Толымды көмекші етістіктер дұрыс берілген қатар: Толымды көмекші етістіктерге жататын отыр, тұр, жүр, жатыр көмекші етістіктері арқылы көбінесе аяқталмаған іс-әрекет мағынасы беріледі. Жатыр, жүр, емес Отыр, еді, жүр Еді, екен, жатыр Екен, тұр, жазда Негізгі әрі көмекші етістік бола алатын етістік түрі: Екен Деп Емес Еді Сабақты етістік қатары: табыс септігіндегі сөзді керек ететін етістік түрі. Кімді? Нені? ны, ні, ды, ді, ты, ті Кел Жүр Ұмтыл Шық Ырықсыз етіс жұрнақтары: -ыл (-іл, л), -ық, -ік, -ыр, -ір -шы, -ші, -ды, -ді -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз -лас, -лес, -дас, -дес Өздік етіс жұрнағы: -ын (-ін, -н) -ыл, -іл, -л -т, -тыр, -тір -дыр, -дір -лас, -лес, -дас, -дес Болымсыздық етістіктері берілген қата ма, ме, ба, бе, па, пе, жоқ, емес Ұшып келді Ұшқалы тұр Ұшып келеді Ұша берді Өткен шақ есімше жұрнағы: -ған, -ген, -қан, -кен -ып, -іп -ғалы, -гелі -ман, -мен -ар, -ер, -р Есімше берілген қатар: ған, ген, қан, кен, ар, ер, р, с, атын, етін, йтын, йтін, мақ, мек, бақ, бек, пақ, пек Барды Барып келді Барғалы жүр Бара жатыр Келер шақ түрі: Болжалды, мақсатты, ауыспалы Нақ Жедел Ежелгі Бұрынғы Жіктелмейтін көсемше жұрнағы: ғалы, гелі, қалы, келі -п, -а, -й -іп, -ып -а, -е, -й -ды, -ді, -ты, -ті Өткен шақ көсемше жұрнағы -ып, -іп, -п -ды, -ді -ты, -ті -ған, -ген -қан, -кен Ашық райлы етістік: іс-қимылдың қай шақта екенін білдіреді.Мысалы:Мен бүгін ауылдан келдім.Ертең сабаққа барармын. Барғым келеді Барса Барса игі еді Барса екен Қалау райлы етістік: -ғы, -гі, -қы, -кі жұрнағы жалғасып, оған тәуелдік жалғауы үстеледі де,кел көмекші етістігімен тіркеледі Ұшты Ұшса Ұш Ұшсам Бұйрық райлы етістік: тыңда, мақтанба, қызсын, қайнасын, жазайын, көрсін Барсам Барса Барса игі еді Барғалы Бөлшектік сан есімнің жасалу жолдары: Көптік және жіктік жалғауы арқылы Септік жалғауы мен көптік жалғауы арқылы Тәуелдік жалғауы арқылы Сөз тудырушы жұрнақтар арқылы Болжалдық сан есімнің жасалу жолдары: Шейін, кейін, қарай шылаулары арқылы Жуық, тарта, таман, -та, -те Жоғары, өте, тым, төмен Бүтін, жарты ширек Түбір мен қосымшаға бөлшектенбейтін негізгі үстеу: Қазақша, түнде, жаздай Тікелей, шикілей, оқыста Соншама, осында, бекерге, босқа Шалқасынан, зорға, балаша Үстеулердің мағыналық түрлері: Мекен, мезгіл, реттік Сапалық, мөлшер, өзгелік Бейнелеуіш, топтау, болжалдық Реттік, есептік, күшейткіш Одағай сөйлем мүшесі қызметін атқарады: Көптік мәнде жұмсалғанда Бір мағынада жұмсалғанда Қосарланғанда Зат есіммен тіркескенде Күрделі түбір мөлшер үстеулері: Керемет, нағыз, әдейі, жорта-жорта Қасақана, бүгін, қыстыгүні Ауызекі, біржола, түнде, ертемен Неғұрлым, ала жаздай, бетпе-бет Мақсат үстеулері: Әбден, әрең, түсте, ерте Текке, босқа, жаздыгүні, лажсыздан Амалсыздан, мыңдап, қазақша Тым, аса, жайбарақат, кеш Себеп-салдар үстеулері: Бірден, ойша, жорамалмен, қапыда Мейлінше, сонша, өте, жөнсіз Мұншама, көптеген, бірталай Әрмен, күнара, әлдеқашан Еліктеуіш сөздер тоб Дәл, қорс, тырс, жалп, ең Кілт, өте, аса, саңқ, мырс Ең, нақ, тым, балп, күңк, бақ Сылп, дода-дода, елпең-елпең Бейнелеуіш сөздер Қалт-құлт, сатыр-сұтыр, сақ-сақ Дүңк, қылт, тық-тық, жалт-жұлт Борт, күрт, сықыр-сықыр, тақ-түк Сырт, қарқ, гүрс, жылт Сөйлемдегі емлеге сай жазылған са 1845-жылы ұлы Абай дүниеге келген. Жолдастарымның кеткеніне екі үш күн болды. 16-17-желтоқсан – Қазақстанның Тәуелсіздік күні. ІІІ-тоқсан басталды. Есептік сан есім қатысқан Құдасының ауылына Ұлжан отыз шақты кісімен келген. Арада жарым жыл өтті. Бір үйден он бес-жиырмадан мал өреді. Мен 11-сыныпта оқимын. Заттың белгісін, түсін, сапасын, көлемін, негізгі сын-сипатын білдіретін шырай: Асырмалы Күшейтпелі Негізгі Жанама толықтауыш қызметіндегі зат есім: Еліміздің егемендігі мен тәуелсіздігінің бастауы – Желтоқсан оқиғасы. Арманды бұрыннан танитынмын. Бастауышы сын есімнен жасалған сөйлем: Жақсыдан қашпа, жаманға баспа. Әдептіге елікте, әдепсізден жирен. Сыпайының сыры ішінде. Жуас түйе жүндеуге жақсы. Пысықтауыш қызметін атқарып тұрған сын есім: Өнерлі өрге жүзеді. Жақсыда жаттық жоқ. Жақсымен жолдас бол. Үстеу қатысып тұрған сөйлем: Қорыққаннан ба, тоңғаннан ба урядниктің иегі иегіне сақ-сақ етті. Абай Ділдамен қоштасты. Күн көкжиекке барды. Ескіге жаңа – өлшеуіш. Мөлшер үстеулі сөйлем: Балам, жөніңді айтшы. Амал нешік, пешенеме жазғаны осы болды. Ол балаша қуанды. Қимыл-сын үстеуі қатысып тұрған сөйлем: Еліктеу сөзді тіркес: Мыңға жуық Әттең, естімедім-ау! Ақырындап аттау Мекен үстеуі қатысқан сөйлем: Апырау, сіздің ауыл Майқұдыққа қонбаушы еді ғой! Ау, шіркін, ән деп осыны айт! Биылша біз бұл құрылысты тоқтата тұруды жөн көрдік. Сөйлемде пысықтауыш қызметін атқарып тұрған еліктеу сөз: О, жоғары шық, бала, атаңның қасына бар. Ол мырс ете түсті. Еліктеу сөз анықтауыш қызметін атқарып тұрған сөйлем: variant>Жайнаң қағып жайдары көктем келді. Гулеп ұшқан көбелектей көп бояулы, неше алуан. Көмекші есім қатары: Көңіл-күй одағайы қатысып тұрған сөйлем: Сұрау демеулігі: Грамматикалық мағыналарды білдіретін грамматикалық амал-тәсілдер: question>Шылау сөздер қатары: Керемет, жылт-жылт Шылау арқылы байланысқан сөз тіркесі: Қызық оқиға Күшейткіш демеулік: Шылау қатысқан сөйлем: Гүлсім оны бұрын көрмеген екен. Әрі жығыл десең, бері жығылады. Жалғаулық шылау қатысқан сөйлем: Менің шаруаммен келіпті. Синонимдес шылаулар: -мыс, -ты Әрі, гөрі Етістіктің мағыналық түрі: Жасалатын негізіне қарай туынды етістіктер: Салт, сабақты Қалып-сапа, амал әрекет Серуен сал, дем ал, ағалық ет етістіктері: Аналитикалық етістік: question>Аналитикалық форманттар: Аналитикалық формалы етістік: Бар, көр Барған, көрген Аналитикалық етістік жасаушы: Есімшеге тіркескен құранды етістік Көсемше формалы етістік Сөз тудырушы жұрнақ Морфологиялық құрылымы жағынан үстеудің түрлері: Себеп, мақсат Сын есімнің асырмалы шырай түрін жасайтын үстеу: Жап-жақсы, қызылдау Семантикасына қарай зат есімді айқындап тұрған үстеу қатысқан сөйлем: Ол маған бажырайып қарады. Тапсырманы жылдам орындады. Үйіне көлікпен қайтты. Еліктеу сөздердің түбіріндегі мағыналық өзгеріс тудыратын дыбыстар: Салаластырғыш жалғаулықтар түрі: Барыс септікті меңгеретін септеуліктер: Лексика-грамматикалық мағыналары жағынан демеулік түрі: Одағай сөздердің ерекшеліктері: Сөйлемнің басқа мүшелерімен грамматикалық байланысқа түседі Субстантивтенбейді Жеке қолданылмайды Туынды одағай: Пай Оһо Міндеттілік мәнін білдіретін модаль сөз: variant>Келуі мүмкін Оқыса керек Қостау (растау) мәнін білдіретін модаль сөз: Сөйлемде тек синтаксистік қыстырма мүше қызметінде қолданылатын модаль сөздер: Білуі тиіс Үнемі тек баяндауыштың шылауында көмекші мүше қызметінде ғана жұмсалатын модаль сөз: Сөйлеушінің сөйлемде айтылған хабар жөніндегі күдік-күмәнімен байланысты модаль сөз: Мыңдық сандар тобы: Заттық ұғымды білдіретін сөздердің орнына жұмсалатын есімдіктер: Негізгі есімдіктер Атрибутивтік есімдіктер Барып кел, келіп кет, сұрап ал етістіктері: Сабақты етістік Қалып етістігі Қазіргі кезде морфемаларға бөлшектеуге келмейтін, тек белгілі бір формада қалыптасқан үстеу түрі: Негіз құрамында ғана қызмет ететін сөз бөлшегі: Делексикалану тәсілімен жасалған күрделі туынды сөз: Тауым қайтты, міз бақпау Он екі, отыз алты, жүз елу төрт Ауызба-ауыз, жақсы-жаман, тау-тау Құрмет ет, жәрдем қыл, қанағат ет Ақ сұр, ақ сары, қара торы Еліктеуіш негізді құранды етістік: question>Араб тілінен енген модаль сөз: І изафеттік конструкция бойынша жасалған тіркес: Адамның ойы Табиғи меншіктілікті білдіретін сөз: Асанның кітабы Көптік жалғау болжал ұғымын білдіреді: Сын есімге жалғанғанда Есімшеге жалғанғанда Тұйық етістікке жалғанғанда Бірінші үлгі бойынша жіктелетіндер: Етістіктің шартты рай, жедел өткен шақ формалары Есім сөз таптары, етістіктің бұйрық рай формасы -қор өнімсіз жұрнағының мәні: Үлкендік мән үстейді Қомсыну мағынаны білдіреді Көптiк мағынаның синтаксистiк тәсiл арқылы жасалуы: Ұн, тары, күрiш Дала, қала, бала Эмоциялы-экспрессивті реңді есім сөз: ariant>Балақай, малақай Сандықша, алаша Зат белгісінің рең жағынан әртүрлі болатындығын білдіретін: Есімше формалары Көсемше формалары Нөлдік формалар Тұйық етістіктің жұрнағы жалғанған заттық мағынадағы сөзі бар сөйлем: Оған сенуге болмайды. Мына ағаш қисықтау өсіпті. Ауланы тазалау керек. Сөйлеу кезінде болып жатқан қимылды білдіретін етістік формасы: Мақсатты келер шақ Ауыспалы шақ «Айттым» сөзіндегі –ты тұлғасы: Етістік тудырушы жұрнақ Сын есім тудырушы жұрнақ Қалып етістіктерді арнайы зерттеген ғалым: К. Аханов Н.Оралбай Өздік етіс тұлғасындағы сөздер: variant>Айтыс, жазыс, сөйлес Жіктік жалғауының ықшам формасында жіктелетін: Қалай рай Есім сөздер Ауыспалы өткен шақтың жасалуы: -ты,-ті жұрнағына жіктік жалғауы қосылады -ғалы,-гелі жұрнағымен көмекші етістік тіркеседі -мақ, мек жұрнағы арқылы Етістіктің таза грамматикалық категориялары: Етіс категориясы Болымдылық-болымсыздық категориясы Етістіктің ерекше тұлғалық түрлері: variant>Етістіктің аналитикалық форманттары Жедел өткен шақ тұлғасы Өткен шақты анық, танық және неғайбыл өткен шақ деп жіктеген: Толымсыз көмекшi етiстiгi бар тiркес: Қуанып кеттi, жүгiре шықты, құлап қалды Айтып отыр, біліп жүр, сөйлеп тұр Амалдың субъектi мен объектiге қатысын бiлдiретiн етiстiк категориясы: Шақпен тікелей қатысты рай түрі: Неғайбыл рай Сөз бен сөздi сабақтастыра байланыстырып, мезгiлдiк, мекендiк, себептiк, мақсаттық мән үстейтiн: Үстеу Сөйлемде айтылған хабардың ақиқат шындыққа қатынасын бiлдiретiн сөздер: Амалдық өту сипатын бiлдiретiн етiстiктер: Көрiп, барып Айтқалы, келгелі Барған, жүрген Жақпен, шақпен байланысты болмайтын, есімдерше түрленетін етістік: Сабақты етістік Салт етістік
