Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| орын алған өзара
қырқыс осы құдіретті державаны ң әлсіреуіне ж әне бүкіл аумактағы саяси жағдайдың шиеленісуіне әкеп соқты. Қалыптасқан жағдайды пайдаланған қазақ даласы ны ң билеуш ілері де Ж оң ғари я мен көрш і мемлекеттердің істеріне белсене араласа бастады. Орта ж үз бен Үлы ж үздің ресми ханы Әбілмәмбет болып қалғанына қарамастан, нақты билік бірте-бірте ыкпал- ды султан Абы лайды ң қолы на ж инақтала берді, ол қазақ-жоңғар соғыс- тарының барысында калыптасқан батырлар мен билердің үлкен қолдауы- на сүйенетін. Үмбетей жы рау өзін ің Бөгенбай қайты с болғанда оны жоқ- тауға арнаған толғауында ж екпе-ж екте Ш арышты ж еңгеннен кейін Абы- лай хан болды дейді. Абылайдың замандасы Тәтікара жырау да оның Орта жүзге хан болғанын растайды.1 Бұқар жырау Абылай 25 жасында таққа отырды дейді.2 «Құбылып шыққан бәйшешек» деген толғауында ол тағы да Абылай өте жас кезінде хан болды деп мәлімдейді.3 Мәшһүр Жүсіп Көпеев «Абылай ханның дәуірі» деген туындысында Ары- стан Толыбайұлы ақыннан дәйексөз келтіреді, онда Абылайдың Көкшетауда 48 жыл хан болтаны айтылады.4 М. Дулатов өзінің «Абылай» деген еңбегінде нақ солай деп жазады.5 Ш әкерім өзінің «Уәлибакының үрпағы» деген зерттеуінде Ш арышпен жек- пе-жектен кейін Абылайдың Әбілмәмбет ханның шатырына шақырылғанын жазады. Әбілмәмбет ханның ұсынуымен Абылай Ш ақш ақ Ж өнібектің бата- сын алып, хан деп жарияланады. Оныңжорамалдауы бойынша, бұл шамамен 1735 жылы болтан.6 Қазакдеректемелерінде А бы лайды ңбилікке келуі осы- лайша баяндалады. Қалай дегенмен де, Абылай 30-жылдардың аятынан бастап елдің саяси өмірінде татдырлы сотые ж әне бейбітшілік проблемаларын шеш- 247 кен көрнекті тұлғаға айналды. Сол арқылы Абылай бүкіл күш-қайратын жо- ғарғы бил ікті нығайтуға ж әне К азак хандығын ұзаққа созылған саяси дағда- рыстан шығаруға бағыттады. К азақ руларының Абылай төңірегінетоптасуы оны ң Ж оңғарияға карсы белсенді де нысаналы кимылдауына көп жағынан көмектесті. жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|