Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
ПАТІПА ӨКІМЕТІНІҢ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАҢДАҒЫ ӘСКЕРИ
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| 3. ПАТІПА ӨКІМЕТІНІҢ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАҢДАҒЫ ӘСКЕРИ
ЭКСПАНСИЯСЫ. ЛЙМАҚТЫҢ РЕСЕЙ БИЛШНЕ КӨІИУІ П атш а ө кім етін ің Қ ы ры м соғы сы нда (1854—1856) неғүрлым күшті дүш пандар блогы нан ж еңіліс табуы Ресейдің белсенді сы ртқы саясаты- ны ң мүмкіндігін едәуір шектеді. Сол екі арада елдегі жаңа рыноктық қаты- нас та тез ж ән е сенімм ен күш алып, жедел дамып келе ж атқан Ресей өн ер кәсіб і мен саудасы үшін барған сайы н ж аңа өнім өткізу рыноктары мен ш икізат көздерін талап ете түсті. Ш икізат көзі оңтүстік-ш ығыста бо- латы н. «Ресейдің батыс ры ноктары нда көп жағы нан бірінш і орын алған уақы ты өтті, — делінген Ә скери ж инақта, — ал мұның өзі бізді ж аңадан шығыс ры ноктары н ж ә н е ең алдымен таяудағы, Орта А зиядағы ры нок- тарды іздестіруге міндеттейді».44 Ресейдің сыртқы саясатында О ңтүстік К азақстан мен О рталы қ А зи ян ы ң маңызы күрт өсті. Қазақстанды түпкі- лікті бағы нды ру ж ә н е Орта А зия мемлекеттерімен ж ан-ж ақты қатынас- тарды ж андандыру туралы мәселе койылды. Бұл мемлекеттермен толымды сауда жасауға көптеген себептер, ең алды мен — Орта Шығыстағы саяси тұрақсыздық ж әне Орта Азия хандықтарының ішіндегі жағдай туралы патша үкіметінде кажетті ақпараттың болмауы кедергі жасады. М ұның өзі Ресейдің Орталық Азияға кіре түсуін тежеді ж әне орыс үкіметін шектес жатқан Азия елдерінде әскери-экономикалы қ және саяси барлау жолына түсуге итермеледі. Орталық Азия аймағындағы сауда-экономикалық және әскери-саяси жағ- дайды анықтау мақсатымен 1858 жылы Н.П.Игнатьевтің Хиуа мен Бұхараға дипломатиялықелшілігі, Шығыс Иран (Хорасан) мен Гератқа шығыстанушы Н.В.Ханыков бастаған экспедиция, Қашғарға баратьГн сауда керуені күрамын- да көпес түрінде Ш. Уөлиханов жіберілді. Олар әкелген материалдар патша үкіметіне Оңтүстік Қазақстандағы және Орталық Азия хандықтарындағы са яси күштердің шын мөнінде орналасуын анықтауына, олардың экономика- лы к ж әне халықаралық байланыстарымен танысуына мүмкіндік берді, сон- дай-ақ бұл аймақтар жөніндегі Англияның кең көлемді жаулап алушылық жоспарлары бар екенін дөлелдеді. Ресейдің Орта шығыстағы саяси бағытын белгілеу үшін Н .П .И гнатьев- тің Хиуа мен Бұхараға дипломатиялы қ сапары нәтиж елерінің ерекше зор маңызы болды. Орыс елш ісінің екі мемлекеттің өзара досты қ қатынаста- ры туралы шартка қол қоюдан бас тартқан Хиуа ханымен онша қанағаттан- дырмайтын келіссөздері Орталық Азияға дипломатиялык елшілер жіберу - «нақ сол м ақсатқа... бірақ баскаш а түрде жету үшін қолданылуы мүмкін ақш аны босқа р әс у ә ету» деген ойды нығайта тұсті.45 Сыртқы істер ми- нистрлігінің А зия департаментіне жолдаған арнаулы хабарламалары мен арнайы жазбаларында Н .П .Игнатьев «опасыз» шығыс билеушілерімен сая си к еліссөзд ерд ің бұрынғы так ти к асы н ж алғасты ру пайдасы з екенін негіздеді ж ә н е Орта А зия ханды қтары на қарсы соғыс қимылдарын ж аң- ғырту қаж еттігін талап етті. XIX ғасырды ң 50—60-жылдары шебінде бұл көзқарас С ы ртқы істер м инистрлігінен тиісті қолдау таппады, б ір а қ ж о - ғары әк ім ш ілік салалары нда өзіне күн өткен сайын көп ж ақтастар таба берді ж ә н е ақы ры нда, 60-ж ы лдарды ң орта ш енінде П етербургтің ресми пікіріне айналды. 368 |