Сборник международной конференции «модернизация сознания: характер передачи образа «Әлем»
жүктеу/скачать 2,86 Mb. Pdf көрінісі
|
конфернция материалы
- Бұл бет үшін навигация:
- Ключевые слова. Древнетюркское мировозрение, благословение, представления о «ребенке мужского пола», традиция, современность. Abstract.
| Кілт сөздер.
Көне түркілік дүниетаным, бата, «ер бала» концептілері, дәстүр, қазіргі уақыт. Аннотация. В статье анализируются концепты «благословение», «мальчик-мужчина» в «Книге Коркыт Ата». Бата – это особое воплощение традиции в бытовой жизнедеятельности тюркских народов. Благославлять и получать благословение – это священные понятия в народном понимании. Благословение Коркыт ата стало мощной идеологией, объединяющей народ. У тюркских народов мальчики-мужчины занимают особое место. В эпических поэмах распространено представление о том, что мальчик, мужчина – это не только хозяин дома, он воспринимается как отважный, мужественный герой, который служит своему народу верой и правдой. Ключевые слова. Древнетюркское мировозрение, благословение, представления о «ребенке мужского пола», традиция, современность. Abstract. The article analyzes the concepts of «blessing» and «boy» in the «Book of Korkyt Ata». The blessing is a special expression of tradition in the life of the Turkic peoples. Get a blessing and give blessing is a sacred concept in the people's understanding. The blessing of Korkyt ata has become a powerful ideology uniting the people. Among the Turkic peoples, male boys occupy a special place. In epic poems, there is a widespread idea that a boy, a man, is not only the owner of the house, he is perceived as a brave, courageous hero who serves his people faithfully. Keywords. Ancient Turkic worldview, blessing, notions of a «male child», tradition, modernity. «Қорқыт ата кітабы» – түбі бір түркі халықтарының ортақ мұрасы. Бұл жырлар циклі қазақ филологиясында біршама кеңінен зерттелген. Академик М. Әуезов, Ә. Марғұлан, профессорлар Ә. Қоңыратбаев, Р. Бердібаев, Х. Сүйіншәлиев, Н. Келімбетов, М. Жолдасбеков, Ш. Ыбыраев, Т. Қоңыратбаев зерттеулерінде Қорқытқа қатысты аңыз-әпсаналар, қазақ-оғыз эпостарындағы тегі бір сюжеттік желілер мен олардың өзгерісі, типологиялық ерекшеліктер, тағы басқа мәселелер қарастырылды. 1999 жылы «Қорқыт ата» атты энциклопедиялық жинақ жарық көрді. Дегенмен, қазақ ғылымында «Қорқыт ата кітабының» зерттелуінде күні кешеге дейін шешілмеген мәселелер болды. Соның бірі – кітаптың мәтіндік толық ғылыми транскрипция- сының жасалмауы еді. Бұл туралы профессор М. Жолдасбеков: «Қорқыт ата кітабының» осы күнге дейін қазақшаланған нұсқалары, жоғарыда айтып өткеніміздей, еркін аударма сипатында болды. Ал еркін аудармалар тілдік зерттеулерге негіз бола алмайды» [1], – деп жазды. М.Жолдасбеков пен Г. Шәдиеваның «Қорқыт ата кітабын» Дрездан нұсқасы бойынша алғаш рет қазақ тіліне толық аударып, транскрипциясы мен сөздігінің қоса беріп, кітап етіп шығаруы (2019 ж.) – ұлттық түркология ғылымындағы үлкен жетістік болды. Әлемдік деңгейдегі құнды жәдігердің өткен замандардағы түркі халықтарының дүние- танымы мен мәдениетін, салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын, шаруашылығын, тіршілік-тынысын танудағы маңызы ерекше. Бұл кітапқа енген жырларда адамдық асыл қасиеттер, батырлық, туыстық пен бауырмалшылдық, ата-анаға құрмет, туған жерге деген сүйіспеншілік, өзге де ізгі мінездер жырланады. Кітаптағы «Қорқыттың нақыл сөздері» – түркі халықтарының дүние, өмір-тіршілік туралы түсініктерінің философиялық жиынтығы іспетті. Онда Алланың құдіреті сипатталады. «Алла «САНАДАҒЫ ЖАҢҒЫРУ: «ӘЛЕМ» БЕЙНЕСІНІҢ РУХАНИ МҰРАЛАРДА БЕРІЛУ СИПАТЫ» АТТЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 36 демейінше, іс түзелмес» [2,11] дейді. Өмірдің өлшеулі, несібенің шектеулі екені айтылады. Адамдыққа жат мінездер сыналады. Тек, өнеге, тәлім-тәрбиенің адам өміріндегі орны, мәнді ұрпақ жалғастығы пайымдалады. Бұл ой-толғамдардың қай-қайсысы да қазіргі қазақы түсінікке жақын. Мәселен, «Қонақ келмеген үйдің құлағаны артық» [2,12], – деп келетін тәмсіл қазақ халқының ғасырдан ғасырға жалғасқан қонақжайлылығын бейнелейді. Қорқыт айтқан әйелдің төрт түрі – кейінгі XV-XVIII ғасырлардағы қазақ жыраулық поэзиясының басты тақырыптары- ның бірі болды [3, 142; 144]. Қорқыт ата толғамдарынан түркі халқының елдікті, адамдықты, батырлықты дәріптеген өр тұлғасы көрінеді. Әр жырдың айтатын түйінді ойы, өмір туралы толғамдары бар. Жырларда әр алуан эпостық сюжеттер баяндалғанмен, композициялық тұтастық, бірлік сақталынған. Байын- дыр хан мен оның серіктері, Қорқыт ата жырдан-жырға ауысып отырады. Қай жыр болмасын Қорқыт атаның ақ батасымен қорытылады. Қорқыт жырларындағы жүктеу/скачать 2,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|