Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
«Ислам революциясы». Иран Ислам республикасы
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
дүниежүзі тарихы 11
| «Ислам революциясы». Иран Ислам республикасы. 1978 жылы
ћаѓтарда елде антимонархиялыћ революция басталып, оѕан iс жљзiнде Иран ћоѕамыныѓ барлыћ топтарыныѓ )кiлдерi ћатысты. Халыћты шах режiмiн ћџлатуѕа, байлар мен кедейлер арасындаѕы тереѓ алшаћтыћты жоюѕа, Ираннан шетел капиталын аластатуѕа жќне елде ислам ћџндылыћтарын ћалпына келтiруге шаћырѕан шиит дiндарлары революцияныѓ басында тџрды. 1979 жылы ћаѓтарда шах елден кеттi. 1979 жылѕы аћпанда ћарулы к)терiлiстiѓ нќтижесiнде шах режiмi ћџлатылып, елдегi )кiмет билiгi уаћытша љкiметке к)штi, ол 1979 жылѕы ћарашада бџл билiктi шииттердiѓ дiни жетекшiсi аятолла Рухолла Мусави Хомейни бастаѕан Ислам революциялыћ кеѓесiне тапсырды. 1979 жылѕы 1 сќуiрде референдумныѓ нќтижелерi негiзiнде Иран аятолла Рухолла Мусави Хомейни бастаѕан Иран Ислам Республикасы (ИИР) болып жарияланды. 1979 жылы елде конституция ћабылданды, ол осы уаћытћа дейiн кљшiнде. Конституция бойынша жоѕарѕы заѓ шыѕарушы орган — бiр палаталы парламент. Атћару )кiметi билiгiнiѓ басшысы — президент. Конституция елде басћарудыѓ исламдыћ љлгiсiн енгiздi. Теократиялыћ режiм орнатты. Мемлекеттiѓ басында рахбар (басшы) — саяси жќне дiни жетекшi отыр, ол тiкелей Алланыѓ ќмiрiн жариялайды. Ол мемлекеттiк љш )кiметтен де жоѕары тџрады, сондыћтан президенттi ауыстыруѕа, ал Баћылаушы кеѓеспен бiрге парламенттiѓ ислам нормаларына ћайшы келетiн ћандай заѓын болса да жоюѕа бiр )зiнiѓ ћџћыѕы бар. Аятолла Хомейни бiрiншi рахбар болды. Парламент Баћылау кеѓесiнiѓ ћол астында болады, ол «аятолла» деген атаѕы бар еѓ жоѕары дќрежедегi 12 дiни ћайраткерлерден тџрады. Конституцияѕа жќне 1981 жылы ћабылданѕан заѓѕа сќйкес Иранда саяси партиялар мен исламѕа жатпайтын џйымдардыѓ ћызметiне тыйым салынѕан. Аятолла Хомейни бастаѕан џсаћ буржуазиямен жќне iрi жер иеленушiлермен тыѕыз байланысты белгiлi дiни топтар революциядан кейiн iле-шала )зге саяси кљштердiѓ бќрiн ыѕыстырып, елдегi )кiмет билiгiн жеке-дара )з ћолына алды. Бџл ретте дiни басшылыћ халыћ бџћарасыныѓ ћысымымен шах режiмiнiѓ мџраларын жою ж)нiнде бiрћатар шаралар жљргiздi. ИИР елдi шетелге тќуелсiздiктiѓ барлыћ формаларынан азат етудi жќне џлттыћ мљдделердi ћорѕауды )зiнiѓ маћсаты етiп жариялады жќне СЕНТО блогынан шыѕып, блоктарѕа ћосылмау Ћозѕалысына кiрдi. Бiраћ маѓызды ќлеуметтiк-эконо- микалыћ ћайта ћџрулар жљзеге асырылмай ћалды. ;ѓделетiн жердiѓ 80 %-ына жуыѕы бџрынѕысынша iрi меншiк иелерiнiѓ ћолында. Елдегi жаѕдай џлттыћ мќселенiѓ шешiлмегендiгiне байланысты шиеленiстi кљйiнде ћалып отыр. Кљрдтер, тљрiкмендер белудждар жќне басћа аз џлттардыѓ саяси жќне рухани ћџндылыћтары ескерiлмеген. |