О нүктесінен бірдей қашықтықтағы нүктелерден құралған тұйық сызық шеңбер деп аталады. О – шеңбердің центрі.
•
O
Жазықтықтың шеңбердің ішіндегі бөлігі дөңгелекдеп аталады
•
O
Сақина мен монетаның ұқсастығы неде, айырмашылығы неде?
Шеңбердің бойындағы кез келген нүктені центрмен қосатын кесінді радиус деп аталады. R = OА - радиус
•
O
А •
R
R=OA=OB - радиустар
•
O
А •
• В
R
R
R=OA=OB=OC - радиустар
•
O
А •
• В
R
R
• С
R
•
О
• С
• В
А •
•
D
R
R
R
R
R = OA=OB=OC=OD - радиустар
Шеңбердің бойындағы екі нүктені қосатын және центр арқылы өтетін кесіндіні диаметр деп атайды. D=OA+OB=2R - диаметр
•
O
А •
• С
R
R
•
O
А •
• С
К •
• L
N
•
•
S
E •
• F
D =AC=EF=KL=NS - диаметрлер
Шеңбердің диаметрінің бойында екі радиус орналасады, сондықтан диаметр екі радиусқа тең:
D=2∙R
R=D:2
Шеңбердің бойындағы кез келген екі нүктені қосатын кесінді хорда деп аталады.
•
O
• В
К •
Р •
•
Q
PQ , КВ – хордалар
Шеңбердің бөлігі доға деп аталады.
•
O
А •
• С
К•
• В
AK , KB, BC, CA – доғалар.
Жазылуы: UAK , UKB, UBC, UCA
Ауызша есептер:
• В
• С
• О
• Е
• К
• L
• A
Мына нүктелердің қайсысы шеңбердің бойында, дөңгелекте, дөңгелектің сыртында жатыр?
А •
• В
• О
К •
L
D
C
Сызықтардың қайсысы шеңбермен қиылысады?
Оқулықпен жұмыс:
№372
1)Шеңбердің рдиуысы: 5см, 3 дм, 2м. Диаметрі неге тең?
2)Монетаның диаметрі 24мм; 18мм. Монетаның радиусы нешеге тең.
№ 374
Мирас жерге қазық қағып, оған ұзындығы 3м жіппен итін байлап қойды.Иттің жүгіру аймағын кескіндеңдер. Иттің жүгіру аймағын кескіндеңдер. Иттің жүгірү аймағының ең шеткі нүктелерінің ара-қашықтығы неше метр.
№ 376
№ 376
Шеңбер бойндағы 8 нүктені екі-екіден неше кесіндімен қосуға болады
•
O
А •
• С
К •
• L
N
•
•
S
E •
• F
№ 376
Шеңбер бойндағы 8 нүктені екі-екіден неше кесіндімен қосуға болады
В - тобы
№393
Жердің диаметрі шамамен 12700 км. Жердің диаметрі Юпитердің диаметрінен 11 есе кем. Юпитердің радиусын табыңдар.
“Кім жылдам?” ойыны
Дөңгелектің диаметрі 130 см болса, оның радиусын есепте.
Дөңгелектің диаметрі 150 см болса, оның радиусын есепте.
Шеңбердің радиусы 39 см болса, оның диаметрін есепте.
Шеңбердің радиусы 47 см болса, оның диаметрін есепте.
Тірек кесте.
Шешімін дұрыс тауып, кестені толтырсаң, шеңберге қатысты ұғым атауын оқисың.
Ғ. ЕКОЕ(2,3) = ? О. ЕҮОБ(12,16) = ?
Д. D=14, R = ? А. 23 = ?
7
4
6
8
Логикалық жаттығу
1. Жыл он екі айдың ішінде 30 және 31 сандары ауысып отырады. Ал 28 және 29 сандары қай айда кездеседі?
2. Қосарланып жегілген ат-арбамен Самат 8 шақырым жол жүрді. Оның әр аты неше шақырым жол жүрді?
3. Ағаш үстінде 100 торғай отырды. Аңшы 5 торғайды атып алды. Торғайдың қаншасы қалды?
Сөзжұмбақ шешу:
Шеңбер бойындағы кез келген екі нүктені қосатын кесінді.
Бөлгіштерінің саны 2-ден көп натурал сандарды қалай атайды?.
Шеңбер сызуда қолданылатын құрал-жабдық.
Шеңбер бойындағы нүктені центрмен қосатын кесінді
Ең кіші жай сан.
Тақ цифрлардың ең үлкені.
Тарихи мәліметтер
“Дөңгелек” ұғымы алғаш рет ежелгі гректерде қалыптасқан. “Диаметр” грек тілінен аударғанда “көлденеңдік” дегенді білдіреді. Үнділер мен вавилондықтар дөңгелектің ең негізгі элементі радиус деп есептеді. Радиус латынның radius – доңғалақтың сым шабағы сөзінен алынған.
Қазақтың тұрмыс тіршілігінде де шеңбер мен дөңгелек тәрізді денелер кеңінен орын алған. Олар: түрлі әшекейлік бұйымдар және киіз үй. Киіз үйдің табаны дөңгелек болса, керегелері доға пішіндес болғандықтан, шеңбер жасайды.
Киіз үй – шеңбер мен дөңгелектерден тұратын қазақтың ұлттық өнерінің ерекшелігін бейнелейтін құрылыс.
