Шарт­ты­бел­гі­лер Зерделі­ой – ақын-жа зу шы лар ту ра лы пі кір лер мен бел гі лі тұл ға- лар дың фи ло со фия лық ойт ол ғау ла ры – та қы рып ты ке ңей те тін та ным дық мә лі меттер Әдебиет­теориясы

60
«Жал­ған­дү­ние»­ро­ма­ны
Арман-ай,
өтеді дүние жалған-ай…
Ха лық әні
1917–1990 жыл дар ара лы ғы та рих та Ке ңес 
өкі ме ті нің ке зе ңі ре тін де қал ды. Бұл ке зең де ком-
му нис тік пар тия деп атал ған бір ға на пар тия бол ды. Осы пар тия бү кіл жауап-
кер ші лік ті, би лік ті өз қо лы на алып, ха лық ты уысы нан шы ғар май ұс та ды. 
Ке ңес өкі ме ті не, пар тия ның ұс тан ған сая си ба ғы ты на қар сы кел ген бір де-бір 
шы ғар ма жа рық қа шық пай тын, ал қар сы тұр ған адам аяу сыз жа за ла нып, құл-
дық са на ның құр ба ны на ай на лып отыр ған. Сон дық тан еш кім бел ше шіп, бұл 
жүйеге қар сы тұ ра ал май тын. Тә уел сіз дік ал ған нан кей ін бұл ке зең то та ли-
тар лық дәу ір деп атала бас та ды.
Жа зу шы Сма ғұл Елу бай осы дәу ір дің шын ды ғын ба ян дай тын три ло-
гия –«Ақ боз үй», «Мі нә жат», «Жал ған дү ние» деп атала тын ро ман да рын жаз ды. 
Трило гия қа зақ қо ға мы ның жи ыр ма сын шы жыл дар да ғы ау ма лы-төк пе лі дә уір 
шын ды ғын: жап пай ашар шы лық, ел ге төн ген нәу бет, асы ра сіл теу ден бас тап, 
ха лық тың қа лып тас қан салт-дәс тү рін, ұлт тық құн ды лық та рын жой ып жі бе ру ді 
көз де ген сая сат ты әш кер леу ді мақ сат ет кен. Бұл саяси ст ра те гия ның ая ғы 
«то қы рау за ма ны на» алып кел ді. «Жал ған дү ние» ро ма ны осы соң ғы ке зең ге 
ар нал ған. Ро ман сим во лизм ру хын да жа зыл ған, мис ти ка лық са ры ны бар, фи ло со-
фия лық ас та ры те рең. Ав тор Еді ге ау зы мен «кер за ман», «то зақ тір лік», «ұс тас қан 
за ман», «тіс тес кен за ман» си яқ ты эпи тет тер ді қол да на ды. Қоғам то қы ра ған нан 
соң адам да ты ғы рық қа ті ре ліп, не үшін өмір сү ріп жүр ге нін де тү сін бей, деп рес-
сия ға тү се ді. Ро ман кей іп кер ле рі Хан сұ лу мен Еді ге осын дай күй ге тап бо ла ды.
Үй, бас па на – ха лық тың ең бас ты ке рек нәр се сі. Егер жұрт бас па на сын 
тас тап қаш са, он да «ақ та бан шұ бы рын ды» қа сі ре ті қай талан ды де ген сөз. Ел 
ба сы на күн ту ған да ға на бас сау ға лап, қа ра ша ңы ра ғын тәрк етіп безеді. Ро ман 
кей іп кер ле рі де осы ны бас тан ке шір ді: «…1932 жыл дың жаз ғы тұ ры әлі көз 
ал дын да. Қа ра қал пақ тың түс тік тұ сы. Әне ки, құм ара сын да том пиып-том пиып, 
же тім сі реп қа лып ба ра жат қан ки із үй лер. Бұ күн ді Хан сұ лу өл се ұмыт пас. Бір 
ті лім нан үшін, өз үйі – өлең тө се гін құм ара сын да тас тап, со нау Әму-Да рия 
жа ға сын да ғы Қо ңы рат де ген қа ла ға қа рай шұ быр ға нын, сі рә, екі дү ние де 
Мәтінді­ тыңдап,­ «Қазақ­­­­­
стан­тарихы»­пәнінен­алған­
білімдеріңе­ сүйеніп,­ ашар­
шылық­кезеңді­сипатта.
CD­05
Сма­ғұл­Елу­бай­–­әде­би­ор­та­да­да,­қа­зақ­ки­но­өне­рін­де­де­өзі­нің­ай­тар­ойы­мен­
хал­қы­на­қа­жет­ті­ру­ха­ни­дү­ние­ле­рі­мол,­қа­рым­ды­қа­лам­гер.­Өзі­өмір­сүр­ген­ор­та­ның­
әр­құ­бы­лы­сы­мен­тір­ші­лі­гін­су­рет­тей­оты­рып,­қа­зақ­ки­но­әле­мі­не­өт­кен­қа­зақ­қо­ға­
мын,­бұ­рын­нан­қа­лып­тас­қан­қо­ғам­дық­фор­ма­ция­дан­күш­теп­та­ңыл­ған­жа­ңа­қо­ғам­құ­
ру­жо­лын­да­ғы­ада­ми,­та­би­ғи­са­на­ның­тап­қа­бө­лі­ніп,­өз­ау­ыл­да­сын,­до­сын,­бауы­рын,­
ту­ға­нын­са­тып,­то­зақ­оты­на­итер­ме­ле­ген­күнкө­ріс­тің­қа­мы­мен,­пен­де­ші­лік­тің­құр­ған­
құр­сауы­на­түс­кен,­жа­ғым­сыз­кей­іп­кер­лер­га­ле­рея­сын­сом­да­ған­жә­не­та­ры­дай­ша­шы­
лып,­қы­на­дай­қы­рыл­ған­ха­лық­тағ­ды­рын­эк­ран­да­бей­не­ле­ген­ки­нод­ра­ма­тург.
Гүл­да­на­Бей­сен

жүктеу/скачать 3,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: