С. Торайғыров атындағы Павлодар

8

№ 8 (142) шілде, ұлу жылы 2012

Құндылық

Құндылық

тақалғанда,  керек  десеңіз  кəпірдің  өзі 

Алла, Алла деп өзінің бір құдіретті Иесі 

бар  екендігін  амалсыздан  мойындай-

ды,  іздейді.  Өмірде  ішті,  жеді,  қарын 

тойды, уақыт бітті, ажал келді сонда ба-

рып  бір  бақылаушының,  жанашыр дың 

бар екендігін іздейді. Енді мұнын қа жеті 

қанша?  Оны  өмірге  келгеннен  бастап 

табу  керек  еді.  Сонда  ешқандай  тірі 

жан  зұлымдық  көрместен  екі  дүниеде 

де бақыт табар еді ғой.

Базарда  не  жоқ.  Бала  алманың, 

қиярдың  жуылмағанына  қарай  ма? 

Біреудің  заты  екендігіне  көңіл  бөле 

ме?  Сұрап  жеу  дегенді  біле  ме?  Жоқ. 

Дəл осы бала тəрізді адам өмірге шыр 

етіп  келгеннен  бастап,  еңіреп  жылап 

өткенге  дейін  өмір  сүрудің  қағидасы 

бар.  Сол  қағидамен  жүріп  тұруы  тиіс. 

Бірақ  екі  түрлі  өмір  қағидасы  бар. 

Біреуі  азғырушы  шайтанның,  екіншісі 

тəрбиелеуші  Алланың  қағидасы.  Сіз 

таңдаңыз.  Ақыл  да  сол  үшін  берілген 

еді ғой.

Ана  құрсағында  сегіз  ай  болды. 

Ұл  бала.  Тар  құрсақтан  кең  дүниеге 

шыққысы  келіп  асыға  күтуде.  Бірақ 

күннен  күнге  науқасы  үдей  түсті, 

жан  дүниесі  сыздатып,  өкініш  сезімі 

өлтіріп  барады.  Тіпті  жарық  дүниеге 

шығуға  қорқады,  сыртқы  өмірге  де-

ген  құлқы  да  жоқ,  жанын  бір  нəрсе 

жеп  барады.  Əдеттегідей  анасы  мен 

əкесіне  жалбарынудың  сəті  келіп  тұр. 

Құдайдың  құтты  күні  ұрыс-керіс,  ол 

аз  болғандай  отағасы  нəзік  ана  жан-

ды ұрып та алады. Ішкендері арақ. Той 

томалақ,  туған  күн  десе  алдына  жан 

салмайды,  əйтеуір  сол  сылтаумен  өзі 

де анасы да ащы судан тартып қояды. 

Өмірге келмей жатып жүрегі елжіреген 

құрсақтағы баланың анасына деген за-

рын тыңдамасқа амал жоқ…

Əкешім,  анашым  ұрыспандаршы! 

Өтінем.  Жаным  ауырып  барады,  шар-

шадым,  мені  неге  естімейсіздер?  Сол 

туған  күнді  тойламай-ақ  қойыңыз-

даршы,  жаным  анашым,  неге  сонша 

сол  қу  дүниені  уайымдай  бересіз,  сіз 

қайғырған  сайын  мен  де  қиналып  ке-

тем.  Одан  да  Құран  тыңдаңызшы  не-

месе қызық əңгіме айтып беріңізші. Иісі 

аңқыған  сол  арам  доңыздың  етін  ра-

хаттанып  жейсіз,  көрші  əйелдермен 

несіне  біреудің  жанұясына  араласып 

өсек  айтасыз?  Əке!  жұмыс,  жұмыс  дей 

бергенше  маған  да  көңіл  бөлсеңізші, 

менің  дүниеге  келетініме  қуанбайтын 

сияқтысыз.  Жыламсырап:  Айттым  ғой 

анашым  сол  арам  суды  ішпеңізші  деп, 

тұншығып барам, ішпеңізші жоқ, жоқ.

Бала  дүниеге  келді.  Оның  дүниеге 

келуін  тойлап  тағы  да  сол  шайтан  су-

мен жуып шайды. Достарымен дастар-

ханда  отырып  ауыздарына  түскен  ұл 

баланың есімдерін қағазға жазып жере-

бе тастады. Қолға іліккен мағынасы да, 

мəнісіде жоқ бір адамның аты қойылды. 

Əрбір толған жасын арам сумен жуумен 

болды.  Жеті  жасқа  келді.  Сүннет  той 

қалып қойыпты. Той, той, той. Құрсақта 

сезімтал  бала  осының  барлығын  кө-

зімен  көріп,  жүрегімен  сезіп  келеді. 

Мектеп 

табалдырығын 

да 

аттап 

үлгерді.  Бала  өсіп  келеді.  Тəрбиесінде 

ешкімнің шаруасы жоқ. Анда-санда ба-

ласын  төмпештеп  соғып-соғып  ала-

ды.  Əкенің  айтқанын  істемейтін  бала-

ны  қайдан  көрдің.  Сылтауы  осы.  Кілең 

зұлымдықпен өсіп келеді. Анасының да 

күнделікті  үзілмейтін  сериялдарынан 

да шаршады. Теледидардың ішіндегі ге 

өз бауырының қайғысындай қайғы рып, 

кейде ұрсысып отырады. Əке де шеше 

де  таңертеңнен  күн  батқанға  дейін 

жұмыста.  Дүниенің  қамы.  Үйде  ком-

пьютер  ойыны,  тыржалаңаш,  ұяттан 

жұрдай 

адамдардың 

қылықтары, 

қан-жоса, 

атыс-тартыс 

шетелдің 

фильм дері.  Баланың  кешке  дейінгі 

жұмысы  осы.  Күн  батса  сыныптас  құр-

быларымен  қыдырып  та  үлгереді. 

Қайтсін,  үйде  онымен  айналысатын 

ешкім  жоқ.  Жұмыстан  шалдығып  кел-

ген ата-ана бір-біріне де қарауға мұрша 

жоқ,  апыр-топыр  не  ішкендерін  білмей 

жастыққа  жантая  кетеді.  Əкесінің 

байлығына  сеніп  жүрген  бала  сабақ 

оқысын  ба?  Ақшасы  жоқтардың  да  ба-

лалары  оқып  қарық  қылып  жүрген  жоқ 

əрине,  оны  айтпасқа  болмас.  Мектепті 

де бітірді. Он жеті жасқа дейін баланың 

құлағына  «Балам  сен  бай  болуың  ке-

рек, ақшасы мол маман иесі болуың ке-

рек,  қазір  заман  сондай,  мансап  кімде 

болса,  билік  те  соның  қолында»  де-

ген  пікір  құйылып  келеді.  Жоғарғы  оқу 

орнына  түсті.  Өз  білімімен  түскендей 

шіренеді  өзі.  Бес  алты  жыл  да  өте 

шықты.  Мыңдаған  долларға  саты-

лып  алынған  қызыл  диплом.  Тағы 

той.  Ішімдік.  Бұл  жолы  бала  да  бір  екі 

рөмкеден ащы судың дəмін татты. Өмір 

деген  шынымен-ақ  тез  өтіп  барады 

екен.  Əке-шеше  аздап  қартайғандай. 

Баяғы ішкен жегендері, бүйірлерін ине-

мен шұқылағандай тесіп барады. Екеуі 

де  науқас.  Ақшаны  аяған  жоқ.  Жаны 

шырылдап бара жатса қайтсын байғұс. 

Шетел  асып  бармаған  жерлері  жоқ. 

Ақша көмектеспеді. Əлжуаз халге жет-

кен екеуі енді ғана балаларының қамын 

ойлағандай сыңай танытты:

Əкесі:  Анаға.  Осы  соңғы  уақытта  ба-

ланың  тəрбиесі  бұзылып  жүрген  сияқ-

ты,  түнімен  үйді  көрмейтінді  шығарды. 

Айтқан  тілді  алмайды,  бірдеңе  десең 

бұрқылдайтын  əдетті  де  шығарыпты. 

Жастар  ғой  қыдырсын,  қатарынан 

қалмасын деп бір екі мəрте дискотека-

ға  бара  ғой  деп  едім,  енді  сол  жын 

ойнаққа баруын үдете түскендей.

Анасы:  Кінəні  əкеден  көріп.  Е-е 

отағасы  өзің  емес  пе  жастайынан 

қолын  бір  қақпадың,  айтқанын  істедің. 

Ол ештеңе емес бізді де сыйламайтын 

болды. Мені мазалайтыны осы.

Əкесі:  Оу,  енді  осы  жаман  қы-

лықтарды  үйреткен  мен  емес  шығар. 

Баламды 

ең 

мықты 

оқу 

орны-

на  түсірдім,  қатарының  алды  бол-

сын  деп  жақсы  киіндірдім,  ешкімге 

алаңдамасын 

деп 

мəшине 

алып 

бердім,  бұдан  басқа  қандай  жақсылық 

керек өзі?

(Уақыт  өтті.  Келін  түсті.  Барын 

төгіп,  кедейдің  бір  жылдық  тамағын, 

жетімнің  екі  жастық  тамағын,  байдың 

бір  күндік  тамағын  дастарханға  жай-

ды.  Асқазандарын  араққа  толтырып, 

қарайып  тұрған  жүректері  одан  сай-

ын  қарая  түсті.  Дастархан  басында  ақ 

сақалды  ата  да,  ақ  жаулықты  апа  да, 

ана да, əке де, бала-шаға да бар. Кел-

ген  қонақтардың  біреуі  темір  тұлпар, 

екіншісі  тірі  тұлпар,  кейбіреулері 

көк  қағаздың  бес  алтауынан  қарқ 

қылып  сыйға  тартып  кетті.  Ішті,  жеді, 

сəкəкүлдей  секіріп  биледі,  шаршады, 

таң  атты  күйеуі  əйелін  əйелі  күйеуін 

сүйемелдеп,  екі  аяқты  адамдарша 

өлеңдетіп  үйлеріне  тарқады,  той  бітті. 

Арадан көп уақыт өтпеді).

Бала:  Пəленше,  түгенше  деп,  əке-

шешесінің  атын  атап,  біз  ке лін де-

ріңізбен  бірге  бөлек  шығамыз,  сіздер-

дің  өмірлеріңіз,  түсініктеріңіз  басқа,  ал 

біз жаспыз дегендей, анда-санда келіп 

тұрармыз  деді. (Мұны  қалап  отырған 

жаңадан  түскен  келінжан  еді.  Ең  бол-

маса  бір  ай  өтпей-ақ  бұл  пікірге  көне 

салған да баласы еді).

Əкесі: Балам-ау! Ең болмаса бірнеше 

ай  келіннің  қолынан  шай  ішейікте. 

Бөлек 

шығаруды 

өзімізде 

дұрыс 

көреміз.  Сенен  басқа  баламыз  болса 

қанекей…

Анасы:  Иə,  отағасы  дұрыс  ай-

тады. 

Келінмен 

бір 

шүйіркелесіп 

əңгімелескен  де  жоқпыз.  Баламыздың 

рахатын осындайда көрмесек?

Баласы: Біз шешім қабылдап қойдық. 

Тек  үй  алатын  ақша  берсеңіздер 

болғаны.

Аурушаң  əкесі  ескіше  əдетіне  са-

лып: Еркетайым-ау! Туыстардан да ұят 

қой. Əлі келіннің жүзін көрмегендер де 

бар. Оның үстіне мына анаң да, мен де 

науқаспыз, біраз айыққаннан кейін…

Бала: 

Айттым 

болды. 

Неге 

түсінбейсіздер.  Біз  өзімізше  өмір 

сүргіміз  келеді. (Бөлменің  түкпірінде 

құлақ  салып  отырған,  өзі  де  осындай 

жанұяда тəрбие алған келін тыпыршып 

көне қойса екен деп ол отыр).

Анасы: Балам-ау! Неге дауыс көтеріп 

сөйлейсің?  Саған  жағдайды  түсіндіріп 

отырмыз  ғой.  Əуелі  сен  бізді  түсінуің 

керек  емес  пе?  Тойға  түскен  табысты 

да есептеп үлгермедік.

Бала:  Сүйіктімнің  көңілін  қалдырғым 

келмейді. 

Оған 

келісімімді 

беріп 

қойдым.

Əкесі: Жүрегі қысылып, сонда қалай, 

осы уақытқа дейін сені аймалап, бағып-

қаққан  ата-анаңды  тыңдамайсың  ба? 

Ең  болмаса  анаңды  аясаңшы.  Айтқан 

тілді ала ғой балам. Бірнеше айдан соң 

өзіміз де үй алып, бөлек шығарармыз.

Бала:  Жетер  енді!  Айтқанымнан 

қайтпаймын. Маған ақша бермесеңдер 

менің  атыма  жаздырған  атамның  ескі 

үйін  сатып,  қаладан  шағын  үй  алам. 

(Үйдің кілтін қалтасына, əйелін қасына 

алып есікті бір теуіп шыға жөнелді. Ар-

тынан  балам,  балам  деп  зар  жылап 

ата-анасы қалды…)

Жалғасы келесі санында

Иә,  құрметті  оқырман!  Отбасы  тәрбиелі  болса  Отан  ішінде 

Иә,  құрметті  оқырман!  Отбасы  тәрбиелі  болса  Отан  ішінде 

тәрбиесіздер қайдан болсын! Қоғамда имандылық орнаса, жүрек 

тәрбиесіздер қайдан болсын! Қоғамда имандылық орнаса, жүрек 

тыныштық табады емес пе?

тыныштық табады емес пе?

ОТБАСЫН ДА, ОТАНДЫ ДА 

ТӘРБИЕЛЕЙТІН – 

ТӘРБИЕЛЕЙТІН – 

АТА-АНА

АТА-АНА

Нұрлыбек ШАКИЗАДАҰЛЫ

«Мəшһүр Жүсіп» орталық мешітінің 

наиб имамы, дінтанушы 

Расында  бұл  өте  ауқымды  тақырып. 

Яғни, жанұясының қамын, бала-шаға сы-

ның  бақытын,  халқының  тыныш ты ғын, 

адамзатқа  жаны  ашитын  жан дар дың 

жүрегін  ауыртатын  маңызды  мəселе. 

Қазіргі  жанұяны,  қоғамды,  керек  бол-

са  əлемді  мазалап  отырған  ең  өзек ті 

мəселе,  бұл – бала  тəрбиесі,  нақты рақ 

айтқанда адам тəрбиесі.

Тарихта 

алпауыт 

мемлекеттердің 

қыруар  қаражатына,  күш-қуатына  қа-

рамастан  түрлі  апаттармен  тас-талқан 

етілген  талай-талай  қауымдар  өтті. 

Оның  себебі  бір-ақ  нəрсе.  Басқа  се-

беп  жоқ.  Мұны  қанша  рет  зертте-

ген  ғалымдардың  өзі  басқа  себебін 

таба  алмай  дал  болуда.  Соңында 

тапқан  ұйғарымдары  бойынша  мұның 

себебін 

адамдардың 

бұзылуынан, 

Жаратушының  жолымен  емес,  шай-

тани  жолмен  жүргеннің  кесірі  деген-

ге  тоқтады.  Ал,  мұндай  бəле-жалалар 

елімізде  де  кеңінен  етек  алып  бара 

жатқаны 

мазалайды. 

Əділетсіздік, 

дүниеқұмарлық,  имансыздық,  адами 

болмысымыздан  тысқары  өмір  сүру, 

зинақорлық  т.б  айта  берсең  жүрегің 

ауырады.  Дегенмен  мұның  алдын  ал-

масақ жағдайымыз мүшкіл.

Баланы əдепті де ибалы, білімді де са-

лауатты етіп тəрбиелеу дала бағындағы 

гүл өсіруге мүлдем ұқсамайды. Айталық 

топырақты  көңмен  өңдеп,  гүліңізді 

ұясына  қондырсаңыз,  дембе-дем  су 

құйып  отырсаңыз  өзі-ақ  күннің  көзімен 

өсіп  кетеді.  Ал,  адамды  бағып-қағу  өте 

қиын.  Сондықтан  бала  бақыты  қымбат. 

Гүл  сабағымен  ерекшеленеді,  ал  адам 

рухымен  ерекшеленеді.  Хош  иісті  гүлді 

сабақтай  білген  кез-келген  адам  нағыз 

адамның  рухын  қастерлеуде  біраз 

қиналады.  Оны  қастерлеп  тəрбиелеп, 

иісі аңқыған роза гүл тəрізді жан-жағына 

адамдық  қасиеттерімен  нұр  шашып 

жүретін  адам  етіп  тəрбиелеудің  жолы 

бар. Ол – имандылық.

Отанымызға  керегі  де  осы  асыл 

байлық – имандылық.  Кез-келген  мем-

лекет,  адам  дінсіз  өмір  сүре  алмай-

ды.  Дінсіз  өмір  сүре  бастаған  адам-

дар  тез  арада  өзін  ұмытады.  Қайдан 

кел гендігін,  кімнің  жаратқандығын  жə не 

қалай  өмір  сүру  керектігін,  мақсатының 

ең  маңыздысын  естен  шығарады.  Екі 

жасар  баланы  базардың  қақ  ортасы-

на  еш  қараусыз,  жалғыз  қалдырсаңыз, 

бала  білгенін  істейді.  Көрмегенін  ұстап 

жегісі  келеді,  жемегенін  дəмін  татып 

көргісі  келеді.  Бірақ  əбден  тойған  соң, 

шаршаған  соң  өзінің  қамын  ойлайтын 

жанашырын  іздейді.  Əрине  ол – ана-

сы.  Жылап  тұрып  ана,  ана  деп  дауыс 

көтереді.  Көрдіңіз  бе  есі  жоқ  баланың 

өзі  бір  қараушысының,  сүйіктісінің 

бар  екендігін  ұмытпайды.  Бірақ  қарны 

тойған  соң  ғана…  Адам  өлім  аузына 

№ 12 (134) 

желтоқсан, қоян жылы 2011

9

№ 12 (134) 

желтоқсан, қоян жылы 2011

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің газеті

С. То

С. То

Білім-ғылым

Білім-ғылым

Географиялық  атауларды 

стан дарт тауға  бағытталған 

бағдар ламалар дың 

қағи-

дат тары, 

стратегиялары 

мен  процедуралары  нақ-

ты  айқын далу  керек.  Стан-

дарттау  қағидаттары  не-

гіз гі  бас шы лық қа  алатын 

ұстанымдарды 

(жергілікті 

атауларды  ескерту,  тіл дегі 

жазу  ережелері,  гео гра фия-

лық  атауларды  дұрыс  жазу 

мен  пайдалануды  реттеу) 

қамтиды.

Географиялық  атауларды 

стандарт тауға  мына  қа ғи-

даттар сақталуы тиіс:

–  ресми  (стандартталған) 

атаулар дың  жазылу  ереже-

лері;

–  көп  тілді  ортада  топо-

ним дерді қабылдаудың жəне 

унификациялау дың  жалпы 

ұстанымдары;

–  бір  нысанның  бірнеше 

атауы бол ған жағдайда əре-

кет етудің жолдары;

–  саны  аз  ұлттардың 

тілдеріндегі  географиялық 

атаулардың  қолданылу  ере-

желері;

– белгілі бір географиялық 

нысан ға,  оның  бөліктеріне 

қатысты топо ним дердің нақ-

ты сəйкестігін анықтау;

–  жазылуы  талас  туды-

ратын  немесе  бірізге  кел-

тірілмеген  атауларды  жүйе-

леу.

Бұл  қағидалар  тұрақты 

сипат 

алады. 

Стандарт-

тау  стратегияларына  мəсе-

лелерді 

шешудің 

нақты 

тəсілдері, 

стандарттауды 

жузеге  асыру  құралдары 

енеді.  Бұл  негіздеме  орын-

сыз  географиялық  атаулар-

ды  өзгерту,  қайталанатын 

атауларды  ауыстыру,  ұлыс-

тар (кіші ұлт өкілдері) тіл де-

рін дегі  атауларды  қол да ны-

луына  қатысты  ережелерді 

бекітеді.

Географиялық 

атаулар-

ды 

стандарттау 

страте-

гиясына 

жəне 

топоним-

дерге  қатысты  шешімдер 

қа  былдауда біріншіден, тұр-

ғын  ха лық тың  тығыздығы 

мен  атаудың  жергілікті  ва-

риант тарының  таралу  дең-

гейі,  екіншіден,  жергілікті 

атаудың  қолданыста  болу 

мерзімі, 

үшіншіден, 

ата-

уларды 

өзгертудің 

пай-

даланылып 

жүрген 

рес-

ми  географиялық  карталар 

мен  құжаттарға  тигізетін 

ықпалын  бағалау  сияқты 

факторлар 

əсер 

етеді. 

Стандарттау  процедурала-

ры  қабылданған  қағидалар 

мен  стратегияға  сəйкес  гео-

графиялық  атауларды  стан-

дарттауды  жүзеге  асыру 

əдістерін қамтиды.

Жалпы  алғанда,  геогра-

фия лық  атауларды  стан-

дарттау  қажеттілігін  қарас-

тыру  жəне  оларға  қатысты 

шешім  қабылдау  үшін  тө-

мендегідей  географиялық, 

тарихи  жəне  лингвис тика-

лық ақпарат қажет (сурет).

Географиялық 

атаулар-

ды  стандарт тауға  қатысты 

жүргізілетін  ғылыми – зерт-

теу  жұмыстары  жергілікті 

жерден 

ақпарат 

жинау-

дан  басталып,  атаулардың 

шығу  тарихы  мен  сəйкес-

ті гі не  қатысты  тарихи,  гео-

графиялық,  мəдени  жəне 

тілдік 

ақпаратты 

терең 

талдаудан  өткізу  арқылы 

қорытындылар 

жасаумен 

аяқталуы керек.

Ең  алдымен  белгілі  бір 

атаудың  жазба  жəне  ау-

ызша 

үлгілері, 

оның 

мағынасы жөнінде жергілікті 

тұрғындарды 

сұрастыру 

арқылы  бастапқы  ақпарат 

жиналады.  Осыдан  кейін 

топонимдердің 

жазылу-

ына  қатысты  кадастрлық 

құжаттарда  сақталған  ақ-

па рат  алынады.  Осы  кезең-

де  əртүрлі  кезеңде  жа-

рық  көрген  басылымдар 

мен 

географиялық 

кар-

таларда 

атаудың 

жазы-

луы  тексеріледі.  Бастапқы 

ақпарат  жинауда  жергілікті 

əкімшілік  жəне  техникалық 

қызмет  орындарында  топо-

ним нің  жазылу  ерек шелік-

тері де ескерілуі тиіс.

Географиялық 

атаулар-

ды  стандарттауда  ең  ал-

дымен 

жергілікті 

халық 

тұрақты  турде  ұзақ  мерзім 

бойы  пайдаланылып  келе 

жатқан 

тарихи 

атау-

лар  ескерілуі  тиіс.  Соны-

мен  қатар,  ұлттық  стан-

дарттауда 

географиялық 

атаудың  бірегейлігі,  яғни 

бір  географиялық  бірлікке 

ресми бір ғана стандарттал-

ған  атаудың  сəйкес  келуі 

қамтамасыз етілуі керек. Бұл 

мəселені  түбегейлі  шешуді 

көптілді  ортада  жүзеге  асы-

ру  қиынға  соғатыны  белгілі, 

дегенмен 

Географиялық 

атаулар жөніндегі Ұлттық ко-

митет  ресми  түрде  бір  ғана 

атауды  бекітіп,  қалғандары 

шектеулі  ауқымда  пайдала-

ну мүмкіндігін ұсына алады.

Қазақстан 

Республика-

сында  гео графиялық  ата-

уларды  стан дарт тауға  қа-

жет тілік  қоғам  дамуы  мен 

ғы лым  сұраныстарына  сəй-

кес,  жыл  сайын  артып  ке-

леді.  Елімізде  геогра фия-

лық  атаулардың  орысша 

жəне  қазақша  нұсқалары 

берілген  анықтамалық  жа-

сау ға 

алғашқы 

қадамды 

А.  Байтұрсынов  атындағы 

Тіл  білімі  институты  жаса-

ған  болатын.  Дегенмен,  Ге-

ография  институты,  А. Бай-

тұрсынов 

атындағы 

Тіл 

бі лімі  институтымен  жəне 

Жер  ресурстарын  басқару 

жөніндегі  агенттіктің  «Ұлт-

тық  картографиялық-геоде-

зиялық 

қормен» 

бірлесе 

отырып, «Қазақстан  Рес-

пуб ликасының 

география-

лық  атауларын  орысшадан 

қазақшаға  беру,  қазақшадан 

орысшаға  беру  жөніндегі 

нұс қаулықты» 

құрастыру 

стандарттау  жұмысына  жа-

ңа серпін береді.

Осы  нұсқаулықты  бас-

шы лыққа  ала  отырып,  Гео-

графия  институтының  то-

понимика  жəне  терминоло-

гия  тобының  қатысуымен 

Жер  ресурстарын  бас қару 

жөніндегі  агенттіктің  «Ұлт-

тық  картографиялық – гео-

дезиялық  қо ры» 32 томнан 

тұратын  қомақты  еңбекті – 

Қазақстан 

Республикасы-

ның  географиялық  атау-

лары ның  Мемле кеттік  ката-

логын  жасап  шағарды.  Бұл 

еңбектің  географиялық  ата-

улары 

зерттеуге, 

бірізге 

келтіру  жұмыстарында  бас-

шылыққа  алынатын  бас-

тапқы 

дереккөз 

ретінде 

маңызы зор.

Қуат САПАРОВ

 

 Аймақтық комитеттер 

Географиялы

қ 

атауларды зерттейтін 

географиялы

қ атаулар 

жөніндегі Ұлттық комитет 

Ұлттық картографиялық 

мекеме 

географиялы

қ атауларды стандарттауға қатысты  шешімдер 

Сурет – Географиялық атауларды стандарттау

БІЗДІҢ ЕЛДІҢ ЖІГІТТЕРІ – 

БІЗДІҢ ЕЛДІҢ ЖІГІТТЕРІ – 

ЖІГІТТЕРДІҢ ТӨРЕСІ

ЖІГІТТЕРДІҢ ТӨРЕСІ

Қаламы  алымды  журналист 

Нұржайна Шодыр Сарыарқа сама-

лы газетінің 12 шілдесінде шыққан 

санында  «Ерлер  ұсақталып  бара 

ма?», – деген мақала жариялапты.

Газеттің 

кезекші 

редакто-

ры  ретінде  жазған  мақаласы  ер-

лер  затына  зақым,  атына  күйе 

жаққанмен 

бірдей. 

Өйткені, 

журналист «…«нағыз 

ерлер» 

саусақпен  санарлықтай  ғана  де-

сек,  қателеспеспіз.  Себебі,  қазіргі 

заманның  жігіттерінің  көбі  жігерсіз, 

əлжуаз, 

бір 

сөзбен 

айтқанда 

«ұсақталып» 

барады», – деп 

миллиондаған  жігіттердің  ішінде 

нағыз  ерлерді  саусағымен  са-

нап,  жігіт  атаулының  бейнесін 

сөзбен  сомдайды.  Осылайша  сөзін 

сабақтап,  оған  дəлелді  дəйегін  бы-

лай  келтіреді: «Оған  ауыз  толты-

рып  айтарлықтай  мысалдар  мен 

дəлелдер  жеткілікті.  Мəселен,  осы 

күннің  ер  азаматтарының  арасын-

да,  əсіресе,  жастардың  ішінде  мал 

сойып,  ет  жіліктей  алатындары  аз. 

Сонымен  қатар,  бұрынғыдай  асық 

атып, аттың жалында ойнайтын боз-

балалар  да  сиреп  барады».  Осы 

жерде  Нұржайна  бүгін  ХХІ  ғасырда 

өмір  кешіп  жатқанымызды  ескерме-

ген сыңайлы.

Ақиқатында  нарық  базар  арқылы 

«мал  сойып,  ет  жіліктеу»  мəселесін 

шешіп 

берген. 

Сондықтан 

да, 

қаладағы  мырзалар  мал  соятын-

дай  мұқтаждық  жоқ.  Ал  түлікті  соя-

тын  жағдай  туса  өздері-ақ  үйреніп 

алатыны  сөзсіз.  Өйткені,  қазақ 

ерлерінің  бойына  ол  қанмен  біткен. 

Ал  ауылдағы  əр  қазақ  мал  соймаса 

үйінде қой ұстай ма?

Ендігі келтірген уəжі тіптен бөлек. 

Онда: «қазіргі  ер  азаматтардың 

ұсақталғаны 

сондай, 

кейбірі 

қыздармен  бəс  таласуда.  Қалай 

дейсіз  ғой?.  Нəзік  жандар  сияқты 

олар  да  шаштарын  өріп,  резеңке 

тағады, тыртиған тары шалбар киіп, 

құлақтарына қос-қостан сырға сала-

ды.  Бəлкім,  осыдан  былай  юбка  ки-

ген «жігітсымақтарды» көріп жатсақ, 

таңғалмаймыз…», – деп  еліміздегі 

жалпы ер атаулыға мін тағады.

Данқты қолбасшы Шыңғысхан қай 

елдің əйелі нашар болса, сол ел та-

рихтан  бірінші  болып  өшеді,  дегені 

бар  екен.  Демек,  бүгінгі  қоғамдағы 

келеңсіздіктер  əйел  затының  өз 

функциясын,  міндетін  дұрыс  атқара 

алмай  отырғандықтан  орын  алып 

жатыр.  Қазақта  «анасына  қарап 

қызын  ал», – деген  ұлағатты  сөз 

бар.  Демек,  бала,  қоғам  тəрбиесіне 

ана жауапты. Мұны пайғамбарымыз 

(с.а.у.) хадиспен де бекітіп берген.

Сол  себепті,  ең  бірінші  еркектің 

шалбарына 

жармасып 

жүрген 

əйелдер,  еркектің  қызметіне  құда 

түсіп жатқан əйелдер, балаға тəлімді 

тəрбиені  бере  алмай  отырғандар 

əйелдер. (Рас  еркектің  отбасыда 

бала  тəрбиесінде  алар  орны  ерек-

ше.  Дегенмен,  ғұрып  бойынша  да, 

дін  бойынша  да  бала  тəрбиесінде 

əйел заты басты жауапты. авт.).

Оның  үстіне  баяғыны  жырлай-

тын  болсақ, «Бұрынғының  əйелдері 

баланың  көзінше  ешқашан  ерін 

жамандаған.  Бұрынғының  келіндері 

тал түске дейін ұйықтамай таңертең 

күнмен 

жарысып 

тұрып, 

ата-

апасына ізет жасайтын. Бұрынғының 

əйелдері 

ұятты 

жерлерін 

көрсетіп,  шалбар  киіп  жүрмеген. 

Бұрынғының 

əйелдері 

орамал-

сыз  көшеге  шықпаған.  Бұрынғының 

əйелдері  ерімен  бірге  жарысып 

сөйлемеген», – осылай  айтып  кете 

беруге, кете беруге болады.

Сондықтан  жалпақ  елдің  ерлері 

жайлы  сөз  қозғамас  бұрын  үлкен 

пайым,  бүгін  мен  кешегінің  өмір 

құбылысын  зерек  түсіну  қажет. 

Оның  үстіне  айтылған  дерттің  шығу 

тегін, емделер дауысын қоса айтқан 

дұрыс болар.

 

 РЕДАКТОР БАҒАНАСЫ

Географиялық 

Географиялық 

атауларды 

атауларды 

стандарттау 

стандарттау 

қағидаттары

қағидаттары

10

жүктеу/скачать 3,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: