Сәрсеке М. Шығармалары
жүктеу/скачать 3,61 Mb. Pdf көрінісі
|
3 Қаныш роман-эссе
| тегі жанғыш заттар кен орнына аттандық. Елу шақырымдай
жер жүр ген соң жолдың аза бы басталды – ой-шұңқырлар, тау- сыл май тын көп бұрылыс тар... Кен орнына сүлдеміз құрып әрең жеттік, – дейді Ша пық Шөкіұлы осы сапар туралы естелік кітабында. – Шаршағанына қарамастан Сәтбаев бір ден шурф- тар ға қарай беттеді. Түнемелікке осында қал дық. Қайтарда салт ат пен Зайсанға төтелей тарттық. Көбіміз ат қа міну дағдысынан айырылып қалыппыз, бе лі міз ауырып, аяқ-қолымыз сырқырап түрліше машақат шектік. Экс пе ди циямыздың соңғы аял дамасы – Төпелеу мүйісіндегі айлақ еді. Біз үшін сол араға Өскеменнен кеме жібері ліп ті...» «Жүрген аяққа жөргем ілінеді» деген мә тел де тегінде өмірлік тәжірибеден алын ған. Бұл жолы да солай болды. Экспе диция мүшелері біреу дің айтуы- мен емес, өз көзімен Кенді Алтайда қаншама байлық шоғырлан ғанын көрді: тұтасқан ну жынысы, күзге дейін сарқылу түгілі арыны басыл майтын ар налы тау өзендері, неше түрлі жан-жануар лар дүниесі – аң, балық, мыңғырған малы, оның өнім де р і нің сапасы мен қадір-қасиеті де еш жерде қайталанбас ерек шелік терге ие... Сірә, сол се бептен де 1917 жылға дейін Дания кәсіп- керлері Семейде делдал контора ұстап, Ертіс өңірінен Батыс Еуропа елдеріне тонналап сары май мен бал алғызып отырған. Ал жер астындағы байлығы?.. Зырянов пен Риддер кенінің қазыла баста ғанына екі ғасыр болыпты, қазына- сы таусыл мақ түгілі, талай ұр пақтың әжетіне жарағандай және қорғасын ғана емес, неше түрлі асылдың – алтын мен кү міс, платина мен мыс, мы- рыш пен кадмий, көптеген сирек металдардың көп жылдарға сарқылмас түп қоймасы. Демек, Өскеменде соғыс жыл дарында асығыс тұрғы зылған, қазірде қайта дан кеңейтіліп жат қан қорғасын-мырыш комбинаты қырық-елу жылға шикізаттан кенде болмайды, ол кен тасымен қоса келетін оннан астам түрлі- түсті металл, одан да өзге қажет заттар шығаратын алыпқа айналуға тиіс (бұл ком би нат, шынында да 1970 жыл дары 26 түрлі өнім шығарған). Лениногор қаласындағы ескі зауыт қайтадан жабдықталып, қорғасын мен қара мыс өнді- ру ді күрт арттырса! Әр жерде сирек металдар беруге жобаланған комбинат - тар да! Рид дер, Белоусов, Березов, Зыря нов кеніш тері кен шығаруды жедел өсіруі шарт. Ал бұл үшін?.. «Алтайдың мол қазынасын тез және тиім ді жолмен игеруді бүгін таңда бірінші кезек те гі мемлекеттік жұмыс деп қарау қажет! – деген-ді депутат Сәтбаев КСРО Жоғарғы Кеңесінің 1946 жылғы сессиясында сөйлеген сөзінде. – Өлкенің қазба 451 ШЫҒАРМАЛАРЫ байлықтарын мең геру де салынып жатқан Өске мен ГЭС-і – негізгі энергия көзі. Алайда оның құрылысы 1939 жылы басталса да әлі біткен жоқ. Өткен жеті жылда жұмыс көлемінің бестен бір бөлігі ғана орындалған. Электр стансалар министрлігі таяу уақытта бұл құрылыс үшін бүгінгіден үш-төрт есе көп қаржы және қажетті құрал-жабдықтар бөлмесе, Алтай өндірісінің көпте ген жылдарға кешеуілдеп игерілері сөзсіз...» Алғашқы экспедиция жинап қайтқан ма те риалдар қыс бойы жан-жақты, түрліше қырынан зерт теуден өтті де, ақыры 1947 жыл дың маусым айында Өскеменде шақы рыл ған ғылыми сессияға ұлас ты. Акаде мияның оған бірнеше инсти ту ты қатысқан: ГҒИ өлкенің геологиялық құ рылымы, қазыналар қойма сының қоры мен құрамы турасында баяндамалар әзірлесе; кен зерттеушілер сол байлықты тиімді жол мен қазу жайында ұсыныстар әкелген- ді; металлургия және кен байыту институты зауыттар техноло- гиясы хақында; химиктер Алтайда күкірт қыш қылын қосымша өндіру мүмкіндіктері тура лы; ал энергетиктер Ал тай өзендерінің күш-қуатын пайдалануды сөз еткен ұсыныстарын талқыға салған. Пре зи денттің өзі, акаде мик Ш.Ш. Шөкин нің пі кір ін ше, «Кенді жүктеу/скачать 3,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|