Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы

115
К=п џзамай пленумнан кейiн ауыл шаруашылыѕы =нiмдерiнiѓ сатып
алу баѕалары арттырылып, џжымшарлардыѓ еѓбегiне аванс беру
тќртiбi белгiлендi. Џжымшарлардыѓ борыштары кешiрiлiп, љйлер
жанындаѕы жер телiмдерiнен алынатын салыћтар азайтылатын болды.
Ауыл шаруашылыѕын маман кадрлармен ныѕайту ж=нiнде шаралар
ћабылданды. Шаруалардыѓ ћџс жќне љйдегi џсаћ малды =сiруiне
ћолдау к=рсетiлетiн болды. Деревняларѕа мыѓдаѕан тракторлар
жiберiлдi жќне ауыл шаруашылыѕына берiлетiн демеу ћаржылар
едќуiр к=бейтiлдi.
Алайда ћаулыныѓ ћабылданылуы тек бiрнеше жылдан кейiн ѕана
еселi нќтиже бере алатын едi. Ал ауыл шаруашылыѕы проблемаларын
шџѕыл арада шешу ћажет болатын. 1954 жылѕы ћаѓтардыѓ соѓында
Н.С.Хрущев ауыл шаруашылыѕын =ркендетудiѓ жайы мен
келешектерi туралы Орталыћ Комитеттiѓ Президиумына хат табыс
еттi. Ол  егiстiк жердiѓ к=лемiн 13 млн гектар тыѓ жќне тыѓайѕан
жерлердi игеру есебiнен џлѕайту ћажеттiгiн ћатты талап еттi. Жарамды
жерлер Ћазаћстан мен Оѓтљстiк Сiбiр аумаћтарында, Едiл бойында,
Уралда жќне Солтљстiк Кавказда болды.
1954 жылдыѓ басында ћойылѕан мiндеттердi орындауѕа баѕыт
алынды.  Партия мен љкiметтiѓ идеясын мыѓдаѕан кеѓес адамдары
ћолдады. Жастар тџтас џжымдарымен бiрге тыѓды игеруге аттанып
жатты. Мџныѓ =зi шын мќнiндегi тыѓ эпопеясы болды. 1954 жылдыѓ
к=ктемiне ћарай Ћазаћстанныѓ тыѓ жерiнде 120-дан астам кеѓшар
џйымдастырылды. Алѕашћы тыѓ игерушiлердiѓ тым жайсыз
жаѕдайларда =мiр сљруiне тура келдi. Тџћым себу мен егiндi жинау
наућандары кезiнде жџмыс тќулiк бойына жљргiзiлген. Тыѓ эпопеясы-
ныѓ алѕашћы нќтижелерi жiгерлендiрерлiк сезiмдер туѕызды.
1954 жылы тыѓ жерлер жалпы астыћ =нiмi тљсiмiнiѓ 40
%-ын бердi.
Ет пен сљт =ндiру артты. Осыныѓ бќрi халыћты азыћ-тљлiкпен жабдыћ-
тауды бiраз жаћсартуѕа мљмкiндiк туѕызды.
Кеѓес =кiметi орындарыныѓ 1953—1954 жылдарда жљргiзген
аграрлыћ саладаѕы шаралары оѓ нќтижелерiн бердi. Сатып алу
баѕалары едќуiр арттырылды, =ткен жылдардыѓ борыштары ћайта-
рылды, деревняныѓ мџћтаждарына мемлекеттiѓ жџмсайтын шыѕын-
дары бiрнеше есе к=бейтiлдi. 42 млн гектар тыѓ жќне тыѓайѕан
жерлердi игеру ж=нiндегi љкiметтiѓ баѕдарламасы бес жыл iшiнде
орындалды. Љкiметтiѓ бџл ћадамдары ауыл шаруашылыѕын ныѕай-
туѕа к=мектестi, џжымшаршылардыѓ ынта-жiгерiн туѕызды, мџныѓ
=зi шаруалардыѓ ћолы жеткен нќтижелерiнен к=рiндi. Селолыћ
экономика ћарћын ала бастады. Ауыл шаруашылыѕы =нiмдерiнiѓ =сiмi
1953—1958 жылдарда оныѓ алдындаѕы бесжылдыћтаѕымен салыс-
тырѕанда 34
% болды.
Алайда тыѓды игерудегi табыстар тек алѕашћы жылдарда ѕана
оѓ нќтиже берiп отырды. Игерiлген жерлерде дќндi-даћылдардыѓ
шыѕымдылыѕы едќуiр т=мен едi. Жерлердi игеру ѕылыми-негiзделген
зерттеулердiѓ жоћтыѕынан =здiгiнен жљрiп жатты.

116
КСРО Жоѕарѕы Кеѓесi 1957 жылѕы 10 мамырда «неркќсiп пен
ћџрылысты басћаруды џйымдастыру iсiн одан ќрi жетiлдiру туралы»
Заѓ ћабылдады. Бџл заѓныѓ мќн-маѕынасы =неркќсiп пен ћџрылысты
басћаруда салалыћ (министрлiктер мен ведомстволар арћылы)
принциптен аумаћтыћ принципке к=шу дегендi бiлдiретiн едi. Заѓѕа
сќйкес ќрбiр экономикалыћ ќкiмшiлiк ауданында Халыћ шаруашылыѕы
Кеѓесi (ХШК) ћџрылатын болды. Ол тiкелей одаћтас республиканыѓ
Министрлер Кеѓесiне баѕындырылды. Мџндай ћџрылымдарды ћџру
жергiлiктi партия аппаратыныѓ шаруашылыћ ћызметке араласу
мљмкiндiктерiн кљрт шектедi, оныѓ наћты билiк жљргiзетiн =кiл-
дiктерiнiѓ к=лемi шектелдi. 105 Халыћ шаруашылыѕы кеѓесi ћџрылды.
50-жылдардыѓ соѓыннан бастап одаћтас республикалардыѓ
экономикалыћ деѓгейiн теѓестiру ћарћыны кљшейтiлдi. Басталѕан
љдерiстiѓ оѓ да, терiс те жаћтары болды. Орталыћ басшылыћ шаруа-
шылыћ жќне ќлеуметтiк саясат жљргiзген кезде одаћтас республика-
лардыѓ џлттыћ ерекшелiгiн ќрдайым бiрдей ескерiп отырѕан жоћ.
Алайда Орталыћтыѓ мџндай баѕытын жергiлiктi партия-шаруа-
шылыћ басшылыѕы да ћолдап келген едi. Ол басшылыћ iрi =неркќсiп
орындарын жџмысшы кљшiнiѓ мамандыѕын есептеместен орна-
ластыруды батыл талап еттi. Мџныѓ себептерiн =неркќсiптi,  ќлеумет-
тiк инфраћџрылымдарды дамыту жергiлiктi =кiмет орындарыныѓ
ћолында болѕандыѕында деп тљсiндiрiлдi.
Кейбiр республикалар љшiн индустриялыћ саланы дамытудыѓ
маѓызы ерекше зор болды. Бџл ќсiресе Орта Азия республикалары
мен Ћазаћстанда байћалатын едi. Алайда мџнда =неркќсiп пен ауыл
шаруашылыѕы =ндiрiсi арасындаѕы тепе-теѓдiкке жету мљмкiн
болмай-аћ ћойды. Мџнай мен газ шыѕару, энергетикалыћ объектiлердi
жќне жаѓа зауыттарды салу, негiзiнен, жџмысшылардыѓ орталыћ
аудандардан аѕылып келуi есебiнен ћамтамасыз етiлiп отырды. Ал
жергiлiктi халыћ селолыћ жерде еѓбекке орналасудыѓ ћиындыѕын
к=рдi, яѕни =зi жџмыс iстеп, =мiр сљруге даѕдыланѕан тiршiлiк
ортасындаѕы себептер орын алды. Республикалардыѓ жџмысшы табы
ћџрамында тљпкiлiктi халыћтыѓ љлесi онша к=п болѕан жоћ.
Орталыћтыѓ, ал кейбiр жаѕдайларда бiрiншi хатшыныѓ зiнiѓ бастамасы
бойынша бџл кезде жердi республикалар арасында шџѕыл тљрде ћайта блiсу
жљрiп жататын. Pзбекстан Тќжiкстанѕа 50 млн гектардан астам, Ћазаћстан
Pзбекстанѕа 3,5 млн гектар жерiн бердi. РКФСР Украинаѕа Ћырымныѓ
аумаѕын тљгел бердi. Бџл ќрекеттердiѓ бќрi берiлетiн аумаћтар тџрѕын-
дарыныѓ келiсiмiнсiз жќне олардыѓ ашыћ талћылауынсыз жљргiзiлетiн.
50-жылдардыѓ екiншi жартысы мен 60-жылдардыѓ бiрiншi
жартысында ѕылым мен ѕылыми-техникалыћ даму жедел ћарћын
алды. КСРО ѕарыш кеѓiстiгiн игеру жолына тљстi, атом энергиясын
бейбiт маћсаттарѕа ћолдану басталды, химия =неркќсiбi ћарыштап
дамыѕаны байћалды.

117

жүктеу/скачать 14,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: