5 6 Петроградтағы ақпан оқиғалары туралы хабар К азақстан е ң б е к ш Г

Петроградтағы ақпан оқиғалары туралы хабар К азақстан
е ң б е к ш Г  
леріне де тез жетті, олар патша өкім етінің құлаты луы н ж ігерленіп кпрсы 
алды. Ол тез арада, келесі күні-ақ, телеграф арқылы бүкіл Орта 
А з и и мем 
Казақстанға, әуелі Түркістан ж әне Дала генерал-губернаторлы қтарымың 
орталықтары — Таш кент пен Омбыға, ал содан соң барлық облы стык жннс 
уездік қалаларға таратылды. Бұры нғы отарш ы лды қ әк ім ш іл ік тің
бүл 
оқиғаларды ж ергілікті халы қтан ж асы рм ак болтан әрекеті сөтсіздікке 
ұшырады, дегенмен деТ үркістан генерал-губернаторы К уропаткин бас- 
қалар сияқты бұқараны ң револю циялы қ қозғалы сы н «ты ны ш ты қ псн 
тәртіп» арнасына бұруға тырысты.
Қ азақстан халқы ны ң қалы ң топтары Ресей патш асы II Н и колай ды ң
қ ұ л аты л у ы н , А қ п а н р ев о л ю ц и я сы н ірі с а я с и ж ә н е э к о н о м и к а л ы қ
ө з г е р іс т е р г е д еген ү м ітп ен қ а б ы л д а п , ө з д е р ін ің ғ а с ы р л а р б ой ғы
тілектерінің орындалуы мен толғағы ж еткен ұлттық ж әне әлеуметтік про- 
блемалардың шеш ілуін соны мен байланыстырды . Х алы қты ң қоғам ды қ- 
саяси белсенділігі едәуір артты, көптеген қалалар мен темір жол станци- 
яларында стихиялы түрде митингілер, демонстрациялар мен ж иналы стар 
болып, оларға ж ұм ы сш ы лар, солдаттар, зи ялы лар, кә сіп к ер л ер ж ә н е 
өлкедегі басқа да топтарды ң өкілдері қатысты. С аяси тұтқы ндар түрме- 
лерден босатылды. П етроградқа, көп ш ілік ж ағдайда М ем лекеттік Дума 
мен Уақытша үкіметтің атына патшаның құлатылуымен құттықтаған ж әне 
ж аңа режимді қолдаған жеделхаттар мен хаттар ж олданып жатты. Әулие- 
ата уезінің бірқатар болы стары , № 2 Ы рғыз уезін ің болы стары , К өкш е- 
тау уезінің Ж ы ланды болысы, Орал облы сы ны ң К дртатас болысы ж ән е 
т.б. қазақтарыны ң, сондай-ақ Верный қаласы ны ң гарнизоны солдаттары- 
ның, Семей қаласы ндағы «Республикаш ы л оф и церлер одағының» ж ә н е 
басқалары ны ң жеделхаттары сондай еді. Ж ұм ы сш ы ларды ң П етроград 
Кеңесі мен жаңадан құрылған К еңестердің атына да құтты қтау ж еделхат­
тары жолданды. Омбы қаласы ны ң жұмысш ы ж ә н е әскери депутаттар 
К ең есін ің, Екібастұз кәсіпоры ндары ж ұ м ы сш ы л ар ы н ы ң ж ән е басқала- 
ры н ы ң телеграм м алары осы ндай болаты н. Ш ы м кен т у е зін ің халқы
өкілдерінің ж алпы ж иналы сы У ақы тш а үкімет пен ж ұм ы сш ы ж ә н е со л ­
дат депутаттары ны ң П етроград К еңесіне құтты қтау ж еделхаты н ж олда- 
ды, онда өздерінің Ресей жұмысш ыларымен, солдаттарымен бұдан былай 
да батыл бел байлап отырғанын білдірді.
Бұл ж еделхаттар авторлары н ы ң бүкіл әлеум еттік ж ағы н ан ал а-қ ұ л а 
болғаны на қарам астан , оларды ң бәрінде д ер л ік, елдегі күй зел іс ж ә н е 
Ресей әс к ер л ер ін ің майдандардағы ж ең ілістері ж ағдайы н да и м п ери а- 
листік соғы сты ж е ң іск е ж еткен ге дейін ж алғасты руды ж ақтаған п ік ір
айтылып, ішкі дем ократиялы қ өзгерістерге негізгі үміт артылды. М ұндай 
қортам пазды қ пиғыл қоны с аударуш ы ш аруаларды ң ауқатты бөлігін ен , 
қала тұрғы ндары нан, казактард ан , ж ергілікті әскер и бөлім дерден ғана 
емес, өнеркәсіп орындары мен темір жол жұмысш ылары арасынан да бай- 
қалды. М ы салы , тем ірж олш ы ларды ң бір бөлігі «онда (яғни соғы ста. — 
Ред.)
— ж еңіс, ал мұнда — бостандық» болуы н ж ақтады . 1917 ж ы лды ң
сәуірін д е Қ азалы станц и ясы қы зм етш ілерін ің , м астеровой лары мен 
ж ұм ы сш ы лары н ы ң съезі: «Елдегі ауы р ж ағдайта б ай лан ы сты соты е 
аяқталтанта дейін 8 сататты қ ж ұм ы с күн ін ен гізу кід іртіле тұрсы н», — 
деп қаулы етті.
4 3-36
6 5 7

Сондықтан 1917 жылғы Ақпаннан кейінгі алғашқы күндерде Казақстан- 
ның халы қбұқарасы ны ң қозғалысы зиянкес отаршылдықаппаратты қира- 
туға, он ы ң ең ж ексұры н өкілдерін орнынан алып, жазалауға бағытталды. 
Ж үмысш ы ж әне солдат депутаттары Кеңестерінің, әсіресе қала ж әнетем ір 
жол жұмысш ыларыны ң бастамасымен Оралда — облыстың вице-губерна­
торы М ордвинов, ж андармерия бастығы Баблонов ж әне басқалар, Омбы- 
да — Батыс Сібірдің генерал-губернаторы Сухомлинов, Петропавлда — зем­
ство ж ән е уезд басты қтары, жандармерия шендегілері, жергілікті гарни­
зон ны й кейбір офицерлері ж әне басқалар, Орынборда — Торғай губерна­
торы М. М. Э версман, Верныйда — әскери басты қ К арнаухов, уезд бас- 
тығы Л иханов, округтік сотты ң прокуроры Бахружев ж әне басқалар ат- 
қары п келген кы зм еттерінен ш еттетіліп, қамауға алынды. 1917 жылдың 
науры зында - сәуірдің басында К азақстан облыстарының барлық дерлік 
әс к ер и губернаторлары мен уезд басты қтары камауға алынды немесе 
қы зметтерінен босатылды. Түркістан өлкесінің генерал-губернаторы Ку- 
ропаткин ғана, оның жанында Уақытша үкіметтің комиссары, Мемлекеттік 
Д ум аны ң мүшесі к ін әз Васильчиковтың кеңесші даусы болғандыктан, әр 
түрлі тактикалы қ айла-ш арғы лар арқылы 1917 жылғы наурыздың аяғына 
дейін билік басы нда отырып қалды, 1917 жылғы 30 наурызда жүмысшы 
ж ә н е солд ат деп уттары Т аш кен т К ең есін ің , мүсы лм ан депутаттары
К ең есін ің (Ш ура-и И слам), сон дай -ақ Т аш кент ж әне Бетпақдала аудан- 
дары ш аруалар одақтары ны ң бірлесіп күш -ж ігер салуымен ол өз кызме- 
тінен босатылды, ал оларды жергілікті жұмысшылар, солдаттар ж әне бай- 
ырғы халықтың қалы ң бұқарасы қолдады. Сонымен бірге оның көмекшісі 
генерал Ероф еев, округтің штаб бастығы генерал Сивере ж әне баскалар 
орындарынан алынды; мұның бәрі Түркістанда отаршылдык өкімшілік пен 
патш а өкім етін ің бүкіл аппараты ны ң Жойылуымен тынды. Бүл О рталык 
А зияны ң ғана емес, К азакстанның да демократиялық күштерінің ірі жеңісі 
болды.
У ақытша үкімет жергілікті жерлерде өкімет органдарын күруға кірісті. 
Таратылған әкім ш іліктің орны на 7 сәуірде Түркістан комитеті құрылып, 
оған У ақы тш а үкім ет «берік тәртіп ж ә н е Түркістан өлкесінің кұры лы- 
сын» орнатуды ж үктеді, ол Ф ергана ж ән е Самаркан облыстарымен коса, 
Қ азақстанны ң оңтүстік аудандарын қамтыған Сырдария ж әне Ж етісу об- 
лыстарын, сон дай -ақ М аңгыстау уезі кірген Закаспий облысын камтыды. 
К адет, М ем лекеттік Д ум аны ң мүшесі Н. Н. Щ епкин төрағасы болған 
Т ү р к іс т а н к о м и т е т ін е Қ а з а қ с т а н н а н ү л т -а з а т т ы қ қ о з ғ а л ы с ы н ы ң
жетекшілері Әлихан Бөкейханов пен Мұхамеджан Тынышбаев кірді.165 Об- 
лы стар мен уездерге У ақы тш а үкім еттің ком иссарлары ж ән е т.б. та- 
ғайындалды.
Бірақ қалы ң бұқараны ң өсе түскен саяси белсенділігі әр түрлі комите- 
ттер д ің (қ о ғам д ы қ , азам атты қ, к о а л и ц и я л ы қ , қ оғам ды қ қ а у іп сізд ік
ком итеттерінің ж ән е басқалары ны ң) құры луы на әк еп соқты, сол ком и- 
теттер арқы лы олар ж ергілікті ж ерлерде мемлекеттік істерді басқаруга 
қатысуға ұмтылды. Бұл комитеттер револю циялы қ митингілер мен жина- 
лыстардың талап етуі бойынш а да, қалалы қ думалар мен қоғамдық ұйым- 
дарды ң ж ә н е басқалары ны ң бастамасы бойынш а да пайда болды. 1917 
жылғы 2 науры зда Омбы коали ц и ялы қ комитеті құрылды, оны ң құрыл- 
тайш ылары — әск ер и -ө н ер к әсіп ком итеттерінің, бирж а ком итеттерінің,
658

қалалы қ одақты ң басш ылары , ірі кооп ераторлар, «халық 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: