Шаруашылық субъектілердің қаржылық ресурстарының теориялық негіздері


АКТИВТЕР І. Ұзақ мерзімді активтер



бет6/13
Дата02.03.2022
өлшемі0,74 Mb.
#26799
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Байланысты:
Дип. Шаруашылық субъектілерінің қаржылық ресурстарды пайданалнуды жетілдіру жолдары - 2011

АКТИВТЕР

І. Ұзақ мерзімді активтер

Аяқталмаған капиталдық салымдар

3 042 772,6

6843316,8

Күмәнді қарыздар







Материалдық емес активтер

30 427,7

26 320,4

Бастапқы құн бойынша негізгі құралдар

19 995 362

26 846 858

Жер

-

-

Ғимараттар мен құрылыстар

15 276 456

20 108 296

Машиналар мен құрылғылар

3 579 169

5 476 759

Көлік құралдары

99 976

206 720


өзгелер

99 975

126 180

Аяқталмаған құрылыс

4 059 058

4 295 497

Аяқталмаған өндіріс құнын төмендетуге резерв

-3 119 272

-3 366 594

Негізгі құралдардың тозуы, барлығы

6 954 908

13 160 225

Ғимараттар мен құрылыстардың тозуы

5 473 512,5

11 080 909

Машина мен құрылғылардың тозуы

1 418 801,2

1 947 713

Көлік құралдарының тозуы

36 774,5

79 645

өзге де тозулар

25 819,8

51 958

Ұзақ мерзімді активтер, барлығы

17 821 953

20 740 514

ІІ. Ағымдық активтер

ТМЗ

1 179 726

1 690 720

ТМЗ құнын төмендетуге резерв

-117 972

-169 072

Аяқталмаған өндіріс

718 094

1 595 019

1 кестенің жалғасы

1

2

3

Дайын өнім

2 179 929

861 310

Алынған тауарлар

1 949 113

4 019 448

Тауарлар құнын төмендетуге резерв

-144 911

-2 264 927

Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық қарыздары

13 259 099

1 1260 835

Еншілес ұйымдардың дебиторлық қарыздары

2 641 561

2 376 578

Күмәнді сауда қарыздары

-6 873 188

-4 509 042

Бюджеттік дебиторлық қарыз

1 282 311

1 977 823

Бюджеттен тыс қорлардың дебитолық қары

-

-

өзге де дебиторлық қарыздар

1461834

271153

Берілген аванстар

21773646

17640912

Берілген аванстар бойынша күмәнді қарыздар

-19716817

-3328877

Қысқа мерзімді инвестициялар

-

-

Ақша қаражаттары

6103802




Ағымдық активтер, барлығы

25646227

31900385

БАРЛЫҒЫ, АКТИВТЕР

43468180

52640899

Меншікті капитал және міндеттемелер

І. Меншікті капитал

Жарғылық капитал

6204648

6204648

Төленбеген капитал

-

-

Алынған капитал

-5086

-5086

Қосымша төлебеген капитал

14825039

6577930

Резервтік капитал

483148

362064

Есепті кезең бойынша бөлінбеген кіріс

11061564

10290242

өткен жылғы бөлінбеген кіріс

-7140428

-4373793

Меншікті капитал, барлығы

25428885

19056005

ІІ. Ұзақ мерзімді міндеттемелер

Еншілес ұйымдардың кредиторлық қарыздары

-

1782585

Кредиторлық қарыз

2047

2047

НГО резерві

6822457

1742308

Ұзақ мерзімді міндеттемелер , барлығы

6824504

3526940

ІІІ. Қысқа мерзімді міндеттемелер

Қысқа мерзімді банктік несие

195726

-

Дивиденд бойынша есеп айырысу

67106

23643

Бюджетпен есеп айырысу

564810

555628

өсімақы бойынша резерв

127294

-

Бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырысу

38586

12117

Алынған аванстар

911525

94575

өсімақы бойынша резерв

30197

-

1 кестенің жалғасы



Жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу

1609888

1000070

өсімақы бойынша резерв

290793

-

Еншілес ұйымдардың кредиторлық қарызы

195726

118218

өзге де кредиторлық қарыздар мен аударымдар

619062

251214

өзге өсімақылар

891139

891139

Жалақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу

39145

8866

өсімақы бойынша резерв

11184

-

Қысқа мерзімді міндеттемелер, барлығы

5592181

2955470

Міндеттемелер, барлығы

12416685

6482410

Меншікті капитал мен міндеттемелер, барлығы

37845770

25538415

Ескерту: дерек көзі – ұйымның 2009-2010 жж. арналған бухгалтерлік балансы
Активтердің құрамы мен орналасуын талдау үшін баланс көрсеткіштері бойынша келесі кесте құрылады.

2 кестеде көрсетілгендей, активтердің нақты құнында көрінетін нақты баланс валютасы 9 172 719 мың теңгеге немесе 21,1 % өскен. Бұл кәсіпорын қызметінің тиімділігін көрсетіп, оның болашақ дамуын білдіреді.


Кесте 2 «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ баланс активінің құрамы мен орналасуы



Көрсеткіштер

2009жыл

2010жыл

2010ж.2009ж. өзгерісі

сома (мың теңге)

үлес салмағы

%


сома (мың теңге)

үлес салмағы

%


сома (мың теңге)

%

1

2

3

4

5

6

7

8

1

Активтер бағасы барлығы,соның ішінде:

43468180

100

52640899

100

+9172719

+21,1




1.1. Ұзақ мерзімді активтер,оның ішінде:

17821953

41

20740514

39,4

+2918561

+16,38




А) қалдық құны бойынша негізгі құралдар

13040454

30

13686633

26

+646179

+4,9

2 кестенің жалғасы






Б) қалдық құны бйынша материалдық емес активтер

30427,7

0,07

26320,4

0,05

-4107,3

-13,5




В) қондыру құралдары

-

-

-

-

-

-




Г) аяқталмаған капиталдық салымдар

3042772,6

7

6843316,8

13

+3800544,2

+124,9




1.2. Ағымдағы активтер, оның ішінде:

25646227

59

31900385

60,6

+6254158

+24,39




А) өндірістік запастар

4872783,1

19

7018084,7

22

+2145301,6

+44,03




Б) қалдық құны бойынша МПБ

56421,70

0,22

51040,62

0,16

-5381,08

-9,54




В) аяқталмаған өндіріс

18094,35

2,80

1595019,2

5

+876924,9

+122,12

2

Кәсіпорынның өндірістік потенциалы құны

21647153

49,80

28810364

54,73

+7163211

+33,09

Ескерту: Ескерту: дерек көзі – ұйымның 2009-2010 жж. арналған бухгалтерлік балансы
Алайда бұл активтердің қалай орналасқанын және неге көп көңіл бөлінгені туралы, кәсіпорынның өндірістік потенциалы жағдайы, оның негізгі құралдары, мүлкінің өтімділігі жағдайын анықтау қажет. Бұл үшін кәсіпорынның өндірістік потенциалы көлемін анықтау керек. Анықтама берілген әдебиеттерде түрлі түсінік қалыптасқан. Кейбір әдістемелер бойынша оның құрамына: негізгі құралдардың, өндірістік запастардың, сонымен қатар аяқталмаған өндірістің құндылығы төмен және тез тозатын құралдарының құнын кіргізеді. Осы әдістеме бойынша анықталғандай, «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ өндірістік потенциалы құны 2009 жылы – 18 529 962 мың теңгені, ал 2010 жылы – 21 849 780 мың теңгені құрап, 3 319 818 мың теңгеге немесе 1,18 есе өскені байқалады. Баланс активтерінің жалпы құнындағы өндірістік потенциал үесі 2009 ж. – 42,6% және 2010 ж. – 4,5% құрады.

Активтердің өсу динамикасын келесі суреттен көруге болады:


Сурет 1. 2009-2010 жылдар аралығындағы кәсіпорын активтерінің өсу динамикасы


Екінші әдістеме бойынша кәсіпорынның өндірістік потенциалын анықтайтын активтер құрамына, алғашқы әдістемеде көрсетілгендермен бірге аяқталмаған капиталдық салымдар және құрылғы құны қосылады. Бұл әдістеме бойынша «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ өндірістік потенциалы 2009 ж. – 21 647 153 мың теңгені, ал 2010 жылы – 28 810 364 мың теңгені құрады. Екінші әдістемелікте анықталған кәсіпорынның өндірістік потенциалы 1,33 есе өскен, ал активтердің нақты құны коэффиценті (өндірістік бағыттағы мүлік құнының баланстың барлық активтері құнына қатынасы арқылы анықталады) 2009 ж. 0,50 (21 647 153 / 43 468 180), 2010 ж. – 0,55 (28 810 364 / 52 640 899) құрады.

2 кестеде көрсетілгендей, қаражаттарды ұзақ мерзімді активтер және ағымдық активтер арасында бөлу 2009 жылы, 2010 жылы ағымдағы активтер үлесінде болды. Ағымдық активтердің үлесі ұзақ мерзімді активтердің үлесінен 2009 ж. 18% (59-41), ал 2010 ж. – 21,2 % (60,6-39,4) асып түсті. Ағымдық активтердің өсімі ұзақ мерзімді активтердің өсімінен 8,01% (24,39-16,38) құрады. Ағымдық активтердің өсу қарқыны барлық активтердің құрамында сақталды. Кәсіпорын активтерінің өтімділік коэффиценті (ағымдағы активтер құнының кәсіпорынның барлық мүлкі құнына қатынасы арқылы анықталады) 2010 жылы – 60,6% құрап, 2009 жылға қарағанда 1,6% жоғары болды. Қаржылық көзқарас бойынша бұл көрсеткіштердің өсімі құрылымдағы жағымды өзгеріс. Мүліктің өтімділігі жоғарылап, айналымы жыламдайды, оны пайдалану тиімділігі артады. Бұл туралы ағымдағы және ұзақ мерзімді активтер қатынасы коэффицентінен көруге болады (ағымдық активтерді ұзақ мерзімді активтерге бөлу арқылы анықталады).


К м/а= ағымдық активтер / ұзақ мерзімді активтер (1)
«ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ-ғы оның деңгейі 2009 жылы – 1,44 (25 646 227/ 7 821 953) , ал 2010 жылы - 1,54 (31 900 385 / 20 740 514) құрады. Бұл коэффиценттің өсімі мобильді қаражаттардың өсу қарқыны иммобильді қаражаттардың өсімінен жоғары болуында. Біріншісі – 1,24 есеге (31 900 385 / 25 646 227), ал екіншісі – 1,16 есеге (20 740 514 / 17 821 953) өсті.

Әрі қарай, кәсіпорынның мүліктік жағдайында қандай сапалық өзгерістер болғанын анықтау қажет. Ол үшін алдымен кәсіпорынның өндірістік потенциалының басты элементтерінің бірі болып табылатын, оның материалдық – техникалық базасын құрайтын негізгі қордың құрамы мен қозғалысын анықтау қажет.



  1. кестеде көрсетілгендей негізгі құралдардың бастапқы құны бойынша 1,3 есе өсіп, 26 846 858 мың теңгені құрап отыр. Басты өзгеріс негізгі құралдардың нақты құнының үлес салмағының өзгеруінде.

Кесте 3 «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ негізгі құралдары және олардың техникалық жағдайы





Көрсеткіштер

2009 жыл

2010 жыл

өсу қарқыны (есе)

сома (мың тг.)

үлес салмағы, %

сома (мың тг.)

үлес салмағы, %

1

2

3

4

5

6

7

1

Бастапқы құны бойынша негізгі құралдар

19995362

100

26846858

100

1,3

2

Негізгі құралдардың тозуы

6954908

-

13160225

-

1,9

3

Қалдық құны бойынша негізгі құралдар

13040454

-

13686633

-

1,05

4

Бастапқы құны бойынша негізгі құралдардың активті бөлігі

5778659,6

28,9

14819465

55,2

2,6

5

Тозу коэффиценті

-

34,7

-

49

1,4

3 кестенің жалғасы

1

2

3

4

5

6

7

6

Жарамдылық коэффиценті

-

65

-

50

-

7

Амортизацияның жинақталу коэффиценті

-

34,7

-

49

1,4

8

Негізгі құралдардың нақты құны коэффиценті

-

30

-

26

-4

Кәсіпорын мүлкінің жалпы қорытындысында негізгі құралдардың нақты құны коэффицентінің көлемі баланс активтерінің барлық сомасының 50 % кем болмауы тиіс.

«ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ баланс валютасындағы негізгі құралдардың қалдық құны үлесі 2009 жылы 30 %, ал 2010 жылы 26 % құрап отыр, яғни бұл көрсеткіштің теориялық мағынасына жартылай сәйкес келмейді.

Негізгі құралдардың белсенді бөлігінің өсу қарқыны қалған барлық негізгі құралдардың құнының өсу қарқынан 1,3 % (2,6 - 1,3) асып түсті. Негізгі құралдардың белсенді бөлігі (жұмыс машиналарының, өндірістік құрал - жабдықтар және транспорт құралдарының) үлесінің 28,9 % - дан 52,2 % - ға немесе 1,9 есе өсуі кәсіпорынның материалдық - техникалық базасының дамуындағы жағымды кезең. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ өндірістік потенциялының қарқынды жоғарылауына негізгі құралдарды жаңарту коэффиценті де әсер етті (іске қосылған жаңа негізгі құралдар құнының олардың жыл аяғындағы бастапқы құнына қатынасымен анықталады). Бұл көрсеткіш 60,8 % құрады. Осыған байланысты негізгі құралдардың жарамдылық коэффиценті (негізгі құралдардың қалдық құнының бастапқы құнына қатынасымен анықталады) деңгейі төмендеді. Егер оның өсімі 2009 жылы 65 % құраса, ал 2010 жылы 50 % құрап, 15 %-ға азайғандығын көрсетеді. Бұл негізгі құралдардың тозуына байланысты істен шығып қалуымен түсіндіріледі. Істен шығу коэффиценті 2010 жылы – 15,4 % құрап, ол 2009 жылмен салыстырғанда 5,2 % артық екендігін көрсетеді.

Негізгі құралдардың техникалық жағдайын анықтайтын маңызды көрсеткіш болып тозу коэффиценті табылады (анықталған уақыттағы негізгі құралдардың тозу сомасының оның бастапқы құнына қатынасымен анықталады). «ММГ»АҚ- ғы негізгі құралдардың тозу коэффиценті 2009 жылы 34,7 %, ал 2010 жылы 1,4 есе өсіп 49 % құрады. Бұл негізгі құралдардың жартысынан көбінің физикалық тозғанын көрсетеді. Кейбір экономистердің бағалауы бойынша 50 % жоғары болатын тозу коэффиценті қажетсіз деп есептелінеді. Осыған байланысты «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ басшылығына негізгі құралдардың құрамын жаңартуға басты назар аударып, сол арқылы кәсіпорынның материалдық - техникакалық базасын нығайтуға ұмтылу керек. Сондай-ақ маңызды көрсеткіштердің бірі амортизациялық жинақталу коэффицентін (негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің тозу сомасының бастапқы құнына қатынасы арқылы анықталады) ескерген жөн. Есептеу формуласы келесідей:

Кна= негізгі құралдар мен материалдық активтердің сомасы / негізгі құралдар мен материалдық активтердің бастапқы құны (2)

Бұл негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің шығу қарқынын көрсетеді. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ бойынша бұл көрсеткіш келесідей:

2009 жылы = 30427,7+6954908 / 30427,7 + 19995362= 0,347

2010 жылы = 36320,4+13160225 / 26320,4 + 26846858 = 0,490

Амортизациялық жинақталу коэффиценті көрсеткендей, 2010 жылы негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің бастапқы құнының 49 % тозумен жабылған. Бұл көрсеткіштің 0,143 өсуі тозғандардың істен шығарылып және орнына жаңа негізгі құралдардың іске қосылуымен түсіндіріледі.

Кәсіпорынның өндірістік және қаржылық саясаты туралы нақты шешімдерді аяқталмаған капиталдық салымдардың қатыстылығын ескере отырып қабылдауға болады. Бұл жадайда капиталдық салымдардың өсу қарқыны ұзақ мерзімді қаржылық салымдардың өсу қарқынынан жоғары болуы тиіс. Өзге жағдайлар кәсіпорынның өндірістік мүмкіндіктерінің төмендеуіне әкеледі.

Жиынтық активтердің құрамындағы ағымдағы активтер үлесінің ұзақ мерзімді активтер үлесінен жоғары болуы 1 кестеде көрсетілген. Бұл кәсіпорынның ағымдық активтерінің құрамы мен құрылымын терең талдауға мүмкіндік береді. Осы мақсатта, баланс көрсеткіштері бойынша келесі аналитикалық кесте құрылады.

4 кестеде берілген көрсеткіштер кәсіпорынның жалпы жақсы жағдайын білдіреді. Оларды жеке қарастыру келесідей қорытындыларды жасауға әкеледі.


Кесте 4 «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ ағымдық активтерінің құрамы мен құрылымы



Көрсеткіштер

2009 жыл

2010 жыл

өсу қарқыны (есе)

сумма (мың теңге)

үлес салмағы,

%


сумма (мың теңге)

Үлес салмағы,

%


1

2

3

4

5

6

7

1

Ағымдық активтер, барл., оның ішінде

25646227

100

31900385

100

1,2

2

1.1.1 Запастар мен шығындар

16028891

62,5

17258108

54,1

1,08

3

1.2Дебиторлармен есеп айрысу

4103396,3

16,0

11962644

37,5

2,9

4 кестенің жалғасы



4

1.3Ақша қаражат-тары және қысқа мерзімді қаржылық салымдар

5513938,8

21,5

2583931,1

8,1

-

Ескерту: дерек көзі – ұйымның 2009-2010 жж. арналған бухгалтерлік балансы
Ең мобильді болып табылатын ақша қаражаттары мен қысқа мерзімді қаржылық салымдардың 2 930 007,7 мың теңгеге немесе 53,1 % азайғанын көреміз. Айналым құралдарының (ағымдағы активтердің) мобильділік коэффицентінің (ақша қаражаттары мен қысқа мерзімді қаржылық салымдардың ағымдағы активтер құнына қатынасымен анықталады) ең өтімді бөлігінің 2,7 есе азайып, 8,1% құрады. Ең мобильді қаражаттар сомасының азаюы және айналым құралдарының (ағымдық активтердің) мобильділік коэффицентінің төмендеуі кәсіпорынның төлем қабілеттілігінің нашарлағанын білдіреді. Алайда, нарық жағдайындағы айналым құралдарының төмен мобильділігі барлық уақытта кері бағаланбайды. Есепті шоттағы ақша қаражатының бар болуы немесе олардың болмауы кәсіпорынның төлем қабілетсіздігін білдірмейді.

«ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ материалдық айналым құралдары 67,8 % өсіп, 17 258 108 мың теңгені құрады. Оның үлесінің 8,4 % азайғанына қарамастан көлемі жоғары деңгейде (54,1 %) қалып отыр. Мұндай жағдай материалды айналым қаражаттарының құрамы мен құрылымын терең талдауды талап етеді. Бұл талдау артық немесе жатып қалған материалдық құндылықтарды, сұранысы жоқ дайын өнімді, нормативтен тыс запастарды, шикізат, материаларды, аяқталмаған өндірісті анықтауға мүмкіндік береді.

«ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ-дағы материалдық активтер негізінен өндірістік запастардың өсуінен болды, оның көлемі 2010 жылы 7 018 084,7 мың теңгені құрап, 2009 жылмен салыстырғанда 1,44 есе үлкен.

Дебиторлық қарыздың үлесі күрт өсті. Егер оның көлемі 2009 жылы 4 103 396,3 мың теңгені құрасы, ал 2010 жылы ол 11 962 644 мың теңгені құрап немесе 2,92 есе өсті. Нәтижесінде оның ағымдағы активтердің жалпы құнындағы үлесі 16,0 % - 37,6%-ға немесе 21,6 % өсті.

Дебиторлық қарыздың ұлғаю нәтижесі қолма - қол ақша қаражатының төмендеуіне әкеліп соғады.

Өтімділігі төмен, қиын сатылатын тауарлы - материалды құндылықтардың болуы, үлкен көлемдегі дебиторлық қарыз айналым қаражаттарының айналысын төмендетіп және кәсіпорынның қаржылық жағдайына теріс әсер етеді.

Осыған байланысты, мүліктің және ағымдағы активтердің өтімділігінің өсуіне қарамастан «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ басшылары дебиторлық қарызға аса көңіл аудара отырып құрылымында болған өзгерістердің себебін анықтау қажет. Себебі, кәсіпорын мүлкінің жалпы құнындағы оның үлесі кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын білдіретін маңызды көрсеткіш болып табылады.

«ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ кәсіпорын активтерінің құнындағы дебиторлық қарыздың үлес салмағы 2009 жылы 9,4 % (4 103 396,3 / 4 3468 180,6), ал 2010 жылы 22,7% (11 962 644 / 52 640 899) құрады. Бұл көрсеткіштің 2,4 есеге өскендігі кәсіпорынның қаржылық жағдайының төмендегенін білдіреді.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайына дебиторлық қарыздың бар болуы емес, сондай-ақ оның көлемі, қозғалысы, формасы және бұл қарыздың қалай пайда болғандығы әсер етеді. Дебиторлық қарыздың пайда болуы қолма - қолсыз есеп негізі жүйесінде шаруашылық қызметтегі объективті процесс болып табылады. Дебиторлық қарыз барлық уақытта есеп айырысу тәртібінің бұзылуынан емес және қаржылық жағдайды барлық уақытта нашарлатпайды.

Дебиторлық қарыздың құрамы мен құрылымының өзгеруін бағалау үшін баланс активінің 3 бөлігі бойынша келесі кестені құрамыз.


Кесте 5 «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ дебиторлық қарызының құрамы мен құрылымы



Дебиторлар- мен есеп айырысу

2009 жыл

2010 жыл

2010 ж. 2009 ж. қарағанда өзгерісі (+,-)

ауытқу

сумма (мың теңге)

үлес салмағы,

%


сумма (мың теңге)

үлес салмағы,

%


сумма (мың теңге)

%

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1

Тауарлар, еңбек және қызмет үшін

2092732,1

51,0

4043373,6

33,8

1950641,5

+93,21

-17,2

2

Алынған вексельдер бойынша

1169467,9

28,5

3708419,6

31,0

2538951,7

+217,1

+2,5

3

Берілген аванс бойынша

640129,8

15,6

3636643,7

30,4

2996513,9

+467,6

+14,8

4

Еншілес ұйымдармен

-

-

-

-

-

-

-

5

Бюджетпен

-

-

71775,9

0,6

+71775,9

-

+0,6

6

Өзге де операциялар бойынша персоналмен

20516,9

0,5

23925,3

0,2

3408,4

+16,6

-0,3

5 кестенің жалғасы

7

Өзге де дебиторлармен

180549,4

4,4

478505,8

4,0

297956,4

+165

-0,4




Барлығы

4103396,3

100

11962644

100

+7859248

+191,5

-

Ескерту: дерек көзі – ұйымның 2009-2010 жж. арналған бухгалтерлік балансы
5 кесте көрсеткіштері дебиторлық қарыз құрамында өзгерістердің барын білдіреді. Егер, тауарлар, қызметтер үшін сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің есеп айырысу үлес салмағы бір жылда 51 % - дан 33,8 % - ға немесе 17,2 % азайса, ал төленген аванс бойынша үлес салмақ 15,6 % - 30,4 % немесе 14,8 % - ға өсті және алынған вексель бойынша 28,5 % - 31,0 % немесе 2,5 % өсті. Жоғарыда келтірілген үш көрсеткіш бойынша жалпы дебиторлық қарыздағы жиынтық үлес салмақ өзгеріссіз қалды, 95,1 % - 98,2 % төлем түріндегі өзгерістер кәсіпорынның төлемқабілеттілігінің нашарлағанын көрсетеді.

Дебиторлық қарыздың жалпы құрамы мен құрылымын қарастырған соң, оның нақты құнына баға беру керек. Бұл дебиторлық қарыздың толықтай қарастырылмауымен байланысты. Оның қайтарымдылығы өткен тәжірибе және ағымдағы шартпен байланысты. Дебиторлық қарызды қайтару мүмкіндігінің анықтамасы мен құрылуының дұрыстығын білген жөн. Қарыздырдың қайтарылмау пайызының есебі үш жыл көрсеткішінің орта есебімен жүргізіледі. Мысалы, есептеу үшін 1,9 %, 3,3 %, 6,8 % құраған үш көрсеткіш алынған. Үш жыл бойынша дебиторлық қарызды қайтарудың орташа пайызы 40 % тең. Нақты шарттарды қарастырсақ, мысалы қайтарылмау пайызының өсу қарқынының байқалуы. Сондықтан, бағытты түрде келесілерді анықтаған жөн:



  • қарызгерлердің бір немесе бірнешеуіне келетін дебиторлық қарыздың қайтарылмауы қанша пайызын құрайды;

  • қалыптасу уақыты бойынша дебиторлық қарыздың бөлінуі қандай;

  • ескі вексельдердің уақытын ұзарту дебиторлық қарыздағы вексельдердің қандай үлесін білдіреді;

  • тұтынушыға негізделген жеңілдіктер мен өзге де шарттардың есепке алынуы.

Ең бастысы дебиторлық қарыздың өтімділік және сапа көрсеткіштерін анықтау. Мұндағы сапа түсінігі қарыздың уақытына байланысты оның толық қайтарылу мүмкіндігі қарастырылады. Тәжірибе көрсететіндей, дебиторлық қарыздың уақыты қаншалықты ұзақ болса, соншалықты оның қайтарылу мүмкіндігі төмендейді.
Кесте 6 Баланс активінің жағдайы мен рационалды орналасуын көрсететін қатысты көрсеткіштер деңгейі, %




Көрсеткіштер

белгіленуі

Есептік формуласы

2009 ж

2010 ж

Ауытқуы

(+,-)



1

2

3

4

5

6

7

1.



Активтердің мобильділік коэффиценті

Км/а

Ағымдағы активтер / барлық активтердің құны

59

60,6

+1,6

2

Ағымдағы және ұзақ мерзімді активтердің арақатынасы коэффиценті

Кт/д

Ағымдық активтер / ұзақ мерзімді активтер

144

154

+10

3

Активтердің нақты құны коэффиценті

Кр/а

Өндірістік потенциялды анықтайтын активтер құны / барлық активтер құны

49,80

54,73

+4,93

4

Негізгі құралдардың нақты құны коэффиценті

Кр/о

Қалдық құны бойынша негізгі құралдар/барлық активтер құны

30

26

-4

5

Негізгі құралдардың тозу коэффиценті

Ки/о

Негізгі құралдардың тозуы / бастапқы құны бойынша негізгі құралдар

34,7

49

+14,3

6

Негізгі құралдардың жарамдылық коэффиценті

Кг/о

Қалдық құны бойынша негізгі құралдар/бастапқы құны бойынша негізгі құралдар

65

50

-15

7

Амортизациялық жинақталу коэффиценті

Кн/а

Амортизациялық жинақтау сомасы/ бастапқы құны бойынша негізгі құралдар және материалды емес активтер

34,7

49

+14,3

6-кестенің жалғасы



8

Негізгі құралдардың активті бөлігінің оның жалпы құнындағы үлес салмағы

Уа/о

Машина, жабдықтар және транспорт құралдары/бастапқы құны бойынша негізгі құралдар

28,9

55,2

+26,3

9

Дебиторлық қарыздың үлес салмағы

А) жалпы актив құнындағыБ) ағымдық активтегі



Уд/а

Дебиторлық қарыз /барлық актив құны

Дебиторлық қарыз/ ағымдық активтер


9,44
16


22,72
37,5


+13,28
+21,5


Жоғарыда көрсетілген актив құрамын толықтай және оның бөлімдерін жеке талдаудан, «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ құралдарының орналасуы оптималды емес. Мұны, өндірістік запастардың өсуінен, мүліктің толық құнындағы дебиторлық қарыздың өсуінен және негізгі құралдардың нақты құнының кәсіпорын мүлкінің жалпы қорытындысымен сәйкес келмеуінен көруге болады. Сондай-ақ, кәсіпорынның өндірістік потенциалының өсіміне, қаржылық жағдайының жақсаруына әсер еткен көп коэффиценттерді 6 кестеден көруге болады.





Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет