Ой қозғау: Масса - ...................... өлшемі. Әр түрлі массадағы денелер соқтығысқаннан соң, .............. массалы дене үлкен жылдамдық, ал ............ аз жылдамдық алатынын байқаймыз. Мұның себебі массасы үлкен дене массасы аз денеге үлкен .........пен әрекет етеді. Ал массасы аз дене үлкен денеге көп ........пен әрекет ете аламайды. Ол өзі соққы алады.
Сонымен денелер өзара әрекеттескенде бір-біріне күштік әрекет етеді. Ал күш деген физикалық шамаға сипаттама берсек,
Табиғаттағы күштердің түрлері сан алуан:
Күш атауы
Мағынасы
Белгі-ленуі
Форму-ласы
Ауырлық күші
Денелердің Жерге тартылу күші
Fa
Fa=mg
Салмақ күші
Дененің аспаға немесе тірекке түсіретін күші
P
P=mg
Үйкеліс күші
Бір дене екінші дене бетімен жанасқанда пайда болатын қозғалысқа кедергі күш
Fүйк
Fүйк=mg
Серпімділік күші
Денені деформацияға ұшырататын күш
Fсеріп
Fсеріп=kx
Күш атауы
Мағынасы
Белгі-ленуі
Форму-ласы
Ауырлық күші
Денелердің Жерге тартылу күші
Fa
Fa=mg
Салмақ күші
Дененің аспаға немесе тірекке түсіретін күші
P
P=mg
Үйкеліс күші
Бір дене екінші дене бетімен жанасқанда пайда болатын қозғалысқа кедергі күш
Fүйк
Серпімділік күші
Денені деформацияға ұшырататын күш
Fсеріп
Бейнефильм күш түрлері
F Ауырлық серпімділік үйкеліс
Ауырлық күші
Жер бетіндегі барлық денелер жерге тартылады, яғни Жер тарапынан тартылыс күші болады. Бұл күшті ауырлық күші сипаттайды. Ауырлық күші дененің массасына тура пропорционал болады. Жер бетіндегі g тұрақты шамасы 9.8 м/с2 – ге тең. Оны еркін түсу үдеуі деп атайды. Ол да векторлық шама, Жер центріне қарай бағытталады . Оның мағынасы Жер 1 кг денені 9,8Н күшпен өзіне тартады деген. Ауырлық күші үнемі жерге бағытталады.
Денелердің ауырлық күшінің әрекетінен ғана қозғалуын еркін түсу деп атайды. ( Ауырлық күшімен салыстырғанда ауаның кедергі күші азырақ болғандықтан, оны ескермеуге болады.)
Басқа ғаламшарларда еркін түсу үдеуінің мәндері әр түрлі болады: g Марс=3,73 м/с2, g Шолпан=8,8 м/с2, g Юпитер=24 м/с2