С. Т. Дүзелбаев техникалық механика

 
252 
жүзінде
дəлелденген
. 
Төменде
материалдар
кедергісі
курсында
кездесетін
негізгі
жорамалдар
келтірілген
: 
1.
 
Материалдың____тұтастығы____туралы____жорамал__.'>Материалдың
 
тұтастығы
 
туралы
 
жорамал
.
Материал
дене
пішімін
толық
толтырады
, 
яғни
дене
үздіксіз
тұтас
орта
деп
қарастырылып
, 
оның
дискреттік
(
атомдық
) 
құрылымы
ескерілмейді
. 
2.
 
Материалдың
 
біртектілігі
 
жəне
 
изотроптылығы
 
туралы
 
жорамал
.
Материалдардың
кез
келген
көлемдегі
жəне
кез
келген
бағыттағы
механикалық
қасиеттері
бірдей
. 
Машина
өндірісінде
қолданылатын
конструкциялық
материал
-
дардың
көпшілігі
біртекті
. 
Ал
құрылыста
қолданылатын
ағаш
, 
бетон
жəне
композитті
пластмассалар
сияқты
т
.
б
. 
материалдар
біртекті
емес
.
Əртүрлі
бағыттағы
механикалық
қасиеттері
бірдей
емес
материалдарды
анизотропты
 
материалдар
деп
атайды
. 
Материалдарды
изотропты
деп
болжау
кейбір
жағдайларда
қолданылмайды
. 
Мысалы
, 
анизотропты
материалдарға
ағаш
жатады
, 
өйткені
оның
талшық
бойы
бағытындағы
жəне
талшыққа
кесе
- 
көлденең
бағыттағы
қасиеттері
əртүрлі
, 
арматураланған
материалдар
жəне
т
.
б
.
3.
 
Деформациялардың____кішкентайлығы____туралы____жорамал__.'>Деформациялардың
 
кішкентайлығы
 
туралы
 
жорамал
.
 
Деформацияланатын
дененің
өлшемдеріне
қарағанда
, 
деформация
– 
өте
кішкентай
аз
шама
. 
4.
 
Материалдардың
 
толық
 
серпімділігі
 
туралы
 
жорамал
. 
Барлық
денелер
абсолют
серпімді
деп
болжанады
. 
Шын
мəнінде
, 
бар
денелерді
шартты
түрде
жүктеменің
қандай
да
бір
шамасына
дейін
серпімді
деп
айтуға
болады
жəне
осы
жəйтті
материалдар
кедергісінің
есептеу
формулаларын
пайдаланғанда
ескерген
жөн
.
 
5.
 
Деформация
 
мен
 
жүктеменің
 
сызықтық
 
тəуелділігі
 
туралы
 
жорамал
.
 
Көптеген
материалдардың
деформациялануы
кезінде
деформация
мен
жүктеменің
тура
пропорционалдығы
жөніндегі
Гук
заңының
ақиқаттығы
туралы
болжам
. 
6.
 
Күш
 
əрекеттерінің
 
тəуелсіздік
 
принципі
.
Бұл
принцип
бойынша
денедегі
топ
күштер
əсерлерінің
нəтижесі
сол
топтағы
жеке
күштердің
əсерлері
нəтижелерінің
қосындысына
тең
. 
Яғни
күш
тобының
əсерінен
жүйеде
пайда
болған
деформация
сол
топтағы
жеке
күштердің
əсерлерінен
пайда
болған
деформациялардың
қосындысына
тең
. 

 
253 
7.
 
Сен
-
Венан
 
принципі
.
Бұл
принцип
бойынша
конструкция
элементінің
сыртқы
күш
түсірілген
жерінен
жеткілікті
қашықтықта
жатқан
қималардағы
нүктелерде
пайда
болатын
кернеулер
мен
деформациялар
сыртқы
күштің
түсіру
əдісіне
байланысты
емес
. 
Осы
принципке
арқа
сүйеп
, 
көптеген
жағдайда
бір
күш
жүйесін
оған
статикалық
эквивалентті
басқа
күш
жүйесімен
алмастыруға
болады
, 
нəтижесінде
есепті
шешу
жеңілдейді
. 
Мысалы
, 
көп
тіректі
теміржол
рельсінің
есептеу
схемасын
құрғанда
, 
дөңгелектен
рельске
кішігірім
аудан
арқылы
берілетін
бірқалыпсыз
таралған
күшті
нүкте
арқылы
берілетін
қадалған
күшпен
ауыстыруға
болады
(15.3-
сурет
). 
15.3. 
Сыртқы
 
күштер
 
жəне
 
олардың
 
жіктелуі
 
Материалдар
кедергісі
есептерін
шешкенде
, 
ең
алдымен
конструкция
элементтеріне
əсер
ететін
сыртқы
күштің
шамасы
мен
түсу
сипатын
анықтап
алу
қажет
. 
Белгілідей
, 
сыртқы
 
күш
 
деп
денелердің
бір
-
бірімен
əсерін
, 
демек
, 
сол
конструкция
элементтерінің
өзара
əсерін
айтады
. 
Сол
сияқты
берілген
конструкция
элементінің
басқа
денемен
əсері
қарастырылған
элемент
үшін
сыртқы
күш
болып
табылады
. 
Мысалы
, 
шамға
құйылған
жермайдың
салмағы
шам
орнатылған
тұғырға
түседі
, 
одан
тұғырдың
аяқтары
арқылы
іргетасқа
түседі
. 
Элементтің
өз
салмағы
да
сыртқы
күшке
жатады
. 
Сыртқы
күштер
көлемдік
жəне
беттік
болып
бөлінеді
. 
Беті
арқылы
берілетін
сыртқы
күш
беттік
, 
ал
көлемі
арқылы
берілетін
сыртқы
күш
көлемдік
 
күш
деп
аталады
. 
Беттік
күштер
қадалған
 
немесе
таралған
 
күш
болуы
мүмкін
. 
Қадалған
 
күштер
 
деп
конструкция
элементтеріне
өз
өлшем
-
дерімен
салыстырғанда
өте
шағын
аудан
арқылы
берілетін
күштерді
 
жəне
моменттерді
 
айтады
(15.4, 
а
-
сурет
). 
Мысалы
, 
тісті
берілістегі
тістердің
бір
-
біріне
əсері
. 
Ауданның
өте
шағындығына
байланысты
қадалған
күш
əдетте
денеге
нүкте
арқылы
беріледі
деп
есептелінеді
. 
Қадалған
күштің
өлшем
бірлігі
– 
ньютон
(
Н
),
килоньютон
(
кН
), 
15.3-
сурет

 
254 
меганьютон
(
МН
). 
Моменттің
өлшем
бірлігі
– 
ньютон
(
Нм
),
килоньютон
(
кНм
), 
меганьютон
(
МНм
). 
 
 
 
Таралған
 
күш
деп
не
элементтің
барлық
көлеміне
(
көлемдік
 
күш
),
не
белгілі
бір
ауданға
(
жазықтық
 
күш
),
не
белгілі
бір
ұзындыққа
(
сызықтық
 
немесе
 
бойлық
 
жүк
)
үздіксіз
түсірілген
күшті
айтады
(15.4, 
b
-
сурет
). 
Ол
қарқындылығымен
сипатталады
. 
Қарқындылық
 
деп
күштің
бірлік
көлемге
немесе
бірлік
ауданға
немесе
бірлік
ұзындыққа
түсірілген
шамасын
айтады
. 
Қарқындылық
латынша
q
əрпімен
белгіленеді
, 
сəйкесінше
таралған
күштердің
өлшем
бірлігі
: 
көлемдік
күш
– 
3
3
3
м
/
МН
,
м
/
кН
,
м
/
Н
; 
жазықтық
күш
 – 
2
м
/
Н
; 
2
м
/
кН
, 
2
м
/
МН
;
сызықтық
немесе
бойлық
күш
– 
м
/
Н
; 
м
/
кН
, 
м
/
МН
.
Бұл
күштер
таралу
заңдылықтарына
байланысты
біркелкі
таралған
тұрақты
жəне
бірқалыпсыз
таралған
айнымалы
күштер
деп
жіктеледі
. 
Біркелкі
таралған
тұрақты
күштің
кез
келген
нүктедегі
қарқындылығы
өзара
тең
, 
ал
бірқалыпсыз
таралған
айнымалы
күштің
қарқындылығы
əртүрлі
.
Денеге
тұтас
көлемі
арқылы
берілетін
күштер
қатаң
түрде
үздіксіз
біркелкі
тараған
деп
қарастырылады
. 
Көлемдік
күшке
мысал
ретінде
дененің
салмағын
, 
жазықтық
күшке
– 
будың
қазан
қабырғасына
қысымын
, 
сызықтық
күшке
– 
ені
ұзындығынан
өте
аз
арқалыққа
ұзына
бойлы
түсірілген
күшті
келтіруге
болады
. 
Сыртқы
күш
əсер
ететін
уақытына
байланысты
да
екі
топқа
бөлінеді
: 
тұрақты
 
күш
 
жəне
уақытша
 
күш
. 
Тұрақты
 
күш
деп
мөлшері
мен
бағыты
өзгермейтін
күшті
айтады
. 
Егер
денеге
түскен
күштердің
шамасы
немесе
бағыты
уақытқа
байланысты
өзгеріп
отырса
, 
ондай
күштерді
айнымалы
 
күштер
деп
атайды
. 
15.4-
сурет

 
255 
Сыртқы
күштерді
статикалық
 
жəне
динамикалық
 
күштер
деп
те
топтастыруға
болады
. 
Статикалық
 
күш
деп
өзінің
шамасын
немесе
түсу
нүктесін
баяу
жылдамдықпен
өзгертетін
, 
осы
жағдайда
туындауы
мүмкін
үдеуді
ескермеуге
болатын
күшті
атайды
. 
Мұндай
күш
əсерінен
конструкцияның
жəне
оның
элементтерінің
тербелісі
мардымсыз
аз
болады
. 
Динамикалық
 
күш
деп
уақытқа
байланысты
үлкен
жылдамдықпен
өзгеретін
күшті
айтады
. 
Мұндай
күштің
əсерінен
конструкция
немесе
оның
элементтері
елеулі
тербелістерге
ұшырайды
. 
Тербеліс
жылдамдығының
өзгеруіне
байланысты
конструкцияда
пайда
болатын
, 
оның
массасы
мен
үдеуінің
көбейтіндісіне
тура
пропор
-
ционал
екпін
күші
шамасы
жағынан
конструкцияда
тербеліс
тудырушы
сыртқы
күштің
шамасынан
бірнеше
есе
үлкен
болуы
мүмкін
.
Динамикалық
күштер

жүктеу/скачать 9,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: