Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
§ 21. 40-ЖЫЛДАРДЫЃ ЕКIНШI ЖАРТЫСЫ МЕН 50-ЖЫЛДАРДАЅЫ
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
| § 21. 40-ЖЫЛДАРДЫЃ ЕКIНШI ЖАРТЫСЫ МЕН 50-ЖЫЛДАРДАЅЫ
ОРТАЛЫЋ ЖЌНЕ ОЃТЉСТIК-ШЫЅЫС ЕУРОПА ЕЛДЕРI Халыћтыћ-демократиялыћ революциялар жќне социализм орнатудыѓ бастапћы кезеѓi. Орталыћ жќне Оѓтљстiк-Шыѕыс Еуропа елдерiнде соѕыс кезiнде џлттыћ немесе халыћтыћ майдандар ћџрылды. Олардыѓ =те кеѓ ќлеуметтiк базасы болды. Оларда коммунистiк, жџмысшы, шаруалар, џзаћ буржуазиялыћ ћозѕалыстардыѓ =кiлдерi ынтымаћтаса ћимыл жасады, ал соѓѕы кезеѓде кейбiр буржуазиялыћ партиялардыѓ =кiлдерi де =зара бiрлесе ќрекет еттi. Барлыћ ќртљрлi элементтердi ортаћ маћсат — отанныѓ тќуелсiздiгiн ћалпына келтiру маћсаты бiрiктiрдi. Халыћтардыѓ фашизмге ћарсы жљргiзiп жатћан џлт-азаттыћ кљресi халыћтыћ- демократиялыћ революцияларѕа џласты. Бџл кљрес Шыѕыс Еуропа елдерiнде 1944—1945 жылдары жљргiзiлдi. Осы революциялардыѓ барысында кiмет басына џлттыћ майдандардыѓ љкiметтерi келдi, оларѕа тарихта бiрiншi рет коммунистер де ћатысты. Фашизм жойылып, џлт тќуелсiздiгiнiѓ ћалпына келтiрiлуi нќтижесiнде Шыѕыс Еуропа елдерiнде 1944—1945 жылдарда жаѓа ћџрылыс орнады, ол халыћтыћ демократия деп аталды, ал осы елдер халыћтыћ демократия елдерi деп аталатын болды. Џлттыћ майдандардыѓ баѕдарламаларында џлтшыл ћылмыскер- лердiѓ жќне олардыѓ сыбайластарыныѓ меншiктерiн жою, џлтћа сатћындыћ жасаѕандары љшiн жазалау к=зделдi. Осы баѕдарламаны жљзеге асырудыѓ нќтижесiнде, Герман капиталыныѓ жќне фашистер- мен ынтымаћтас болѕан буржуазияѕа тиесiлi кќсiпорындар мемлекет иелiгiне к=штi. Бџл ћуатты мемлекеттiк сектордыѓ ћџрылуын тездеттi. Џлттыћ майдандарда жетекшi р=л атћарѕан компартиялар меншiктi мемлекет пен џлттыћ буржуазия иелiгiне берудi талап етумен болды. Бџл бќрiнен де бџрын Югославияда iске асырылды, онда 1946 жылы =з кљшiнде болѕан Конституция жалпы џлттыћ мљдделер љшiн жекеменшiктi экспроприациялауды к=здеген едi. С=йтiп, 1946 жылдыѓ соѓында жеке иеленушiлердiѓ ћолында тек џсаћ =неркќсiп орындары мен ћол=нер шеберханалары ѕана ћалды. 1946 жылы Польша жџмысшы партиясыныѓ талап етуiмен џлт меншiгiне алу туралы заѓ ћабылданды. Оѕан сќйкес iрi жќне орташа =неркќсiп џлт меншiгiне алынды. Жекеменшiк банктер =мiр сљруден ћалды. Болгарияда, Венгрияда жќне Румынияда буржуазияныѓ позицияларына жасалатын шабуыл мљлiктi мемлекет меншiгiне алу жолымен емес, ћайта жекеменшiк кќсiпорындарѕа мемлекеттiк жќне жџмысшы баћылауын орнату арћылы жљргiзiлдi. Шыѕыс Еуропа компартияларыныѓ басшылыѕы социализмнiѓ кеѓестiк љлгiсiн классикалыћ љлгi деп ћарап, социализмге тудiѓ эволюциялыћ сипаты болатын 152 жќне џлттыћ ерекшелiктi ескеретiн басћаша жолы болуы мљмкiн емес деп есептедi. Олар халыћтыћ-демократиялыћ кiметтi бiрте-бiрте социалистiк кiметке кшетiн тпелi кезеѓ деп ћарастырды. Басталѕан «ћырѕићабаћ соѕыс» нќтижесiнде КСРО-ныѓ талабы бойынша Шыѕыс Еуропа елдерiнiѓ компартиялары социалистiк ћџрылысты жедел орнатуѕа кiрiстi. Бџл љдерiс Югославияда бќрiнен де тезiрек жљрiп, оныѓ басшылыѕы социализмнiѓ кеѓестiк љлгiсiне к)шуге кiрiстi. 1947 жылѕа ћарай ЮФХР (Югославия Федерациялыћ Халыћтыћ Республикасы) эко- номикасындаѕы мемлекеттiк сектор )неркќсiп орындарыныѓ 90 %-ын ћамтыды. Барлыћ банктер, транспорт, к)терме сауда мемлекеттiѓ иелiгiнде болды. Деревняда шаруа кооперативтерi ћџрылды. 1947 жылѕы сќуiрде бiрiншi бесжылдыћ жоспар ћабылданды, ауыр )неркќсiптiѓ басым )ркендетiлуi к)зделдi. Болгарияда, Венгрияда жќне Румынияда бiтiмшарттары жасалды. ;ндiрiстi мемлекет меншiгiне алу одан ќрi жљргiзiлдi, iрi буржуазия ѕана емес, сонымен ћатар орташа жќне iшiнара џсаћ буржуазияныѓ да экономикалыћ позициялары жойылды. Саясат саласында буржуазиялыћ жќне џсаћ буржуазиялыћ партиялардыѓ ћалдыћтарын џлттыћ майдандар мен љкiметтерден белсендi тљрде шыѕару басталды. Олар коалициялыћ болудан ћалды. 1948 жылы Чехословакияда орын алѕан аћпан оћиѕалары осы љдерiстiѓ ћорытынды кезеѓi болды. Мџнда коммунистер )здерiнiѓ буржуазиялыћ ћарсыластарын жеѓдi, ол ћарсыластар жанжалдан бџрын бiрлескен коалиция ћџрамында болып, бџдан кейiн )кiмет билiгiнен тайдырылѕан болатын. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|