Г.Баярмаа, Е.Батчулуун, Ө.Болорчимэг, Э.Мөнгөнтулга,
Р.Нямхүү, Т.Оюун, У.Туяа, М.Энхбаяр, А.Энхтогтох
АДАМ ЖӘНЕ ОРТА
i
Білім және ғылым министрлігі ұсынған
Тұңғыш басылым
МЕКТЕП КІТАПХАНАСЫНЫҢ КІТАП ҚОРЫНА ТАБЫС ЕТІЛДІ.
САТУҒА ТЫЙЫМ САЛЫНАДЫ.
Улаанбаатар қаласы
2014 жыл
Жалпы орта білім беретін12 жылдық мектептің
1-сыныбына арналған оқулық
МАзМұНы
Алғы сөз
I. МЕКТЕБІМІЗБЕН ТАНЫСАЙЫҚ ....................................................5
Мен оқушы болдым
Мектеп ортасы
Сабақ жабдықтары
Біз не үйрендік?
II. ӨЗІМДІ ТАНИЫН ..........................................................................15
Менің тәнім
Менің бір күнім
Біз не үйрендік?
III. АРАЛАСАЙЫҚ, АҚЫЛДАСАЙЫҚ .................................................29
Менің ойыншықтарым
Менің досым
Біздің отбасы
Біздің үй және мектеп
Біз не үйрендік?
IY. ТАБИҒАТ ҚҰБЫЛЫСТАРЫН БАҚЫЛАЙЫҚ .................................45
Күн және түн
Жылдың төрт мезгілі
Біз не үйрендік?
Y. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ БАҚЫЛАП ҮЙРЕНЕЙІК .............................55
Менің мекенім
Өсімдік
Жан-жануар
Біз не үйрендік?
3
DDC
Адам және орта i. Жалпы орта білім беретін 12 жылдық мектептің 1-сыныбына
арналған оқулық. (Энхтогтох А. және басқалар; Ред. Даваахүү Э. УБ. 2014. 76 бет)
Аталмыш оқулық Моңғол мемлекетінің “Туындыгердің құқығы және соған қатысты
құқықтар туралы” заңымен қорғалғандықтан, Білім және ғылым министрлігінің
ресми рұқсатынсыз электрон я баспа түрінде толықтай немесе бөлшектеп көшіруге,
басуға, ақпарат қорына енгізуге тыйым салынады.
Оқулыққа қатысты пікір, талаптарыңызды textbook@mecs.gov.mn сайтына жолдаңыз.
@ Білім және ғылым министрлігі
iSBN
МАзМұНы
Алғы сөз
I. МЕКТЕБІМІЗБЕН ТАНЫСАЙЫҚ ....................................................5
Мен оқушы болдым
Мектеп ортасы
Сабақ жабдықтары
Біз не үйрендік?
II. ӨЗІМДІ ТАНИЫН ..........................................................................15
Менің тәнім
Менің бір күнім
Біз не үйрендік?
III. АРАЛАСАЙЫҚ, АҚЫЛДАСАЙЫҚ .................................................29
Менің ойыншықтарым
Менің досым
Біздің отбасы
Біздің үй және мектеп
Біз не үйрендік?
IY. ТАБИҒАТ ҚҰБЫЛЫСТАРЫН БАҚЫЛАЙЫҚ .................................45
Күн және түн
Жылдың төрт мезгілі
Біз не үйрендік?
Y. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ БАҚЫЛАП ҮЙРЕНЕЙІК .............................55
Менің мекенім
Өсімдік
Жан-жануар
Біз не үйрендік?
3
5
1
МЕКТЕБІМІзБЕН ТАыСАЙыҚ
Мен оқушы болдым
Мектеп ортасы
Сабақ жабдықтары
Біз не үйрендік?
1
4
АЛҒы СӨз
Балалар, жаңа оқу жылдарың құтты болсын!
Осы оқу жылында сендер “Адам және орта” пәні бойынша:
• Табиғат пен қоғамдағы заттар мен құбылыстарды бақылап, зерттеу;
• Өзгелермен араласып, тығыз қарым-қатынас жасау;
• Денсаулықты күту сияқты білім, біліктерді игеріп, дұрыс дағдыларды
меңгеретін боласыңдар. Ол үшін:
1. Қоршаған ортаны бақылау, сұрақ сұрау, болжам жасау
2. Нені, қалай зерделеуді жоспарлап, белгілеу қозғалту
3. Жаттығу, тапсырмалар орындап, тәжірибе жасау
4. Істеген жұмысының нәтижесін өзгелерге таныстырып, ұқтыру деген
үйрену әрекетінің төрт түрін біртіндеп үйренесіңдер.
Зерделейтін білімдері жайында сұрақ сұрап, болжам жасау
Нені, қалай зерделеуді жоспарлау, белгілеу қозғалту
Жаттығу, тапсырма орындап, тәжірибе жасау
Істеген жұмысының нәтижесін таныстыру
5
1
МЕКТЕБІМІзБЕН ТАыСАЙыҚ
Мен оқушы болдым
Мектеп ортасы
Сабақ жабдықтары
Біз не үйрендік?
1
7
1
Суретке зер сала қарайық.
СӘЛЕМДЕСІп үЙРЕНЕЙІК
Кімге не деп сәлем беретінімізді ойланып, дөңгелекті үлгі бойынша
төмендегі сәлемнің өңіне сәйкестіріп бояйық.
Жаттығу 1.
Сәлемдесу салтын көрсетіп, рөлде ойнайық.
Аман-есенсіз
бе?
Сәлеметсіз
бе?
Сәлеметсің бе?
Сәлеметсіңдер
ме?
6
1
Суретке зер сала қарайық.
Жаттығу 1.
Парталас досымызбен
танысайық.
Жаттығу 2.
“Достар” әнін үйреніп, бірігіп
шырқайық.
МЕН ОҚУШы БОЛДыМ
Оқушы болғандағы әсерімізді бөлісіп әңгімелесейік.
МЕН ОҚУШы БОЛДыМ
7
1
Суретке зер сала қарайық.
СӘЛЕМДЕСІп үЙРЕНЕЙІК
Кімге не деп сәлем беретінімізді ойланып, дөңгелекті үлгі бойынша
төмендегі сәлемнің өңіне сәйкестіріп бояйық.
Жаттығу 1.
Сәлемдесу салтын көрсетіп, рөлде ойнайық.
Аман-есенсіз
бе?
Сәлеметсіз
бе?
Сәлеметсің бе?
Сәлеметсіңдер
ме?
9
1
Жаттығу 1.
Мына белгілер жайында не білеміз? Айтып берейік.
Жаттығу 2.
Суретке қарап, төмендегі әрекеттердің дұрыс
, теріс
екенін
ажыратып белгілейік.
8
1
Суретке қарайық.
АЙыРА ТАНиыҚ
Қайдан көріп едік? Белгілейік.
МЕКТЕп ОРТАСы
9
1
Жаттығу 1.
Мына белгілер жайында не білеміз? Айтып берейік.
Жаттығу 2.
Суретке қарап, төмендегі әрекеттердің дұрыс
, теріс
екенін
ажыратып белгілейік.
11
1
Жаттығу 3.
Сен қайсысын қалайсың?
Жаттығу 4.
Тәттілігі мол тағамның ретін атайық. “Тәтті аз же” дейтіннің себебін
талқылап әңгімелесейік.
1
2
5
7
4
3
6
Неліктен?
Мен жеміске
құмармын.
8
10
1
МЕКТЕпТЕгІ ТүСКІ ШАЙ
Суретке қарайық.
Жаттығу 2.
Түскі шайда не ішіп, не жейсіңдер?
Мыналардың қайсысы саған ұнайды? Белгілейік.
Жаттығу 1.
Сыныптастарың түскі шайды қай сағатта ішеді?
Сағатын белгілейік.
МЕКТЕп ОРТАСы
Түскі шай ішу тәртібі жайында әңгімелесейік.
11
1
Жаттығу 3.
Сен қайсысын қалайсың?
Жаттығу 4.
Тәттілігі мол тағамның ретін атайық. “Тәтті аз же” дейтіннің себебін
талқылап әңгімелесейік.
1
2
5
7
4
3
6
Неліктен?
Мен жеміске
құмармын.
8
13
1
Сабақ құрал-жабдықтарын дұрыс пайдаланып үйренейік.
Жазу
Оқу
Өлшеу
Сызу
Жапсыру
Қырқу
Қаламды дұрыс ұстап,
көркем де таза жазу.
Сурет дәптеріне
сызу.
Кітапты дұрыс қойып оқу.
Сызғыштың өлшемін
дұрыс қарау.
Желім, қағазды
ұқыпты пайдалану.
Қайшыны дұрыс ұстап
қырқу, адамға сабы
жағымен ұсыну.
Жаттығу 1.
Сабақ
жабдықтарын үйде дұрыс, қауіпсіз, ретті ұстау жайында
достарымызға ақыл-кеңес берейік.
12
1
äÝâÒÝÐ
äÝâÒÝÐ
ОҚУШы СӨМКЕСІ
Біз нелерді таңдап алдық?
Сөмке
Төртбұрыш сызықты
дәптер
Қиғаш сызықты
көркемжазу дәптері
Оқулық
Нота дәптері
Сызғыш, қарындаш,
өшіргіш, ұшшығарғыш
Сурет дәптері
Түрлі түсті қағаз, қайшы,
желім
Спорт киімі
САБАҚ ЖАБДыҚТАРы
13
1
Сабақ құрал-жабдықтарын дұрыс пайдаланып үйренейік.
Жазу
Оқу
Өлшеу
Сызу
Жапсыру
Қырқу
Қаламды дұрыс ұстап,
көркем де таза жазу.
Сурет дәптеріне
сызу.
Кітапты дұрыс қойып оқу.
Сызғыштың өлшемін
дұрыс қарау.
Желім, қағазды
ұқыпты пайдалану.
Қайшыны дұрыс ұстап
қырқу, адамға сабы
жағымен ұсыну.
Жаттығу 1.
Сабақ
жабдықтарын үйде дұрыс, қауіпсіз, ретті ұстау жайында
достарымызға ақыл-кеңес берейік.
15
1
ӨзІМДІ ТАНиыН
2
Менің тәнім
Менің бір күнім
Біз не үйрендік?
14
1
БІз НЕ үЙРЕНДІК?
МЕКТЕБІМІзБЕН ТАНыСАЙыҚ
Жаттығу 1.
Үлгі бойынша дұрыс сәйкестірейік.
15
1
ӨзІМДІ ТАНиыН
2
Менің тәнім
Менің бір күнім
Біз не үйрендік?
17
2
НЕ КӨРДІМ?
Тогмид не көрді?
1. Бірдей түстерге топтайық.
3. Қайсысы үлкен, қайсысы кіші?
4. Орындары ауысты ма?
Жаттығу 1.
Бірдей және өзгеше қасиеттерін табайық.
2. Бірдей пішіндерді бір түрлі түспен бояйық.
16
2
НЕНІ СЕзІп ТүЙСІНДІМ?
“Жигмэд пен Тогмид” әнін шырқайық.
Жаттығу 1.
Жигмэд пен Тогмид мына нәрселерді қалай түйсінді?
Сәйкестірейік.
МЕНІҢ ТӘНІМ
17
2
НЕ КӨРДІМ?
Тогмид не көрді?
1. Бірдей түстерге топтайық.
3. Қайсысы үлкен, қайсысы кіші?
4. Орындары ауысты ма?
Жаттығу 1.
Бірдей және өзгеше қасиеттерін табайық.
2. Бірдей пішіндерді бір түрлі түспен бояйық.
19
2
Дәмді қалай сеземіз? Тәжірибе жасайық.
Жаттығу 1.
Дәмі қандай?
Тағам түрі
Дәмі
Қалай білдік?
Су
Айран
Алма
ДӘМІ ҚАНДАЙ?
Жигмэд қандай дәмді, қалай сезді?
Жаттығу 2.
Дәмі бірдей ме, өзгеше ме?
Шырғанақ
Тұз
Балмұздақ
Айран
Жаттығу 3.
Сенің құмар асың не? Атын атай отырып, ілгері аттайық.
Жаттығу 4.
Сен таңдаған астың денсаулыққа қандай пайдасы бар?
18
2
Қайсысы дұрыс?
Белгілейік.
МЕНІҢ ТӘНІМ
КӨзДІ КүТЕЙІК
19
2
Дәмді қалай сеземіз? Тәжірибе жасайық.
Жаттығу 1.
Дәмі қандай?
Тағам түрі
Дәмі
Қалай білдік?
Су
Айран
Алма
ДӘМІ ҚАНДАЙ?
Жигмэд қандай дәмді, қалай сезді?
Жаттығу 2.
Дәмі бірдей ме, өзгеше ме?
Шырғанақ
Тұз
Балмұздақ
Айран
Жаттығу 3.
Сенің құмар асың не? Атын атай отырып, ілгері аттайық.
Жаттығу 4.
Сен таңдаған астың денсаулыққа қандай пайдасы бар?
21
2
иІСІ ҚАНДАЙ?
Ненің иісі?
Тәжірибе 1.
Беторамалды дұрыс керектеніп дағдыланайық.
Жигмэд пен Тогмид орманда қандай иіс
сезді?
Арша
Алма
Апельсин
Құрт
20
2
ТІСІМІзДІ ыСып ДАҒДыЛАНАЙыҚ
Жаттығу 1.
Тісті қашан ысамыз? Бірігіп ақылдасайық.
À. Тіс ысу үшін не керек?
Ә. Қалай ысамыз?
دÄÍÈÉ ÎÎ
МЕНІҢ ТӘНІМ
Б. Қайсысы дұрыс? Дұрыс
, теріс
деп белгілейік.
1
2
3
5
4
21
2
иІСІ ҚАНДАЙ?
Ненің иісі?
Тәжірибе 1.
Беторамалды дұрыс керектеніп дағдыланайық.
Жигмэд пен Тогмид орманда қандай иіс
сезді?
Арша
Алма
Апельсин
Құрт
23
2
НЕДЕН ЖАСАЛҒАН?
Сөмкеде не бар екен?
Берілген рет бойынша тәжірибе жасайық.
1
Ее, қонжық
екен.
МЕНІҢ ТӘНІМ
Не бар екен?
2
3
4
Сипалап
көрейін.
Неден
жасалыпты?
22
Өзімді таниын
2
НЕ ЕСТІЛДІ?
Жагмэд пен Тогимодқа орманда ненің дыбысы естілді?
Жаттығу 1.
Қандай дыбыс естіледі? Қатты ма? Ақырын ба?
Жаттығу 2.
Дұрыс па, теріс пе? Неліктен?
23
2
НЕДЕН ЖАСАЛҒАН?
Сөмкеде не бар екен?
Берілген рет бойынша тәжірибе жасайық.
1
Ее, қонжық
екен.
МЕНІҢ ТӘНІМ
Не бар екен?
2
3
4
Сипалап
көрейін.
Неден
жасалыпты?
25
2
Жаттығу 1.
Құммен ойнайық.
Мұғалімнің нұсқауын орындайық.
ҚОЛыМыз ТАзА БОЛСыН
Айырмашылығын айтайық.
Жаттығу 2.
Қолымызды
қашан жуамыз? Суретке қарап
әңгімелесейік.
МЕНІҢ ТӘНІМ
24
Өзімді таниын
2
Жаттығу 1.
Анықтайық.
!
Қатты екен.
.......................
ҚАСиЕТІ ҚАНДАЙ?
.......................
Бос екен, ә...
25
2
Жаттығу 1.
Құммен ойнайық.
Мұғалімнің нұсқауын орындайық.
ҚОЛыМыз ТАзА БОЛСыН
Айырмашылығын айтайық.
Жаттығу 2.
Қолымызды
қашан жуамыз? Суретке қарап
әңгімелесейік.
МЕНІҢ ТӘНІМ
27
2
УАҚыТ ұСТАНып ДАҒДыЛАНАЙыҚ
Мұғаліммен бірігіп сағатты айтайық.
Жаттығу 1.
Қай сағатта не істеуге болады? Суретке қарап, нүктенің орнына
сағат жазайық.
МЕНІҢ БІР КүНІМ
Сағат: 10:00
Сағат: ..... : .....
Сағат: ..... : .....
Сағат: ..... : .....
26
2
Қолды төмендегі рет бойынша тұрақты жуып дағдыланайық.
ҚОЛыМызДы ДұРыС ЖУАЙыҚ
1
2
3
4
5
6
ӨзІМДІ ТАНиыН
27
2
УАҚыТ ұСТАНып ДАҒДыЛАНАЙыҚ
Мұғаліммен бірігіп сағатты айтайық.
Жаттығу 1.
Қай сағатта не істеуге болады? Суретке қарап, нүктенің орнына
сағат жазайық.
МЕНІҢ БІР КүНІМ
Сағат: 10:00
Сағат: ..... : .....
Сағат: ..... : .....
Сағат: ..... : .....
29
2
БОС УАҚыТТы ДұРыС пАЙДАЛАНАЙыҚ
Суретке зер сала қарайық. Балалар не істеп жүр? Бұларды қашан істеуге
болады? Әңгімелесейік.
Жаттығу 1.
Сұрақ бойынша әңгімелесейік.
1. Бос уақыт деп нені айтады?
2. Бос уақытта не істеген жөн?
3. Бос уақытты неліктен дұрыс өткізуіміз керек?
28
2
Жаттығу 2.
Мұғалімнің, ата-ананың көмегімен “Менің күн тәртібім“ атты
жоспар жасап, оны бұлжытпай орындап дағдыланайық.
5
6
3
4
1
2
МЕНІҢ БІР КүНІМ
29
2
БОС УАҚыТТы ДұРыС пАЙДАЛАНАЙыҚ
Суретке зер сала қарайық. Балалар не істеп жүр? Бұларды қашан істеуге
болады? Әңгімелесейік.
Жаттығу 1.
Сұрақ бойынша әңгімелесейік.
1. Бос уақыт деп нені айтады?
2. Бос уақытта не істеген жөн?
3. Бос уақытты неліктен дұрыс өткізуіміз керек?
31
2
АРАЛАСАЙыҚ,
ДОСТАСАЙыҚ,
КӨМЕКТЕСЕЙІК
3
Менің ойыншығым
Менің досым
Біздің отбасы
Біздің үй және мектеп
Біз не үйрендік?
30
Өзімді таниын
2
БІз НЕ үЙРЕНДІК?
1. Қалай сезіп біліп, қалай керектенеміз? Сызайық.
2. Сен неше сағатта ұйықтауға тиістісің? Белгілейік.
Тұрақты бір сағатта ұйықтаудың қандай пайдасы бар?
31
2
АРАЛАСАЙыҚ,
ДОСТАСАЙыҚ,
КӨМЕКТЕСЕЙІК
3
Менің ойыншығым
Менің досым
Біздің отбасы
Біздің үй және мектеп
Біз не үйрендік?
33
3
Жаттығу 1.
Пішіндерді пайдаланып, ойыншық жасайық.
Жаттығу 2.
Асық ойнайық. Бәрін біркелкі түсіру қиын ба?
тәйке-түйе
шіге-ешкі
бүге-қой
алшы-ат
Жаттығу 3.
Асықпен қалай ойнайды? Қандай ереже ұстанылады?
Ойнаған кезде есте ұстайық:
- Ойын ережесін қатаң ұстану.
- Қауіпсіздік жағдайын ескеру.
- Ойнап болған соң, ойыншықты
жинап, қол жуу.
32
3
МЕН ОЙыНҚұМАРМыН
Неден жасалған? Топтап, дұрыс ретін
ішіне белгілейік.
Өзіміздің ойнайтын ойыншықты тауып белгілеп,
сұрақтар бойынша әңгімелесейік.
1. Кіммен бірге ойнайсың?
2. Қалай ойнайсыңдар?
ағаш ойыншық
шүберек ойыншық
өзге ойыншық
1
2
3
МЕНІҢ ОЙыНШыҒыМ
33
3
Жаттығу 1.
Пішіндерді пайдаланып, ойыншық жасайық.
Жаттығу 2.
Асық ойнайық. Бәрін біркелкі түсіру қиын ба?
тәйке-түйе
шіге-ешкі
бүге-қой
алшы-ат
Жаттығу 3.
Асықпен қалай ойнайды? Қандай ереже ұстанылады?
Ойнаған кезде есте ұстайық:
- Ойын ережесін қатаң ұстану.
- Қауіпсіздік жағдайын ескеру.
- Ойнап болған соң, ойыншықты
жинап, қол жуу.
35
Достарыңызбен бөлісу: |