мысалы,  "М.Тынышпаев

атындағы  ҚККА”.

9-бағанаға  конструкторлық  кұжат  (альбом)  неше  беттен

тұратынын  көрсетеді.  Мысалы  "8-бет".

10-баған.  Құжаткд  қол  қойған  кісінің  аткдрған  жұмысы

көрсетіледі.  Мысалы,  "Сызған", 

Тексерген  , 

Ңабылдаған  ,

"Беюткен”.

11-бағанаға  кұжаткд  (сызбаға)  қол  қойған  адамның  аты-

жөні жазылады.

12-бағанға 

11-бағанда  аты-жөні  жазылған  адамдардың

қолдары  крйылады.

13-бағанға  қол қойылған  айы,  күні  жазылады.

14-баған  сызбаға  кейіннен  енгізілген  өзгерістердің  реттілігі

көрсетіледі.

15-бағанға  өзгерістер  енген  беттердің  нөмірлері  көрсе-

тіледі.

39

16-бағанға  өзгерістер  енгізуте  негіз  болған  құжаттың 

нөмірі жазылады.

17-бағанға  өзгерістер  енгізген  адамның  қолы  қойылады.

18-бағанға  өзгеріс  енгізілген  күні,  айы  және  жылы 

көрсетіледі. 

ІЯШ рррННИ

Негізгі  жазу  сызба  қарыптарымен  орындалып,  үқыпты

толтырылады.  Бірінші  бағанға  жазуды  7-қарыппен,  2  жөне

8-бағандарға  5-кдрыппен  орындаған  дұрыс.  Ал  қалған  бағандар

3,5-  кдрпымен толтырылады. 

і

  . 

.

нкыу

  Т

40

АКСОНОМЕТРИЯЛЫҚ  ПРОЕКЦИЯЛАР 

МЕСТ  2.317-69.  СТ  СЭВ  1979-79

“Аксонометрия” 

-  

гр ек   тілінде  осьтер  бойынша  өлш еу 

деген   сөз.  Аксонометриялк,  проекцияның  ортогональ  проек- 

циядан  н егізгі  бір  артыкдіылығы  оның  көрнектілігі  мен  өлше

-  

уте  қолайлылығында.  Сондықтан аксонометриялк,  проекциялар 

кескіндеу техннкасында  өте кеңінен тараған\

a)

6)

48-сурет

Ортогональ  (тік  бұрыштап)  проекцияларда  геометриялық

проекциялары  негізінен  өзара  перпендикуляр

жазытықкд

(п2,

П,)

түсірілетін

болса

аксонометриялық

проекцияларда

денені

(48а-сурет),

координаталар

осьтерімен  байланыстыра  отырып  оның  проекциясын  өзара 

паралель  проекциялаушы 

сәулелер  көмегімен  тек  бір  ғана

жазықтықкд

түсіреді.  Бұдан  алынған  проекция  заттың

түрде

өйткені  ол  заттың  көлемдік

41

проекциясын 

оңаи  елестететш  үш 

өлшемінде: 

биіктігін, 

ұзындығын  және  енін  бейнелейді.  Дененің  аксонометриялық 

проекциясының  көрнекті  болатындығы  жөне  жеңіл  түрде 

өлшенетіндігі  осында  (486-сурет).

Заттың  аксонометриялык,  проекциясы   түсірілген  жазыщгы 

аксонометрия  жазықтығы,  ал  ондағы  проекцияны  аксономет- 

риял& қ проекция д  еп  айтады.

МЕСТ  2.317-69  стандартты  аксонометриялық  проекция- 

ларын  қарастырады;  олардың  ішінде  көбіне  қолданылатындар: 

тік  бұрышты  изометрия,  тік  бұрышты  диметрия  және  қиғаш 

бұрыпггы диметрия. 

*  ү .   • 

і 

^

Аксонометрия  жазықгығына  түсірілген  координаталар 

осьтерінің  проекциялары  аксонометриялык,  осьтер  деп  айты-

лады,  олар  абцисса  X,  ордината  У  және  апликата  Z  деп  және 

үш  координаталар  жазықтығынан:  1-ші 

П, 

XOZ,  2-ші  П2  ХОУ,

3-ші  П3  Y0Z  қуралады.  OXYZ-mi  нотурол  координаталар  систе- 

масы  деп айтады.

Изометрия  —  грек  тілінде  біркелкі  деген  сөз.  Тік  бұрышты 

изометриялық  проекцияда  аксонометриялық  осьтер  бір-бірі-

мен  120°-кд  тең  бұрыштар  жасап  орналасады.  Изометриялық 

проекцияда  бұрмалану  коэффициентгері  өзара  тең  болады, 

яғни  k  =  ш  =  п  =  0,82.  Бірақ  бөлшек  бұрмалану  көрсеткішін

пайдалану қолайсыз  болғандықтан,  іс  жүзінде  k =  m = n =  1  деп

алады.  Сондықган  Хр;  У1*  жэне  Zp  осьтері  бағытында  зат 

бұрмаланбай,  өздерінің  ұзындықгарын  сакуап  кескінделеді 

(49-сурет). 

' 

■

  і 

•• 

с

А  (4,  3,  4)  нүктенің  тік  бұрышты  изометриясын  тұрғызуын 

кдрастырайық (50-сурет).

42

Op  Хр,  Op  Ур,  Op  Zp  аксонометриялық осьтері  мен  Lx,  Ly,

Lz  масштабтары  берілген.

A  нүктесінің  координаталарын  өздеріне  тиісті  бұрмалау 

көрсеткіштеріне  (маснггабтарына) 

көбейте  отырып,  нүктенің

аксонометриялық  координаталарын  аламыз:  Op  Ахр  =  4Lx,

Арх  Агр  =  3Ly,  А2рА  =  4LZ.  Бұдан  кейін  4Lx,  3Ly,  4LZ

кескінділері  көмегімен  ОрАхрА2рА  аксонометриялық  коорди- 

наталық  сынық  сызығын  курамыз.  Осыдан  алынған  сынық 

сызық А нүктесінің аксонометрия  жазықтығы  Р  —  дағы  орнын 

анықтайды,  ал  екінші  проекция  A

j

P  оның  кеңістіктегі  орнын

анықгауға 

мүмкіндік 

береді. 

Мұнда 

ОАх=ОрАхр/К;

ОхА2=АхрАгр/М;  A ^ A ^ p A p /N   теңдіктерін  жазуға  болады

жөне  аксонометриялық кдйтымдылықты  көрсетеді.

49-сурет

43

Егер  проекциялаушы  сөуле  Р  жазықтығына  перпендикуляр 

болса,  онда  аксонометриялык,  проекция  тік  бурышты,  ал 

баскдша  жағдайда  -  қигаш бурышты деп  аталады.

50-сурет

44

Шеңбердің  изометриялық  проекциясын  қүру

Шеңбердер  изометриялық  проекцияда  эллипс  түрінде 

кескінделеді.  Эллипстің  үлкен  осінің  ұзындығы 

1,22  d-ға,  ал 

кіші  осьтің  үзындығы  0,7  d  тең  болады  (d  —  шеңбер  диамет-

рі).  Тік  бүрышты  изометрияда 

XOZ  жазықтығында  немесе 

оған  параллель  жазықтықта  жатқан  шеңбер  кіші  осі  у-пен 

бағыттас,  ал  үлкен  осі  у  -  қа  перпендикуляр  эллипске  проек- 

цияланады 

(51-сурет). 

ХОУ  жазықтығында 

немесе 

оған

параллель  жазықтықта  жаткдн  шеңбер  кіші  осі  Z-пен  бағыттас,

ал  үлкен  осі  Z-қа  перпендикуляр  эллипске  проекцияланады.

жүктеу/скачать 5,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: