ресейлік екі заседатель ж әне сайланы п қойылатын екі «кұрметті казак»
катысуга тиіс болды.
Үкіметтің сеніміне кірген ықпалды Ш ыңғыс ұрпақтары арасынан сай-
ланған аға сұлтандар, олардың екі орынбасары — өздері онша түсінбейтін
с а й л а у р ә с ім ін е н ө т к е н қ а з а қ т а р , т а ғ а й ы н д а л а т ы н б а с қ а да ек і
ш енеуніктерм ен бірге алкалы баскару түрін
көрсетті; көп кеш ікпей аға
сүлтандар іс ж үзінде ж ергілікті отарш ы лды к әкім ш іліктің айтқаны нан
шықпайтын күралдарына айналды. Ал көп ұзамай, сжругтегі жоғары кыз--
метке өз өкілдерін сайлау жолындағы ұзакка созылған руаралы қтайталас
кезінде, дала ақсүй ектерін ің бір бөлігі өз карсы ластары н құлату макса-
ты мен омбы ш енеуніктерінің
оң көзбен қарауы на ұмтылып, екі жакты
көзқарас үстанды: сырт көзге үкімет саясатымен ынтымақтастық көрсетіп,
іштей бұрынғы хандықты қалпы на келтіруден үмітін үзбеді. Билердің,
рубасы ларды ң билігінде жүрген номадтар бұкарасы н айтпағанда, ж аңа
сайланған сұлтандарды ң иығына жабы латы н оқалы ш апандар да, «ел
билеуші» деген кұрметті атақтар да, күміс ж әне алтын медальдар да рулық
ескі заман дәстүрлеріне берілгендік рухын жоя алмады.
Ү кім еттің ж ергілікті номадтар ж өніндегі
саясатында оларды егін-
ш ілікке ы нталанды ру, «бақташ ы лы қ өмірді» жою, олардың жер жыртуға
көш уін көтерм елеу маңызды бағыт болды. 177, 178-параграфтарда оты-
ры қш ы лы кка көш кендерге 15 десятинаға дейін жер учаскесін бөліп беру-
ге рұксат етілді, сұлтандар үшін «үш есе», ал старш ындарға «екі есе» жер
белуге мүм кіндік берілді. О тарш ы лды к өкім ет орындары осы арқылы
Ресейдің ықпалын әлсіреткен, хан билігінің қалдықтарымен күресті қиын-
даткан бары мтаны , руаралы қ кырқысты жоюға тырысты.
'рК арғы мен м індеткерлік пен салы қтарды ң ж аңа санаттары енгізілдТ/
Рас, бұл орайда М. С перанский мен оны ңтөңірегіндегілер әдейі бесжыл-
ды к ж еңілдік белгіледі немесе көш пелі халыктың барлық санаттарын бар-
л ы к алы мдардан босатты; мұндай бетбүрыс бұрынғы ф еодалды к жүйе
бойы нш а м індеткерлік аткаруға: көш пелі аудандарда зекет пен соғым,
егіншілікті аудандарда ұшыр төлеуге дағдыланған халық наразылығының
алдын алуға ұмтылыска байланысты болса керек.
Реф орма К азакстан да сауда-экон ом и кал ы к үрдістің өсуі үшін оң ал-
ғышарттар туғызды. Патша өкіметінің бұған белгілі дәрежеде мүдделі бо-
луын экономикалы қфакторлармен коса, оныңкөш пелілер арасында өзінің
V
саяси ы кпалын нығайту ниетімен түсіндіру керек.
С онау XIX ғасы рды ң ең б асы нда-ақ патш алы к өкімет оры ндары ның
бакылауындағы аумакта көш іп жүру, бекіністер мен баска да қыстактарда
мал ш аруашылығы өнімдерін кеңінен айырбастау мүмкіндігін іске асыру
кұкықтары н талап ете отырып, екі жакты байланыстарды дамытуға жеке-
леген к а зак сұлтандары ны ң өздері бастама көрсеткен еді. Осыған байла
нысты 188-параграфта казактарға өз тауарларын «өз округі ішінде де, одан
тыс ж ерлерде де» еш ш ектеусіз еркін өткізуге мүмкіндік берілді.
XIX ғасырдың басында Бұктырма, Өскемен бекіністерінің, Петропавл-
дың, С емейдің маңы зы едәуір арта түсті.
Ж арғының біркатар параграфтарында 205-параграфқа сәйкес үш санат-
қа: қылмыстық, талап-арыздық ж әне облыстық басқармаға шағымдар бой
ынша сараланған сот ж үйесіне түзетулер енгізілді. Қ ы лмы сты к істерге
мемлекеттік опасы здык, тонау, барымта, белгіленген билікке көрінеу ба-
300