Сабақ тақырыбы Дәріс жоспары: Құрғақшылыққа төзімділік
ЫСТЫҚҚА ТӨЗІМДІЛІК. СУЫҚҚА ЖӘНЕ АЯЗҒА ТӨЗІМДІЛІК
жүктеу/скачать 199 Kb.
|
| 2 ЫСТЫҚҚА ТӨЗІМДІЛІК. СУЫҚҚА ЖӘНЕ АЯЗҒА ТӨЗІМДІЛІК
Өсімдіктердің қалыпты жұмыс істеуі белгілі жылу фонында ғана мүмкін, белгілі бір жылу мөлшері мен оның әсер ету ұзақтығы. Жыл бойына температуралық режимнің өзгеруімен қоңыржай суық климат елдерінің өсімдіктер өміріндегі маусымдық құбылыстар тығыз байланысты. Белгілі бір ауданды қамтамасыз ету көрсеткіштері-бұл аймақтың орташа жылдық температурасы, абсолютті максимум және ең суық айдың орташа температурасы. Өсімдіктердің өмір сүру жағдайларын анықтаудағы маңызды сәт-жылудың уақыт бойынша таралуы, сонымен қатар минималды және максималды температураның динамикасы. Өсімдіктердің жылу қажеттіліктеріне және олардың температуралық оптимумына байланысты термофильді (мегатермалық), яғни термофильді және криофильді (микротермиялық), яғни суыққа төзімді түрлер ажыратылады. Осы экстремалды топтардың арасында жылуға қатысты аралық позицияны алатын мезотермиялық өсімдіктер орналасқан. Термофильді-тропикалық және субтропикалық жылу белдеулеріндегі өсімдіктердің көпшілігі. Тропикалық ағаш түрлерінің көшеттері 3-5 ° C температурада өледі. Көптеген тропикалық термофильді түрлерде температураның аяздан бірнеше градусқа дейін төмендеуі "суық" құбылысын тудырады: өсу тоқтайды, жапырақтары түсіп кетеді, өсімдіктер байланады, содан кейін өледі. Қалыпты жылу белдеуінде мезотермиялық түрлер өте кең таралған, ал суықта микротермалар басым. Қоңыржай және жоғары ендіктерде жылдың әр мезгілінде күн жылуының біркелкі келмеуіне байланысты өсімдіктердің белсенді тіршілігі үшін жылумен қамтамасыз етілген кезең тек жылдың белгілі бір кезеңімен – вегетациялық кезеңмен шектеледі. Климаттық жағдайлардың маусымдық ритағына негізгі бейімделу ретінде өсімдіктердің жылдық даму циклінде белсенді және тыныш фазалар ауысады. Вегетациялық кезең аяқталғаннан кейін біржылдық өсімдіктер күзде және қыста тұқым түрінде өмір сүреді, ал көпжылдықтар күзгі-қысқы тыныштық күйіне өтеді. Өсімдіктердегі тыныштық жағдайы суыққа төзуге мүмкіндік беретін бірқатар физиологиялық ерекшеліктермен сипатталады. Ағаштар мен бұталардағы жапырақтардың жоғалуы, көпжылдық шөптесін өсімдіктердің жер үсті бөліктерінің өлуі – тамырлар судың жоғалуын толықтыра алмайтын қыста қажет транспирациялық беттердің азаюы. Аязға төзімділік-бұл өсімдіктердің 0о С-тан төмен температураға төзімділік қабілеті, өсімдіктердің төмен температурадан өлуі өсімдіктерде мұздың пайда болуымен байланысты. Салқындату жылдамдығына байланысты мұздың әртүрлі түрлері алынады. Температураның баяу төмендеуімен жасушааралық жасушаларда мұз пайда болады, өйткені жасуша шырыны мен протоплазмадан алынған су жасуша қабығынан өтіп үлгереді. Бұл жағдайда өсімдіктер жасушалардың сусыздануынан және мұз кристалдарының механикалық зақымдануынан өледі. Температураның тез төмендеуімен судың жасуша қабығы арқылы өтуге уақыты болмайды және жасуша қабырғасы мен протоплазма арасында мұз пайда болады, протоплазмада жарықтар пайда болуы мүмкін және жасуша шырыны жасушадан бөлінуі үшін өткізгіштігінің жоғалуы мүмкін. Температураның өте тез төмендеуімен судың протоплазмадан шығуға уақыты жоқ, ал дел протоплазманың өзінде пайда болады. Ішінде мұз пайда болған жасушалар мұздату кезінде өлді. Өсімдіктердің төмен температураға төзімділігі үшін мұздатуға қабілетті жасушалардағы бос судың мөлшері үлкен маңызға ие. 10-12% гигроскопиялық суы бар құрғақ тұқымдар, яғни құрамында бос су жоқ, өте төмен температураға төтеп бере алады және сұйық ауа температурасында өлмейді. Ісінген және әсіресе иілген тұқымдар температура аяздан бірнеше градусқа төмендеген кезде өледі. Дәл осындай құбылыс ағаш өсінділерінде де байқалады. Өсуді аяқтаған, құрамында аздап бос су бар лигирленген өсінділер аязға төзімді, өйткені олардың тіндерінде мұздату кезінде аз мұз пайда болады. Өсімдіктердің әртүрлі түрлері әртүрлі аязға төзімділікке ие. Аязға ең сезімтал – картоп, қырыққабат, пияз және т.б., аз сезімтал - қысқы дәнді дақылдар, аязға өте төзімді – жапырақты қыстайтын бүршіктер мен қылқан жапырақты инелер. Өсімдіктердің жоғары температураға төзімділік қабілеті ыстыққа төзімділік деп аталады. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің көпшілігінде 40 ° C температурада "азап" белгілері пайда болады, ал 45-55 ° C температурада олар өледі. Жоғары температурадан туындаған өсімдіктердің өлімі белоктар мен аминқышқылдарының ыдырауы кезінде өсімдік тіндерінде жиналатын аммиактың улы әсерімен түсіндіріледі. Жоғары температураға төзімді өсімдіктерде тіндерде аммиакты байланыстыратын органикалық қышқылдар жиналады. Н. с. Петиновтың бақылаулары бойынша өсімдіктердің ыстыққа төзімділігін оларды мырыш қабаттарымен тамақтандыру арқылы арттыруға болады (0,05%). 3. ТҰЗҒА ТӨЗІМДІЛІК Өсімдіктердің топырақтағы тұздың жоғарылауына төзімділігі тұзға төзімділік деп аталады. Тұзды топырақтың екі негізгі түрі бар: тұзды батпақтар мен тұзды батпақтар. Тұзды батпақтар топырақтың бүкіл профилінде, тұзды батпақтар – топырақтың төменгі Горизонт аймағында 25-тен 60 см-ге дейін тереңдікте болады. бұл қабат нашар физикалық қасиетімен сипатталады-құрылымсыз, өйткені топырақтың сіңіру кешенінде натрий бар. Тұзды батпақтардың зиянды әсері топырақтың құрылымсыздығына және тұзды горизонттағы тұздардың әсеріне байланысты. Тұзды топырақтарда әдетте галофиттер деп аталатын тұзға төзімді өсімдіктер өседі. Мәдени өсімдіктердің арасында нағыз галофиттер жоқ. жүктеу/скачать 199 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|