С тұр сын ға лиева
жүктеу/скачать 10,65 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сөздің көркі – мақал
А РМ А Н -П В б ас па сы 26 Ай ту шы лар дың өң деуі не ұшы ра ған дық тан, ше шен дік сөз- дер дің бір не ше нұс қа да кез де суі заң ды. Же ке адам дар бір де ше- шен дік сөз дер дің ав то ры бо лып та был са, бір де кей іп кер ре тін де ай ты ла ды. Қа зақ елін де әр ау ыл да, әр бір ру да сөз бен ағай ын ның мүд де сін қор ғай тын, қау ым ның әдет-ғұр пы на же тік, ой ға жүй рік, сөз ге ше бер адам дар бол ды. Он дай ше шен дер ді ха лық «би» деп ата ған. Ха лық со ты ның ал дын да би лер дің бі рі талап кер дің, екін ші сі ай ып кер дің сө зін сөй леп, ал үшін ші сі – тө бе би бо лып, тө ре лік айт қан. Сон дай әділ тө ре лі гі мен, тап қыр лы ғы мен, өт кір ті лі мен бел гі лі бол ған би лер – Тө ле би, Қа зы бек би, Әй те ке би. Қа зақ тың ше шен дік өне рі, әсі ре се, үш жүз дің ба сын қос қан Тәуке хан ның тұ сын да дамыған. Тө ле би, Қаз дау ыс ты Қа зы бек би жә не Әй те ке ше шен дер дің атақ-даңқ та ры да осы кез де шық қан. Қа зақ тұр мы сын да ғы ең қи ын дау – жер дау ын, же сір дау ын ше шу ке зін де бір не ше би қа тыс қан. Бір не ше би дің пі кі рі бір жер де то ғыс қан кез де ға на түй ін ді ше шім қа был дан ған. Қа зақ – «қа ра қыл ды қақ жар ған» би ді құр мет те ген ха лық. Бұ ра тарт қан би дің қа ді рі бол ма ған, он дай лар көп ұза май-ақ, ел би лі гі нен ығы сып қа лып отыр ған. Қа зақ елі нің би лер та ри хын да аты шық қан ұлы шбигеарналғанескерткіш.Нұр-Сұлтанқаласы А РМ А Н -П В б ас па сы 27 тұл ға лар дың са ны аз емес. Олар дың ішін де он үш жа сын да қа зақ пен қал мақ елі нің дау ын ше шіп, Қоң та жы ны бей біт бі тім ге кел тір ген Қа зы бек, он үш жа сын да би лік ай тып, көз ге түс кен Мөң ке би, Шақ шақ тың Жә ні бе гі мен Әнет тің Кең- гір байы си яқ ты би лер ді сөз ден мү ді рт кен он бес жа сар Жо ба лай бар. Олар – на ғыз ха лық да на ла ры, да ла діл мар ла ры. Ке йін гі би лер өзі нің ал дын да өмір сүр- ген дер дің тә лім-тә жі ри бе сін ес ке ріп отыр ған. Сөйт іп, би лер сө зі сол күй ін де кей ін гі ұр пақ қа же тіп отыр ған. Атақ ты би лер дің бар лы ғы ха лық мек- те бі нен тә лім-тәр бие, үл гі-өне ге ал ған. Мы са лы, Қа зы бек би Бұ қа ра да оқы ған кез де ғұ ла ма ға лым то бық ты Әнет ба ба- ның қа сы на кө шіп ба рып, ай лап-жыл- дап, қа зақ тың әдет-ғұр пын, ша ри ғат заң да рын үй рен ген, ба та сын ал ған. Әрі ба тыр, әрі ше шен Қош қа рұлы Жә ні бек – Тө ле ден, Да тұлы Сы рым Ма лай са ры би- ден ба та ал ған. Би – сөз дің құ ді ре ті мен кү шін те рең мең гер ген адам. Бұл ту ра лы Ш.Уәли ха нов: «Би ата ғын бе ру қа зақ- та ха лық та ра пы нан бір сай лау ар қы лы не ме се ха лық ты би леп отыр ған үкі мет та ра пы нан бе кі ту ар қы лы емес, ел ғұ рып- та ры на әб ден же тік, со ны мен қа тар тіл ге ше шен қа зақ тар ға на бұл құр мет ті атақ- қа өз бе ті мен ие бо лып отыр ған. Мұн дай би ата ғын алу үшін, би бо лам де ген қа зақ өзі нің заң ісі не же тік ті гі жә не ше шен- дік қа бі ле ті бар екен ді гін ха лық ал дын- да сан рет көр се ту ге ти іс бол ған. Он дай адам ның ата ғы бү кіл қа зақ да ла сы на тез жайы лып, олар дың аты жұрт тың бә рі- не мә лім бо лып отыр ған», – де ген пі кір айт қан. Ха лық ал дын да тал қы ла на тын дау-жан жал, би лік-бі тім сөз дер де же ңіс- ке же ту үшін қа зақ би ле рі нен ха лық тың Әділ би лер дің қо лын да ғы би лік – қа зақ тың түр лі дер тін жа за тын жақ сы дә рі. А.Байтұрсынұлы Қа зақ тар да құр мет ті би ата ғы ха лық та ра пы нан қан дай сай лау жо лы мен не ме се ха лық ты би леп отыр ған өкі ме т тің бе кі туімен емес, тек сот рә сі мін те рең бі ле тін, оған қо са ше шен дік өне рін мең гер ген қа зақ қа ғана бе ріл ген. Би ата ну үшін қа зақ ха лық ал дын да әл де не ше ше шен дік сай ыс қа тү сіп, өзі нің заңжо ра ны бі ле тін ді гін, ше шен ді гін та ны та тын бол ған. Ш. әлиханов Түр кі ха лық та ры ның ішін де гі ең су рет шіл, об раз ды тіл – қа зақ ті лі. Қа зақ тар өзі нің ше шен ді гі мен, әсем ау ыз әде бие ті мен де мық ты. С.Малов Қа зақ тар сөз өне рі не же тік ке ле ді. Бұл жұрт тың бә рі не: оқы ған адам дар ға да, әліп ті та яқ деп біл мей тін дер ге де, бай ға да, жар лы ға да тән қа си ет. А.Брем. жүктеу/скачать 10,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|