С тұр сын ға лиева

252
алып жат қан хал қы мыз дың ір ге сі бе ки, қа быр ға сы тұ та са түс ке ні 
де бо лар еді; әрі Ор та Жүз де гі Жә дік әу ле ті нен шық қан хан дар мен 
түп кі ту ыс ты ғын пай да ла нып, Қай ып екі ел дің ара сын бұ рын-
ғы дан да гө рі ше ген деп, бе кі те тү сер ме еді! де ге нім еді. Бұ ған қо са, 
ер те ден бе рі ара ла рын да ала уыз дық бар Нұ ра лы әу ле ті нің на ра зы-
лы ғы бі лі не қал са, оны да ба сып тас тай ала тын – тек сол, Қай ып 
бо лар де ген үмі тім еді. Бі рақ... «хан», «хан дық» де ген де рі ңіз дің 
бұ рын ғы ма ғы на сы жо ғал ға нын өз кө зім мен кө ріп отыр ған мен, 
анау оты рық шы сарт тың қа сын да... «Таш хаулі» се кіл ді сал қын 
са бат Са рай да жан ба ғып жа ман үй ре ніп кет кен Қайып тың сай ын 
са қа ра да ғы біз дің ор та мыз ға ке ліп, ал тын дің ге гі міз дей, яки қақ-
қан қа зы ғы мыз дай хан бо ла ры на үл кен кү ді гім бар! Де ген мен 
ме нің кө ңі лі ме қа ра май-ақ қойы ңыз дар! Егер осы отыр ған бә рің 
бұл ұсы ныс ты тү гел қол дап, «Хан сай лай тын жо ра мыз дан 
ай ырыл май ық; ша қы рай ық Қай ып ты!» – дер бол са ңыз дар, ой ла-
ны ңыз дар! Ме нің де оған қар сы лы ғым жоқ! Бұл – бір! Алай да, 
екін ші ой ым ай та ды:
–...Осы қа зақ – тұм сы ғын те сіп ты ғы рық ки гіз се бол ды, 
же тек ке еріп жү ре бе ре тін тө ре лер дің түй есі ме?! Әл де ат тө бе-
лін дей аз ға на тө ре лер ден бас қа, ел бас қа ра тын еш кі мі жоқ па осы-
лар дың?! Ен де ше, не ге: «Тек пен оз ған тө ре ден, ми мен оз ған қа ра 
ар тық! Са қа лын сат қан кә рі ден, ең бе гін сат қан ба ла ар тық!» – дей-
ді. Бұ рын тіп ті: «Құл жиы лып, бас бол мас; құм жиы лып тас бол-
мас!» деп ке ке тіп жат са да, үн де мей жү ре бе ру ші еді жұрт. Қа зір: 
«Құл да жиы лып бас бо ла ды, құ рау шы сы – Құ дай бол са; құм 
да жиы лып тас бо ла ды, ба сын қо сар ылай бол са!» де ген ді шы ға-
рып ты. Не ге? Не ге ай ты лып жүр осы әң гі ме лер?! Әри не, те гін нен-
те гін емес! Бұл – қа зақ тың қа лың қа ра жұр ты ның өз тіз гі нін өз 
қо лы на алу ға ұм ты лы сы; со ған әб ден пі сіп-же тіл ге ні нің бел гі сі! 
Көз де рің ді ашың қы рап қа ра са ңыз дар, же ке адам – хан би ле ген 
за ман ның өт ке ні де; хан дық дәу рен нің осы мен біт ке ні де ап-ай қын 
кө рі ніп тұр, жа ран дар! Біз дің қа зақ хан да ры ның ішін де, Жә ні-
бек тен кей ін, «Әз» де ген атақ қа ие бол ған – тек қа на Тәуке хан 
екен. Не ге олай бол ды?! Өйт ке ні Әз Тәуке, шы нын да да, да ныш пан 
хан еді. Да ныш пан ды ғы сол – за ман өз ге рі сін тап ба сып, та ни біл ді 
ол! Тө ңі ре гі қа зір гі ден де кө бі рек тө ре лер бо ла тұ ра, ол ел тіз гі нін 
ту ыс та ры на бер ген жоқ; би лік ті әр Жүз дің аса ірі де ық пал ды 
би ле рі нің қо лы на бер ді. Ұлы Жүз дің тіз гі нін Үй сін Тө ле ге, Ор та 
Жүз ді Қа ра ке сек Қаздау ыс ты Қа зы бек ке, Кі ші Жүз ді Ал шын 
Әй те ке ге ұс тат ты. Қа ра бұлт үйі ріл ген қа зақ тың ба сын қи ын 
кез де со лар ар шы ды тұ ман нан! Сол се кіл ді, тар ке зең ге тап кел ген 

жүктеу/скачать 9,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: