16.3-
мысал
.
Суретте
көрсетілген
кронштейннің
AC
стержені
болаттан
,
ал
BC
стержені
ағаштан
жасалған
(16.19-
сурет
).
Материалдардың
мүмкіндік
кернеулері
:
болаттікі
МПа
Б
160
,
ағаштікі
МПа
А
4
.
.
60
кН
F
Дөңгелек
қималы
болат
стерженьнің
d
диаметрін
жəне
квадрат
қималы
ағаш
стерженьнің
a
қабырғасын
анықтаңыз
.
16.20-
сурет
Шешуі
:
С
түйінін
қиып
алып
,
оған
əсер
ететін
күштерді
көрсетейік
(16.20-
сурет
).
1
N
күшінен
AC
стержені
созылады
,
ал
2
N
күшінен
BC
стержені
сығылады
.
Күштерді
x
пен
y
өстеріне
проекциялау
арқылы
тепе
-
теңдік
теңдеуін
құрамыз
:
;
0
Х
;
0
cos
2
1
N
N
;
0
Y
.
0
sin
2
F
N
Бұдан
;
cos
2
1
N
N
sin
2
F
N
.
291
Кронштейннің
суретінен
.
6
,
3
4
9
2
2
м
АВ
АС
ВС
;
6
.
3
2
sin
.
6
,
3
3
cos
Олай
болса
,
стерженьдердегі
бойлық
күштердің
шамасы
:
;
108
2
6
,
3
60
sin
2
кН
F
N
.
90
6
,
3
3
108
cos
2
1
кН
N
N
Стерженьдерге
тұрғызылған
беріктік
шарттарынан
:
;
1
1
1
Б
A
N
А
A
N
2
2
2
олардың
көлденең
қималарының
аудандарын
өрнектейміз
:
;
1
1
Б
N
А
A
N
А
2
2
.
Осы
қатынастардан
стерженьдердің
көлденең
қималарының
сəйкес
сызықтық
өлшемдерінің
шамасын
табамыз
:
;
027
,
0
10
160
14
,
3
10
90
4
4
6
3
1
м
N
d
Б
.
164
,
0
10
4
10
108
6
3
2
м
N
a
А
16.5-
мысал
.
Бір
ұшы
қабырғаға
топсалы
бекітілген
AB
білеуі
горизонталь
бағытта
болат
CD
тартпамен
ұстатылған
.
Егер
тартпа
292
материалының
мүмкіндік
кернеуі
МПа
160
болса
,
құрылымның
жүк
көтергіштігі
қандай
болады
(16.21,
а
-
сурет
)?
16.21-
сурет
Шешуі
:
CD
тартпасын
көлденең
қимамен
қиып
,
құрылымның
төменгі
бөлігі
,
AB
білеуінің
тепе
-
теңдігін
қарастырайық
(16.21,
b
-
сурет
).
Білеуге
CD
тартпасының
реакциясы
1
N
,
құрылымға
түсірілген
жүктеме
F
жəне
топсалы
жылжымайтын
A
тірегінің
реакциялары
(
олар
16.21,
b
-
суретте
көрсетілмеген
)
əсер
етеді
.
Есептеуге
тірек
реакцияларының
қажеттігі
жоқтықтан
,
A
түйініне
қатысты
күш
моменттерінің
тепе
-
теңдік
теңдеуін
құрамыз
:
;
0
i
A
F
M
0
sin
1
AB
F
AC
N
.
Бұдан
.
sin
1
AB
AC
N
F
Құрылым
суретінен
(
ACD
)
.
5
2
20
4
16
2
2
м
А
D
АС
С
D
5
5
5
2
2
sin
CD
AD
.
Есептің
шартынан
293
кН
d
A
N
314
10
160
4
05
,
0
4
6
2
2
1
.
Олай
болса
,
мүмкіндік
жүктеменің
шамасы
.
к
6
,
93
6
5
5
4
10
314
sin
3
1
H
AB
AC
N
F
16.6-
мысал
.
Басты
кернеулері
белгілі
жазық
кернеулі
күйдегі
элементтің
көлбеу
ауданындағы
кернеулерді
анықтаңыз
.
,
0
30
,
МПа
80
1
МПа
30
2
(16.22-
сурет
).
Шешуі
:
Көлбеу
аудандағы
белгілі
жазық
кернеулерді
(16.41), (16.42)
формулаларымен
анықтаймыз
:
.
МПа
,
sin
;
МПа
,
sin
cos
65
21
60
2
30
80
5
67
30
30
30
80
2
2
Жаттығу
есептері
1-
есеп
.
Бойлық
күш
эпюраларын
тұрғызыңыз
(1-
сурет
).
1-
сурет
16.22-
сурет
294
2-
есеп
.
Бойлық
күш
пен
тік
кернеу
эпюраларын
тұрғызыңыз
(2-
сурет
).
2-
сурет
3-
сурет
3-
есеп
.
Сатылы
стерженьнің
абсолют
ұзаруы
0,2
мм
болса
,
суретте
көрсетілгендей
(3-
сурет
)
стерженьге
əсер
ететін
күштің
шамасы
қандай
?
Алюминийдің
серпімділік
модулі
МПа
5
10
75
,
0
,
ал
қоланікі
МПа
5
10
1,
1
.
4-
есеп
.
Сатылы
білеудің
толық
ұзаруын
(
қысқаруын
)
анықтаңыз
(4-
сурет
).
,
6
1
кН
F
,
10
2
кН
F
,
10
2
5
МПа
E
,
5
2
1
см
A
,
8
2
2
см
A
,
5
,
0
м
l
4-
сурет
5-
есеп
.
Салмағы
кН
G
6
CD
арқалығын
көлденең
қимасының
ауданы
2
5
см
A
болат
АВ
тартпасы
ұстап
тұр
(5-
сурет
).
Осы
тартпадағы
кернеуді
жəне
оның
ұзаруын
анықтаңыз
.
кН
F
10
.
м
CB
2
,
м
BD
1
.
295
5-
сурет
6-
сурет
6-
есеп
.
Суретте
көрсетілген
кронштейннің
АВ
жəне
ВС
стерженьдерінде
туындайтын
тік
кернеулердің
шамасын
анықтаңыз
(6-
сурет
).
кН
F
60
.
8-
есеп
.
Бойлық
өсі
бойымен
созылған
стерженьнің
көлденең
қимасындағы
ең
үлкен
тік
кернеу
–
МПа
40
,
ал
көлбеу
жазық
-
тықтағы
жанама
кернеудің
шамасы
–
МПа
,
3
17
.
Көлденең
қима
мен
көлбеу
қима
арасындағы
бұрышты
жəне
көлбеу
қимаға
əсер
етуші
тік
кернеудің
шамасын
анықтаңыз
.
9-
есеп
.
Суретте
көрсетілген
(7-
сурет
)
үшбұрышты
элементтің
АС
жəне
СВ
қырларында
бірдей
сығушы
50
МПа
тік
жəне
жанама
кернеулер
əсер
етеді
.
АВ
қыры
жүктелмеген
.
АС
жəне
СВ
қырларындағы
жанама
кернеулердің
шамаларын
жəне
бас
кернеудің
шамасы
мен
бағытын
анықтаңыз
.
Қайталау
сұрақтары
1.
Жазық
қималар
жорамалының
мəнісі
неде
?
2.
Созылу
мен
сығылудың
анықтамасын
беріңіз
.
3.
Абсолюттік
жəне
салыстырмалы
деформация
дегеніміз
не
жəне
олардың
өлшем
бірліктерін
атаңыз
.
Салыстырмалы
бойлық
жəне
ендік
деформациялар
қалай
анықталады
?
4.
Созылу
мен
сығылу
деформациясының
Гук
заңын
тұжырымдап
беріңіз
жəне
оның
формуласын
жазыңыз
.
5.
Пуассон
коэффициенті
дегеніміз
не
?
7-
сурет
296
6.
Созылған
немесе
сығылған
стерженьнің
көлденең
қимасында
қандай
ішкі
күш
туындайды
жəне
оның
таңба
ережесі
қандай
?
7.
Созылған
немесе
сығылған
стерженьнің
көлденең
қимасында
қандай
кернеу
туындайды
жəне
ол
қандай
формуламен
есептеледі
?
8.
Созылу
мен
сығылудың
жалпы
жағдайы
үшін
орын
ауыстыруды
анықтау
əдісін
тұжырымдаңыз
.
9.
Көлденең
қимасы
тұтас
дөңгелек
пішіндес
созылған
стерженьнің
диаметрін
екі
есе
азайтсе
,
оның
кернеулі
күйі
қалай
өзгереді
?
10.
Көлденең
қимасы
тұтас
дөңгелек
пішіндес
созылған
стерженьнің
диаметрін
екі
есе
үлкейтсе
,
оның
беріктігі
қалай
өзгереді
?
11.
Көлденең
қимасы
тұтас
квадрат
созылған
стерженьнің
ұзындығын
екі
есе
ұзартса
,
оның
адсолют
бойлық
деформациясы
қалай
өзгереді
?
12.
Аз
көміртекті
болаттан
жасалған
үлгінің
созылу
диаграм
-
масының
қандай
сипаттамалы
нүктелері
мен
аймақтары
бар
?
13.
Қандай
деформациаларды
серпімді
,
қалдық
деформация
дейміз
?
14.
Пропорционалдық
серпімділік
,
аққыштық
жəне
беріктік
шегі
дегеніміз
не
?
15.
Материалдың
аққыштығы
немен
сипатталады
?
16.
Шартты
аққыштық
шек
дегеніміз
не
жəне
ол
қандай
материалдар
үшін
анықталады
?
17.
Үлгіде
қылта
мойын
қай
уақытта
пайда
болады
?
18.
Қандай
шамалар
материалдың
беріктік
жəне
пластикалық
сипаттамалары
?
19.
Нығайма
(
тойтару
)
құбылысы
дегеніміз
не
?
20.
Бойлық
серпімділік
модулі
E
материалдың
қандай
қасиетін
сипаттайды
?
21.
Шартты
жəне
нақты
кернеулер
диаграммасы
дегеніміз
не
?
22.
Қауіпті
кернеу
дегеніміз
не
?
23.
Созылған
немесе
сығылған
материалдардың
мүмкіндік
кернеуі
қалай
анықталады
?
24.
Созылу
мен
сығылудың
беріктік
шарты
қалай
жазылады
?
25.
Беріктік
шартымен
қандай
есептеулер
жүргізіледі
?
26.
Созылған
немесе
сығылған
стерженьнің
көлбеу
қимасында
қандай
кернеулер
туындайды
?
27.
Толық
кернеу
дегеніміз
не
?
297
28.
Қандай
көлбеу
қимада
ең
үлкен
тік
кернеу
туындайды
жəне
оның
шамасы
неге
тең
?
29.
Нүктенің
кернеулі
күйі
дегеніміз
не
?
Кернеулі
күйлердің
түрлерін
атаңыз
.
30.
Өзара
перпендикуляр
жазықтықтардағы
тік
кернеулердің
қосындысы
неге
тең
?
31.
Қандай
жазықтықтарда
ең
үлкен
жəне
ең
кіші
тік
кернеулер
туындайды
?
32.
Қандай
жазықтықтар
бас
жазық
деп
аталады
?
33.
Қандай
кернеулер
бас
кернеулер
деп
аталады
?
34.
Жазық
кернеулі
күй
жағдайында
,
нөлден
айрықша
бас
кернеудің
əсер
сызығының
бағытын
есептеусіз
көрсетуге
болады
?
35.
Жанама
кернеулердің
жұптық
заңының
тұжырымдамасын
беріңіз
.
36.
Жазық
кернеулі
күй
жағдайында
көлбеу
жазықтықтардағы
тік
жəне
жанама
кернеулер
қалай
анықталады
?
|