С тұр сын ға лиева

69
Ар ты на ата лы сө зі қал ған, есі мі ел жа дын да сақ тал ған қа зақ 
ше шен де рі нің бі рі – Әй те ке Бай бе кұлы. Шо қан Уәли ха нов бел гі лі 
би лер дің бі рі ре тін де Әй те ке нің есі мін Тө ле би мен қа тар атай ды.
Б.Адамбаев
 
ӘЙ ТЕ КЕ БАЙ БЕ КҰЛЫ
Әй те ке Бай бе кұлы 1644 жы лы 
Өзбекстан да ғы Қаз би бі тауы ның ете гін де 
дү ние ге кел ген. Ол – қа зақ хал қы ның бір-
лі гін ны ғай ту ға үл кен үлес қос қан атақ ты 
үш би дің бі рі, мем ле кет қай рат ке рі, Әмір 
Те мір дің бас ке ңес ші сі Ораз қа жы ның 
бе сін ші ұр па ғы, Қо қан ға хан бол ған 
Ақ ша ның не ме ре сі. Ше шен дік қа сие ті нің 
ер те та ны лу ына әке сі Бай бек тің ай рық ша 
ық па лы тиеді. Алай да же ті жа сы нан бас-
тап, атала ры Ақ ша хан мен Жа лаң төс 
ба һа дүр Әй те ке ні өз тәр бие сі не ала ды.
Ол Са мар қан да ғы Ұлық бек мед ре се сін де 
оқып, дін, құ қық, ас пан әле мі, геог ра фия, 
та рих, ма те ма ти ка пән де рін, араб, пар сы, 
ша ға тай, өз бек тіл де рін мең ге ріп шы ға ды. 
Әй те ке Ақ ша ата сы нан ел бас қа ру, ел ші лік 
бай ла ныс тар жа сау жол да рын үй рен се, 
Жа лаң төс ата сы нан әс ке ри қол бас шы лық 
дәс түр лер мен дағ ды лар ға жат ты ға ды. 
Жи ыр ма бір жа сын да бү кіл Бұ қа ра мен 
Са мар қан тө ңі ре гін де гі қа зақ, өз бек, қа ра-
қал пақ құ ра ма жұр ты ның бас биі бол ды. 
Ал жи ыр ма бес жа сын да бар ша Кі ші жүз 
хал қы оны бас би етіп сай ла ды.
Тәуке тақ қа отыр ған нан кей ін ал ғаш 
рет рес ми түр де ай рық ша құ қық ты «Би лер 
ке ңе сі» сай лан ды. Әй те ке Кі ші жүз жұр-
ты ның аты нан осы ке ңес тің мү ше сі бол ды. 
Тәуке хан, Тө ле, Қа зы бек, Әй те ке би лер дің 
қа ты суы мен 1684 жы лы «Же ті жар ғы» деп 
атала тын заң жи на ғы қа был дан ды.
ӘЙ ТЕ КЕ БАЙ БЕ КҰЛЫ 
(1644–1700)
Түр кі 
ха лық та ры ның 
ішін де гі ең су рет шіл, об­
раз ды тіл – қа зақ ті лі. 
Қа зақ тар өзі нің ше шен ді­
гі мен, әсем ау ыз әде бие­
ті мен де даңқ ты.
С.М.Ма­лов
Қа зақ ті лі түр кі тіл­
де рі нің ішін де гі ең та­
за әрі бай тіл ге жа та­
ды. Қа зақ тар – ше шен 
әрі әде мі сөй леу дің 
үл кен ше бе рі... Қа зақ­
тар дың ха лық әде­
бие ті аса бай әрі жан­
жақ ты.
П.И.Ме­ли­оранс­кий

жүктеу/скачать 9,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: