Сәрсен аманжолов атындағы шығЫС
жүктеу/скачать 4,81 Mb.
|
отчета аида 2
| Пепельник
Желайдар (лат. Anemóne sylvéstris) – көп жылдық шөптесін өсімдік; Анемон (Anemone) тұқымдасына жататын ақжелкен (Ranunculaceae) тұқымдасының түрі. Сабағы 5-15 см биіктікте, жоғарыда ақ түсті дерлік. Үш сегменттерге бөлінген, екі жағында түкті, үш жапырақты жапырақтары бар гүлдену сабағы.Тамырсабақ тік. Базальды жапырақтары екі-алты, ұзын жапырақты, үш-бес ромб тәрізді үш жақты сегменттері бар. Гүл шоғырлары жалғыз, ұзын. Гүлдер диаметрі 3-7 см. Төбелері таза ақ түсті, саны бесеу, сырты түкті. Жемістер көп, тығыз өсіндісі бар. Көктемнің аяғында - жаздың басында гүлдейді. Ирис (Iris)- бұл кетуге қарапайым емес гүл. Сіз оны Еуропаның бақтарында, Азияның тауларының етегінде, Африканың тропикалық ормандарында, сондай-ақ Солтүстік Америкада кездестіре аласыз. Гүл құрғақ және өте суық климаты бар жерлерде өспейді. Өсімдік көктемде гүлдейді, кейбір түрлері күзде. Күн шуақты жерлерді жақсы көреді, көлеңкеде және ағаштардың астында нашар өседі. Біз подалирий көбелігін қоржынкөл көлінің жағасында көрдік. Оның тұмсығы мықты әрі ұзын. Ұзын қанаттары демалған кезінде жоғары көтеріліп тұрады. Бояуы өте ашық түсті артқы қанаттарының ұштары айрықша жиектелген. Көбелектер бір-бірін алыстан түсіне қарап, жақындағанда иісіне қарап ажыратады. Бұл Қазақстан бойынша Қызыл кітапқа енген көбелек түрі болып саналады. Сол себептен біз бұл көбелекті суретке түсіргеннен кейін, еркіндікке жібердік.Подалирий көбелігі (Iphiclides podaliriusі) Долана ақ көбелегі немесе Боярышница (Aporia crataegi) - ақ тұқымдастар көбелегі. Мұтшалары шоқпар тәрізді, тек күндіз ғана белсенді ұшады. Қанаттарында көбінесе әртүрлі суреттер, таңбалар және дақтары бар: ақ, сары, сарғыш қызыл көбелектер. Жұлдыз құрттарының үстін біркелкі қысқа қылшықтар басқан, денелерінің ұзындығы 40-70 мм. Қуыршақтары қара-қоңыр дақтары бар сұрғылт немесе ашық жасыл түсті болады. Субстратқа жібек тәрізді белдікпен оранып жабысып тұрады. Аполлон (Parnassius apollo). Ол сирек кездесетін қарағайлы ормандарда, тау өзендері мен бұлақтардың қасында орналасады. Жазық жерлерде ол жапырақты және қылқан жапырақты ормандардың шеттері мен жарқырауында, сондай-ақ орман алқаптарында кездеседі. Аполлон аталықтарының алдыңғы қанаттары таза ақ, шыны мөлдір жиектері мен қара дақтары бар, артқы қанаттары екі қызыл көзді, ақ өзегі мен қара жиегі бар. Аталықтары аналықтарға қарағанда кішірек.Ұшу кезіндегі қозғалыс бірқалыпты, баяу. Жәндік көбінесе гүлдерге отырады, түске дейін белсенді. Көбінесе аналықтар шөпке отырады, ал қауіп төнгенде олар көкке көтеріліп, 100 м қашықтыққа сапар шегеді. Шапшаң кесіртке (Lacerta agilis). жылдам кесіртке. Орташа үлкен кесіртке денесінің ұзындығы 114 мм-ге дейін жетеді және бір жарым-екі есе көп ұзын құйрығы болады. Бет сүйектері 1-2мм. Кәмелетке толмағандар қоңыр-сұр немесе қоңыр түсті, жотаның бойымен бір немесе екі қараңғы жолақтары бар, тар жарық сызықтарымен шектелген. Дененің бүйірлерінде,жеңіл дақтардың қатарлары бар. Еркектердің денесінің жалпы түсі сарғыш-қоңыр, ашық жасыл, жасылдау және ашық жасыл, аналықтар - сарғыш-қоңыр, қоңыр, қоңыр-сұр және сирек - жасыл түсте өзгереді. Астыңғы жағы жасылдау, сарғыш немесе көкшіл, әдетте кішкентай қара дақтары бар. Тіршілік ортасы. Негізінен күн жақсы жылынған құрғақ биотоптарды мекендейді, далаларда, өзен аңғарларында, сайлар мен сайлардың беткейлерінде, жол жиектерінде, егістік шекараларда, орман алқаптары мен шеттерінде, бақшаларда, сирек қарағай мен жапырақты ормандар мен арша ормандарында кездеседі. Сұржыландар (Vірегidае) улы аппараттары жақсы дамыған улы жыландар. Улы тістерінің, ішінде каналдары болады. Үстіңгі жақтары қысқа, аузын ашқанда улы тістері алға қарай бағытталады. Бұлардың денесі цидиндр пішінді. аяғы жоқ, мойыны денесінен айқын бөлінбеген, көкірек бөлімі мен құйрық бөлімі айқын ажыратылмай бір-бірімен жалғасып жатады.Денесін кұрғап кетуден сақтайтын терісінде мүйізді эпидермис қабаты мен мүйізді кабыршақтарының болады. Басы үстінен көптеген майда қабыршақтармен немесе майда бұрыс формамен қалқаншалармен жабылған. Тұлғасы үстінен және екі бүйірінен біртетес қабыршақтармен қапталған, ал құрсағындағы қабыршақтар ірі көлденең қалқаншалар сияқты.Сұржыландардың кең аймақтатаралуына негiзгi себеп –температура. Өте ыстық температурада жыландар ұйқыға кетеді. Топырақ тұздылығына төзімді келеді.Сұржыландар (Vірегidае) Сұржылан құрлықта, топырақта және аралас орманда, батпақты жерде тіршілік етеді. Олар көбінесе тоғайлы жерде болады, ал батпақты жерлерден кездеспейді. Бұларды күндіз үйінділердің, ағаш түбірінін, үстінен, таулы жерлердің күңгей жағынан көруге болады, қорегін аулауға түнде шығады. Жыландар көптеген кемiргiштерді жейдi, сонымен бiрге үй жануарлары мен адамдарға да қауiп туғызады. Негізінен тышқандармен, дала тышқандарымен, сирек болса да құстармен, кесірткелермен, бақалармен және насекомдармен қоректенеді. Қарабалық немесе линь (Tinca tinca) – тұқылар тұқымдасының бір туысы. Бұларды көкбаспен бірге «тілікшелілер» деп атайды, себебі, бұлардың аналь тесігі мен аналь қанаты ірі қабыршақтармен қоршалған.Ұзындығы 40 см-ге, салмағы 1,2 кг-ға дейін. Түсі судың мөлдірлігіне қарай өзгереді. Бүйірінде қоңыр дақтар болады. Дене бітімі жұмыр. Екі жұп мұртшалары бар. Қабыршағы майда. 7 жылдай тіршілік етеді. Еті дәмді. Қарабалық үш түр тармағына жіктеледі: балқаш Қарабалығы , көкбас Қарабалық және ащыкөл Қарабалығы Бұлардың ұзындығы 49 см-дей, салмағы 1,5 кг-дай болады. Шабақтарының түсі күмістей ақ, ересек дарабастары тіршілік ортасына сәйкес әр түсті: қоңыр күмістен қоңыр сарғышқа дейін өзгереді. Дене бітімі жұмыр. 10 жылдай тіршілік етеді. Қарабалықтардың аталықтары 3 – 8, аналықтары 3 – 9 жасында жыныстық жағынан жетіледі. Қарабалық үш түр тармағына жіктеледі: балқаш Қарабалығы көкбас Қарабалық (және ащыкөл Қарабалығы. Бұлардың ұзындығы 49 см-дей, салмағы 1,5 кг-дай болады. Шабақтарының түсі күмістей ақ, ересек дарабастары тіршілік ортасына сәйкес әр түсті: қоңыр күмістен қоңыр сарғышқа дейін өзгереді. Дене бітімі жұмыр. 10 жылдай тіршілік етеді. Қарабалықтардың аталықтары 3 – 8, аналықтары 3 – 9 жасында жыныстық жағынан жетіледі.Қарабалық (Tinca tinca)Сібе көлдерінде жаворонок, перепел, чечевица, торғайды, қырғиды, қарғаны, ақ басты чеголды, иволганы, кәдімгі көкек, саңырау көкек т.б құстарды кездестіруге болады. Сонымен қатар суда жүзетін құстардан: үйректер, үлкен сұқсыр немесе чомга (Podiceps cristatus) болады. Тау етегіне жақындағанда құстардың әр түрлі дауыстарын естідік. Секіргіш кесіртке (лат. Lacerta agilis) – ашық сұр, қоңыр немесе жасыл түсті ірі кесіртке (денесінің ұзындығы 120 мм). Күйлеу кезеңінде аталығының түсі қою жасыл түсті болады, күзде бұл түс көкжасылға айналады. Аналығы мен ұрпақтары сұр немесе қоңыр түсті болады. Қазақстанның солтүстік бөлігінде таралған, шығыста, оңтүстік-шығыс таулары Жоңғар және Күнгей Алатауларына дейін кіреді. Орманды дала аймақтарында, орман шетінде, өзен мен көлдердің жағалауларындағы жайылымдарда кездеседі. Суаратын каналдар арқылы алыс егістік жерлерге дейін кетуі мүмкін. Баспана ретінде інді өзі қазып алады, бірақ көбінесе Кеміргіштердің інін пайдаланады. Сүйсініп суға түседі, жақсы жүзеді, судың астында 12 минут тұра алады.Аталығы мен аналығы қыстан шыққаннан кейін, көп кешікпей шағылысады. Аналығы маусымда 3-15 жұмыртқа салады. Алтынтүсті қолақоңыз (Cetonia aurata) – қатты қанаттылар сабы, тақтамұрттылар тұқымдасының қолақоңыздар туысына жататын ірі жәндік. Ұзындығы 23 мм., мұрттары қара. Жеті түршесі белгілі. Батпақ инелігі (Leucorrhinia pectoralis).Ұзындығы 32-39 мм, іші 24-27 мм, артқы қанаты 30-33 мм Кеуде қанаттары негіздерінің арасында сары түсті. Қанаттардағы сүйек венасы түйінге дейін ақшыл түсті, жоғарғы бөлігіндегі түйіннің өзі қара. Артқы қанаттарының негізі қара мөлдір қызғылт түсті. Қанаттар қараңғы. Птеростигма қара немесе қоңыр. Іште қызғылт-қызыл дақтар бар. VII құрсақ сақинасы ашық лимон түсінің өте үлкен нүктесін алып жүреді. Брюшко еркек көгілдір қалдырмайды. VII тергиттің жоғарғы жағындағы дақ, ал әйел мен еркек үлкенірек, түсі ашық сары немесе лимон сары, іштің қалған тергиттеріндегі қызыл дақтармен қарама-қайшы. Птеростигма қара түсті. Батпақ инелігі (Leucorrhinia pectoralis) Шмель (Bombus) Олардың денесінің ұзындығы жиырма сегіз миллиметрге жетуі мүмкін. Мұндай мөлшерде әйелдер мақтана алады. Еркектер мүмкіндігінше жиырма төрт миллиметрге дейін өседі. Тек жекелеген түрлер ұзындығы отыз бес миллиметрге жетеді. Мысалы, дала бамблы. Әйелдің орташа салмағы – 0,85 г, еркек – 0,6 г дейін. Сібе көлдерінде жаворонок, перепел, чечевица, торғайды, қырғиды, қарғаны, ақ басты чеголды, иволганы, кәдімгі көкек, саңырау көкек т.б құстарды кездестіруге болады. Сонымен қатар суда жүзетін құстардан: үйректер, үлкен сұқсыр немесе чомга (Podiceps cristatus) болады. Тау етегіне жақындағанда құстардың әр түрлі дауыстарын естідік. жүктеу/скачать 4,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|