Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
Љшiншi дљние елдерiнiѓ экономикалыћ дамуы
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
| Љшiншi дљние елдерiнiѓ экономикалыћ дамуы. Дамушы елдердiѓ
к=пшiлiгiнде тќуелсiздiк алѕанѕа дейiн капитализмге дейiндегi ћатынастар саћталып, џлттыћ капиталистiк ћџрылыстыѓ дамуы т=мен болатын. Дамудыѓ капиталистiк нџсћасын таѓдап алѕан љшiншi дљние елдерi 50-жылдарда экономиканы жаѓѕырту жолына тљсiп, оны екi тќсiлмен: жекеменшiк кќсiпкерлiк пен нарыћты дамыту, сондай-аћ мемлекеттiѓ шаруашылыћ жљргiзудегi тќсiлдерiне сай, жаѓа технология мен еѓбектi џйымдастыруды енгiзу арћылы жљзеге асырды. Экономиканы бiртiндеп мемлекеттiк меншiктеу жљргiзiлдi жќне жас џлттыћ экономиканы жергiлiктi кќсiпкерлiкке к=мектесу арћылы сыртћы бќсекеден ћорѕау маћсатын к=здедi. Аграрлыћ реформалар мен индустрияландыру, экономикалыћ жќне ќлеуметтiк инфраћџрылымдар, дамыѕан елдердiѓ ћаражаты мен тќжiрибесiн пайдалану љшiншi дљние мемлекеттерiнiѓ экономикасын тез жаѓартуѕа кмектестi. Мемлекеттiк жќне жекеменшiктегi џлттыћ сипат љстем жаѕдайѕа ие болды. 70—80-жылдарда дамушы елдерде трансџлттыћ корпорациялар мен џлттыћ монополиялар =кiлi болып табылатын монополистiк капитализм пайда болды. Социалистiк баѕдарды таѓдап алѕан дамушы елдерде мемлекеттiк сектор љстем жаѕдайѕа ие болды, мџныѓ =зi џлттыћ жергiлiктi жќне орташа жекеменшiк кќсiпкерлiктiѓ бастамашылыѕы мен белсен- дiлiгiнiѓ бiрте-бiрте кемуiне алып келдi, КСРО социалистiк баѕыттаѕы 9 елдерге экономикалыћ к=мектi тегiн немесе жеѓiлдiк шарттармен берiп отырды. Алайда бџл жаѕдай осы елдердiѓ дљниежљзiлiк нарыћтаѕы ћаржы салымдары мен озыћ технологиялар алуѕа жќне тауар айырбас- тауѕа кеткен шыѕындарын толыћ дќрежеде =тей алмады. Љшiншi дљние елдерi экономикасыныѓ дамуына олардыѓ =ткендегi отарлыћ тарихы терiс ќсер еттi. Бiржаћты мќдениет, дамыѕан =нер- кќсiптiѓ жоћтыѕы, бџрынѕы метрополиялармен экономикалыћ байла- ныстарыныѓ бiржаћтылыѕы олардыѓ =неркќсiбi дамыѕан елдерге ћараѕанда тќуелдiлiк жаѕдайыныѓ саћталып ћалуына себеп болды. Барлыћ дерлiк жас мемлекеттер бџрынѕы метрополияларѕа, халыћ- аралыћ банктерге, кредитор мемлекеттерге белшесiнен ћарызѕа батты. Капиталдыѓ, ћордыѓ џдайы тапшылыѕы, маман жџмысшы кљшi ћорларыныѓ жетiспеуi дамушы елдердiѓ к=пшiлiгiнде экономиканы жеделдете =ркендетуге мљмкiндiк бермедi. Љшiншi дљние елдерi =здерiнiѓ экономика мен ћаржы жаѕынан Батысћа тќуелдiлiгiн жою љшiн шаралар ћолдануѕа тырысты. Олар =здерiнiѓ африка-азиялыћ дљниемен =зара ћатынастарын амалсыздан жаћсартуѕа џмтылѕан дамыѕан елдермен экономикалыћ байланыс- тарыныѓ сипатын =згерту љшiн кљресе бастады. 70-жылдардыѓ ортасында љшiншi дљние елдерi БЏЏ Бас Ассамблеясыныѓ жаѓа халыћаралыћ тќртiп орнату туралы Декларациясы мен мемлекеттер- дiѓ экономикалыћ ћџћыћтары мен мiндеттерiнiѓ Хартиясын ћабыл- дауына ћол жеткiздi. Бџларда саудадаѕы ћџћыћ теѓсiздiктерiн жою, валюта жљйесiн ћайта ћџру, экономикалыћ к=мек к=рсету ћаѕида- ларын =згерту к=зделген болатын. Бљкiл љшiншi дљние к=лемiнде экономика саласында белгiлi табыс- тарѕа ћол жеткiзiлдi. Мыѓдаѕан iрi кќсiпорындар салынды. Болат, прокат, автомобильдер, тракторлар, электр ћуатын =ндiру 25—30 %- ѕа артты. Шыѕыс жќне Оѓтљстiк-Шыѕыс Азияныѓ бiрћатар елдерi (Оѓтљстiк Корея, Тайвань, Сингапур, Таиланд, Малайзия жќне Филиппин аралдары) айтарлыћтай экономикалыћ табыстарѕа жеттi. С=йтiп, экономикалыћ даму деѓгейi жаѕынан дамыѕан дљниеге жаћындап, «жаѓа индустриялы елдер» деп аталды. Алайда 80—90-жылдарда дамушы елдердiѓ =су саны ћысћарды. Тропиктiк жќне Солтљстiк Африка, Таяу Шыѕыс жќне Латын Амери- касы елдерiнiѓ шаруашылыћ =су ћарћыны баяулады. Ћазiргi кезеѓде кптеген дамушы елдерге экономикалыћ арттаћалушылыћ тќн болып отыр. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|