Сабақтың тақырыбы География ғылымының салалары

5. Өсімдік дүниесіне, жеміс-жидек атауларына байланысты топонимдер:

тілінде 67 мыңға жуық есімдік атаулары кездеседі екен. Өсімдік атының қатысуымен жасалган фитотопонимдер аймақта көптеп кездеседі: өзен-көл: Қоғалы, Тобылғыкөл, Борықтыкөл; құдықтар: Шеңгелді, Жыңғылды; шатқалдар: Алмалы, Жиделі, Шыбықбелгі, Талтоғай, Арпа төкті т.б. елді-мекен - Шеңгелді, Жемісті, Пішентебе, Жантақсай, Жусансан, Дермене.

7. Салыстыру, теңестіру және оқиға негізінде қойылған бейнелі

8. Географиялық объектілердің айрықша белгілеріне ыңғайластырып

9. Күнделікті тұрмыстық тұтыну зат атауларына байланысты қойылған

10. Адамның дене мүшелерінің, ішкі ағза атауларына байланысты соматикалық сипаттағы топонимдер: елді-мекен - Қыземшектау Шаштөбе, Жамбас, Кәкірек, жота - Белтау тау - Белкүдык, Бастуайт, шатқал –Тұмсыққыр, Қолсоққа, Іштармак, Бүйрекши, Кіндіктөбе т.6.

    
    

11. Жаңа, ескі, жақсы, жаман, ұзын, үлкен, кіші, т.б. сөздердің қатысымен туындаған топонимдер: елді-мекен - Жаңа дала, Жаңа құдық, Ескі Икан, Ескі Шілік, Жуан төбе, Ұзын бұлақ, Жамантас, Жамансары бұлақ, Жаманхан Төрткүл, Жоғары Боралдай, Жаңа Арна; өзен - Шеткі Шу, Үлкен Бөген. Бала Бөген; тау - Үлкен Тұра; шатқал - Жаманайқұдық, Үлкенанқай, Ұзынқұдық т.6.

    
    

Ру, тайпа, тайпалық одақ, халық атауларының қатысымен жасалған топонимдер (этнотопонимдер мен генотопонимдер): елді-мекен - Бекбата, Найман - Бұқарбай, Дәубаба, Дауылбаба, Жауғашты, Бағаналы, Ошақты, Құрбан ата, Қоңырат, Керейіт, Шалдар, Қоңыратарык, Төретоған, Баба ата, Қожатоғай, бұлақ - Жиенкүм, Таңбалы Нұра, құдық - Молда кенже, Тамғалы, көл - Шағатай. арық - Тіпей, шалғын - Тарақты, Бағаналы, Қарасақал, Қарамұрт, Құрама және т.б.

12. Өзге ұлттар лексикасынан туыңдаған топонимдер: елді-мекен -Горное, Лапшино, Пригородное, Задария, Степное, Пушкино, Заречное, Новониколаевка, Сеславино, Сергеевка; шатқал - Борлуха; өзбек тіліндегі елді мекендер - Низамабад, Манжи, Бешқүбыр, разъезд - Отырабад, шатқал - Мастагат, Тарваза, қыстау – Таш т.6. Оңтүстік Қазақстан облысы топонимдерін лексика-семантикалық тұрғыдан жіктеп, топқа бөлу оған аймақтың географиялық жағдайымен қатар осы өңірде мекендейтін жергілікті халықтың тұрмыс-тіршілігі мен салт-дәстүрінің, мәдени ерекшеліктері мен діни наным-сенімдерінің де барынша айқын ықпал ететінін көрсеггі. Аймақтың тарихи топонимдік "жүйесі мен қазіргі топонимдік жүйесі арасында барлық тілдік деңгейлерде мәдени, тарихи сабақтастық сақталған.

    
    

Қазан төңкерісінен кейінгі аймақ ойконимиясының даму үрдісі (колхоз, совхоздар ұйымдастыру кезеңдері). Қазан теңкерісінің нәтижесінде дүниеге келген Кеңес үкіметі географиялық жер атауларын партияның лениндік саясаты негізінде езгертуге бағыт ұстады. Таптық принцип негізінде пайда болған жаңа дүниетаным рухындағы топонимикалық атаулардың езгеруіне социалистік қоғамның саяси талаптарына сай жүргізілген әрекет алдынғы орынға кетерілді. Осы орайда зерттеуші Е.М.Поспеловтың: «Географиялық атаулардың аты да, сол сияқты қоғамдық институттардың езі де мазмұны жағынан саясатпен тікелей байланысты жатады. Қоғамдағы үстем тап жер атауларын да езінің идеологиясы мен саясатына бағындырмай тұра алмайды», - деген тұжырымында бүкіл топонимикалық құбылыстардың саяси-әлеуметтік болмысы айқын керініп түр [46].