Саяси режимдердің жіктелуі Молдаханова Жанерке 8-сөж

Саяси режимдердің жіктелуі 
Молдаханова Жанерке 8-сөж
Әртурлі елдерде мемлекеттік нысандардын озіне тан белгілері, сипатты 
белгілері бар, олар когамдык даму тургысынан жана мазмунмен
толы ады, езара байланыстар мен езара эрекеттестіктермен байытады. 
Колданыстаы мемлекеттердін, асіресе казіргі замангы мемлекеттердін, 
нысанымен катар, мемлекет нысанынын, эрбір элементін аныктауга
мумкіндік беретін ортак белгілер бар. Мемлекеттін турі мен нысаны 
арасында шекті байланыс жок. Осыган байланысты, бір жагнан, бір куйде 
жене бір типте мемлекеттік билікті уйымдастырудын жане кызметінін 
эртурлі нысандары орын алуы мумкін, ал екінші жагнан, мемлекеттер 
артурлі болуы мумкін. Кез келген тарихи кезендегі мемлекеттін накты 
нысаны ен алдымен когам мен мемлекет емірінін кемелдену денгейімен, 
сол немесе баска мемлекеттін алдына койылган максаттар мен 
міндеттермен аныкталады. Баскаша айтканда,
мемлекет нысандарынын категориясы онын мазмунына тікелей
байланысты жане солармен аныкталады. Сонымен катар, халыктын 
мадени денгейі, салт-дастурі, діні, улттык ерекшеліктері, географиялык 
жене табиги жадайлары жане баска да кептеген факторлар мемлекет 
нысанына елеулі эсер етеді. Мемлекет нысанынын, ерекшеліг мемлекет 
пен онын органдарынын мемлекеттік
емес уйымдармен жане бірлестіктермен, партиялармен, корамдык,
козгалыстармен жане баска да уйымдармен карым-катынасынын, сипатын
да аныктайды.
Мемлекет нысанын сипаттау ушін саяси режим сездін тар магнасында
да, кен магнада да манызды.
Мемлекет нысанынын бул сипаттамасы билікті жузеге асырудын заннан 
тыс немесе занды тасілдерін, турмелер мен баска да жазалау мекемелерін 
пайдалану адістерін, халыкка ыкпал етудін диктаторлык немесе 
демократиялык адістерін, идеологиялык кысымды, жеке бас бостандырын 
камтамасыз етуді немесе керісінше бузуды, коргауды керсетеді. 
азаматтардын кукыктары, адамдардын саяси емірге катысуы
немесе катысуы, экономикалык, еркіндік елшемі, жеке меншік
нысандарына катынасы жане т.б.
Саяси режим тусінігі. «Саяси режим» термині 1960-1970 ж. Зан 
адебиетінде «саяси режим» терминін тусінуге бірынай кезкарас жок. 
«Мемлекеттер арасынданы

айырмашылык немесе мемлекеттік нысандар туралы ілім мемлекет
угымынын аныктамасы сиякты солкылдак жане тураксыз». Кейбір 
авторлар саяси режимді мемлекет нысанынын, элементтерінін бірі деп 
санайды. «Мемлекет нысаны деп онын негізгі уш элементінін - баскару 
нысанынын, мемлекеттік курылым нысанынын жане саяси режимнін 
бірлігінде кабылданган мемлекеттегі саяси билікті уйымдастыру 
тусініледі». В.С.Петров саяси режим терминін мемлекет нысанынын,
триадасына енгізеді. Мемлекет нысанын осылай тусіне отырып, онын уш 
элементін аныктайды: «Баскару нысаны - онын, кайнар кезімен жане билік 
пен халык арасындары карым-катынас принциптерімен сипатталатын 
мемлекеттегі жорарты билікті уйымдастыру. Мемлекеттік курылым
нысаны - мемлекеттін курамдас беліктерінін жене олардын
органдарынын езара жене тутастай мемлекет арасындары карым- 
катынасынын принциптерімен сипатталатын биліктін экімшілік-
территориялык жене улттык-мемлекеттік уйымы. Саяси режим - бул 
когамдагы демократия мен саяси еркіндіктін жадайы
мен сипатында корінетін мемлекеттік уйымнын, накты керінісі». Баска 
авторлар саяси режимді мемлекет нысанынын элементтерінін біріне 
жаткызбайды. «Мемлекет нысаны кен марынада баскару нысаны мен 
мемлекеттік курылым, ал тар магынада тек баскару нысаны деп
тусініледі».