ресім- делмегендігі мен орасан үлкен өлке аумағында бытырап жаткандығы  жөне

татарларды ң, баш кұрттардың, басқа да ұлтты қж өне мұсылман қозғалыс- 
тары м ен ж ақы ндасуға, ал ж ергілікті жерлерде, уездер мен қалаларда 
соц и али стік партияларм ен, өсіресе, оңш ыл эсерлерм ен, мены певиктер- 
мен жөне басқалармен одак жасасуға мәжбүр етті. 1917 жылдың көктемінде 
болып өткен облыстық қазақ съездері партияның бағдарламасын әзірлеуге 
жәрдемдесті, ал бұл съездердің делегаттары, сон дай -ақоблы сты к, уездік 
ж ән е болы сты к қ а зак ком итеттерінің мүш елері «Алаштың» әлеуметтік 
негізін қүрады. Партия мүш елерінің саны, толы қ емес деректер бойынша, 
5 мындай адамға жеткен, ал «Қазақ» газеті іс жүзінде оның органы болған. 
«Алаш» партиясы бағдарлам асы ны ң негізі I Б үкіл қазақ съезінің (Орын- 
бор, 1917 жы лғы 21—26 шілде) ш еш імдерінен түрды, бұл кезге карай ол 
кадеттерден аулақтап, оның солға карай бейімделгені байкалды, жергілікті 
К ең естердің көп ш ілігін е басш ы лы қ еткен эсерлерм ен, сон дай -ақ Сібір 
автономиясын жақтауш ылармен байланысы күшейді. Эсерлермен жакын- 
дасу С ібір құрамы нда к азак халкы ны ң өзін-өзі билеуі көзделген федера- 
цияны тану негізінде болды. «Алаш» партиясы қазақ коғамындағы өз ыкпа- 
лын едәуір күшейтті, оның мәдени ағартушылық пен оппозициялык либе- 
рализмнен үлтты қ-мемлекеттік демократиялы к басымдыктары айкын са- 
яси ұйым ж ағы на қарай дамуы тездетіле түсті.
М ұсылмандар козғалы сы негізінде «Ш ура-и Ислам» партиясы құрыл- 
ды ж ә н е Гурьевте, Семейде, Актөбеде, Қазалыда, Павлодарда, Верныйда 
халы к ком итеттері пайда болды, олардың басш ылары эсерлер мен мень- 
шевиктерге жакы н бағдар ұстанды. Ташкенттегі съезде (1917 жылғы сәуір) 
калы птаскан «Ш ура-и Ислам» партиясы ны ң Қ азакстанда Ш ымкентте, 
Әулиеатада, П еровскіде, Қазалыда ж әне баска калаларда жергілікті ұйым- 
дары болды, оларға мұсылман дінінің православие дінімен тең қүкыкты- 
лығы, діни ш ектеулердің ж ойы луы , ислам діні о қ у :оры ндары ны ң ашы- 
луы, М екеге м інәж ат етуге (каж ы лы кка баруға) рұксат ету ж әне баска да 
діни кұкы қтар мен бостанды ктар үшін күрескен татар, өзбек, казак діни 
кайраткерлері мен катардағы мұсылмандар кірд і.185
Бүл кезенде Омбының, О рынбордың, Таш кенттің, Семейдің ж әне ба- 
с қ а л а р ы н ы ң о қ у о р ы н д а р ы н д а о қ и ты н қ а з а қ ж астар ы ж а стар д ы ң
үйірм елерін, ұйымдарын кұрды, олар алғаш кы кезде мәдени-ағартуш ы - 
лы қ проблемалармен айналысты. 1915—1917 жылдарда Орынборда жастар- 
дың «Еркін дала», Омбыда «Бірлік», Оралда «Жас казак», Троицкіде «Үміт»
* ұйымдары ж ә н е басқа қалаларда 20 шақты үйірмелер мен топтар қүрыл- 
ды, олар көкейкесті тақы ры птарға арналған листовкалар, өлеңдер тарат- 
ты, кеш тер, пікірсайы стар ж ән е т.б. ұйымдастырды. Олардын белгілі бір 
бағдарламасы , идеялары болған ж о к ж ән е өлеуметтік құрамы ж өнінен 
әртекті болды. Алайда олар қазақ халкын патша өкіметінің ұлттык-отар- 
ш ы лды к езгісінен азат етуді, өз халкы ны ң көзін ашуды шын ж үректен 
тіл ед і, е ң б е к ш іл е р д ің са н а сы н д а ұл тты к то п тасу , б о стан д ы к ж ә н е
тәуелсіздік идеялары н оятуға талпынды.
Осы топтар мен үйірмелер арасында ең батыл ж әне революциялық іс- 
кимыл бағдарламасы болған Әулиеата уезінде Тұрар Рысқұлов ұйымдастырғ- 
ан «Қазақ жастарының революциялык одағы» еді. Одактың құрамына қазак 
халқының орташа ж әне дәулетті емес топтарынан шыккан алдыңғы катарлы 
казак зиялылары енді. «Қазак жастарының революциялықодағы» өз бағдар- 
ламасында Уакытша үкімет кезіндегі Қазакстанның қоғамдық-саяси өміріне
666

талдау жасай келіп, былай деп атап өтті: «Акпан революциясы... 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: