Саммари-көлемді шығарманың қысқаша баяндалуы
жүктеу/скачать 131,25 Kb.
|
Абай жола Самари нұсқа
- Бұл бет үшін навигация:
- Татьянаның әнін
- Дәрмен
- Біріншісі
- Қараша, желтоқсан мен сол бір-екі ай, Қыстың басы бірі ерте, біреуі жай. «Ерте барсам, жерімді жеп қоям» деп, Ықтырмамен күздеуде отырар бай!
| Кек жолында
1 Базаралы қайтқалы айдай боп, бәрі оны шақырып қонақ етіп жатты. Абайдың күзегіне де келіп, қонақ болды. Көп қызық әңгімелер айтылды. Базаралы қанша орыстың көмегімен қашқанын мың алғыс білдіре отырып айтатын. Арада Абай Әйгерімге «Татьянаның әнін» айтқызады. Одан бөлек, Дәрменнің «Еңлік-Кебек» дастанын біраз бастап қойғаны бар екен. Домбыраны қолына алып, соны жырлай жөнелді. Басталуы Еңліктің сұлу келбетін баяндайды. Хан тауының баурайындағы ауылдың бойы, Ықанның қызы. Дәрменнің дастаны Еңлік пен Кебектің ең алғашқы кездескен жерінде тоқтады. Үй іші барлығы даурыға, түрлері өзгеріп кетті. Базаралы қайтарда Абайға өткендегі Әзімбайдың қылығын тағы да есіне салдырып кетті. Сосын Базаралы өзінің қарт досы Дәркембайға жолығуға жол алды. Олар ашық әңгімелесті. Бірде Дәркембай Құнанбай өлтірткен Қодардың немере інісін ертіп алып, Меккеге жол алып бара жатқан Құнанбайдан жетім баланың несібесін сұраған болатын. Кейін ол баланы өз інісі перзентсіз жүрген Көркембайға берген екен. Көркембай қайтыс болғаннан кейін баланы Дәркембай өзі асырап, кейіннен Абайдың қолына тапсырыпты. Сол баланың ержетіп қалғанын, оның аты Дәрмен екенін айтады. Дәркембай соңғы кездері ешкіммен осылай ашылып сөйлеспеген еді. 2 Күзектің сұрқыл суығы. Бүгінде Уақ жеріндегі Қашама күзегінде Тәкежан ауылы орын тепкен. Абай, Ербол, Дәрмен, үшеуі, осы ауылға келіп түсті. Абай Тәкежанға екі жұмыспен келген болатын. Біріншісі, осыдан он бес күн бұрын Семейтаудан ұрланған бір айғыр үйір. Артынан іздеп шыққан жоқшылар ұрыны Тәкежанның ауылындағы Серікбай деп отыр екен. Екіншісі, Әзімбай мен Жігітектің жеті ауылы арасындағы қыстық шөптің дауы еді. Тәкежан Абайдың бұл айтқан екі дауын да мойындамады. Сөз барысында екеуі қатты айтысып та қалысты. Абай Тәкежанның осы ісіне ашуланып, сол жерде өлең шығарады: Қараша, желтоқсан мен сол бір-екі ай, Қыстың басы бірі ерте, біреуі жай. «Ерте барсам, жерімді жеп қоям» деп,Ықтырмамен күздеуде отырар бай! – деді де, күліп жібереді. Тәкежан мына өлеңді жойып тастауын ақырып айтады. Абай тағы да күлді де, өлеңді қаламмен өшіріп тастады. 3 Алғашқы қар жауып, ел қыстауларына көше бастады. Тәкежан жинатып қойған майяларды Дәркембайлар тасымақ болып еді, Тәкежан ауылы үстіне кеп қонады. Базаралы мен ел ірілері Тәкежанның алдына келіп, уәжін айтса, ол айтқанынан қайтпай тұрып алады. Осыдан кейін Базаралы Миялы, Байғабыл жатақтарынан қырық атты жинайды. Бұл топ Тәкежанға қарсы ұйымдастырылып жатқан еді. Шабудан алдын Базаралы каторгадаға орыс досы, қашуға көмектескен Кераланы есіне алады. Ішкі Россия жерінде елді сорлататын Тәкежандар иттен де көп екен. Керала Педот деген байдан қорлық көріпті. Педот көрші баймен ит жарыстырады. Педот оның итіне қызығып, айырбастауын сұрайды. Айырбастауға Кераланың он тоғыз жастағы Аксинья деген қарындасын береді. Екі бай Педоттың сарайында мас болып, жас қыздың намысына тимек болған кезде, Керала шыдай алмай байға балтаны лақтырып қалып, сарайды отқа орандырады. Сосын қарындасын алады да, орманға жасырынады. Бір айдай жасырынып жүріп, талай байлардың үйлерін жағып жібереді. Ақыры ұсталып өмірлікке каторгаға айдалған болатын. Базаралы сол Педотты Тәкежанға теңеп отыр. Жиналған жігіттердің он бесін Тәкежанның бар сегіз жүз жылқысын айдап кетуге бөледі. Базаралы мен Абылғазы қалған жиырма бес жігітті айқасуға ертеді. Түнде қар мол жауып, тізедей болып қалыпты. Тәкежан ауылы әді ұйқыда кезде, түгел жылқыны әлгі он бес жігіт айдап алып кетеді. Әзімбай оны байқап қалып, ақырады да жігіттер мен жылқышыларды атқа мінгізеді. Сосын оларға қарсы Базаралының тобы келеді. Шайқаста Базаралылар биік түседі. Әзімбай мен оның жігіттері аттарына айырылып, жаяу қалады. Ол кезде жылқыны айдаған жігіттер Ойқұдықтан өтіп, Ералыға детіп үлгеріпті. Тәкежан жылқылары жол-жолдаға кедей-кепшік ауылдарға таратылып жатты. Тек соғымдыққа. Жылқылар Шүйгінсу, Әзберген, Балпан, Қарауыл ауылдарынан бастап қалың Шыңғысқа шейін тарады. «Мал болып сіңбейді, ас болып сіңеді», - деп, шетінен сойылып жатты. 4 Қыстың қатты суығы кеп түскендей еді. Бірақ Тәкежан ауылы әлі күзеуде. Базаралының ерлігі кедейлерге қуаныштай болды. Бірақ артынан алып мүң келетін сияқты. Тобықтыдан талай арызшы шығып, қалаға барып-келіп жүрді. Тәкежан Майбасар мен болыс Күнтуды қатты зекіп, тыныштық бермейді. Сосын Күнту өзі Семейге барып, болыстықтан кетуге өтініш жазады. Ал Әзімбай болса ауылындаға малшыларға күнде ақыруда. Қыстық ықтырма болмағаннан кейін, қойлар жүдеп, шет-шеттен шығып кете беретін еді. Сол себепті қалың боран болса да қойшылар тыста жүр. Иса (Иіс әженің баласы) енді жылынуға үйіне кіріп еді, ықтырмадан бір топ қой шығып кетеді. Артынан Әзімбай айқай салып, Исаны қойды қайтаруға жөнелтеді. Түн жамылардай сәтте Иса қойларды әрең табады. Сөйтсе, қойларға қасқыр шауып үлгерген екен. Айналады көздері жанып бес қасқыр жүр еді. Қасқырлар Исаны елемейді де, тіпті жанынан өтіп кетіп, қойлардың алқымынан алып жатады. Иса шоқпарын алып, үш қасқырдың шекесінен ұрып құлатады. Төртіншісін қайта-қайта соқса да құламайды. Өзі бір арлан екен. Бір сәтте Исаның қолынан шоқпары түсіп кетеді. Қолымен айқасып, қасқырды буындырып алады. Қанша күшеніп қысса да өлмейтін жан. Сол сәтте көрші кедей қаңбақ келіп қалып, қасқырдың өкпесіне пышақ қадап бітіреді. Исада әл қалмаған, суықтанып қалған болатын. Жаңағылардың бесіншісі бөлтірік болып шықты. Жалғыз қалғаннан кейін ғайып болып кетті. Қойларды жинақтап санаса, елудей қалыпты. Иса мен Қаңбақ екі-екіден қасқыр іліп, қойларды айдап қайтады. Исаның жаяу төрт қасқырды түсіруі, ел ішінде аңыздай таралады. Бірақ Исаның өзі қатты науқастанып қалған болатын. Әзімбай болса оған алғыс та білдірген жоқ. Тіпті олжалы қасқырларын да алып қойыпты. Төсекте оранып жатқанына алты күн болғанда ерлігі бар аяулы азамат қайтыс болады. Артында шешесі Иіс, әйелі мен Асан және Үсен деген балалары жылап қалды. жүктеу/скачать 131,25 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|