Шерубай Құрманбайұлы терминологияны біріздендірудің Ғылыми-әдістемелік негіздері
жүктеу/скачать 0,65 Mb. Pdf көрінісі
|
терминология книга
- Бұл бет үшін навигация:
- БІРІЗДЕНДІРУ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ ТІЛІН ХАЛЫҚАРАЛЫҚТАНДЫРУ ҮРДІСІ
| -уыш/ -уіш
жұрнағы орыс тіліндегі -атор/-ятор/-тор, -щик,-чик, -тель, -н/ая, -н/ый суффикстері арқылы жасалған терминдердің қазақша нұсқасын жасауда пайдаланылған. Бұл үлгімен жасалған терминдердің ішінде -атор/-ятор/-тор суф- фиксіне сәйкес келетіндерін ғана сәтті терминдер қатарына қо- суға болады. Өзгелері ұғым мазмұнын дәл беру тұрғысынан да қосымшаларды мағынасына қарай ұтымды пайдалану жағынан да кемшіліктен ада емес. Бұл арада термин жасаушы салалық мамандар терминжасамның лингвистикалық қырына және тер- минтанудың жүйелілік сияқты маңызды талаптарына жете мән бермегені байқалады. Терминжасамда сөздің лексикалық мағы- насына тән нәзік реңктерін, мағына көлемін дәл ажырата білу де оңай емес. Ал қосымшалардың ерекшелігін, грамматикалық мағына сияқты ұғымдарға сала мамандарының мән бере берме- уі жиі кездесіп жататын жайт. Оған мысалды салалық термино- логиялық сөздіктердің кез келгенінен дерлік келтіруге болады. Мұндай кемшілікке жол берудің ұлт тіліндегі термин шығар- машылығына үлкен нұқсан келтірері сөзсіз. Бұл тіл маманда- ры, терминтанушылар тарапынан ерекше назар аударуды қажет ететін маңызды мәселе. Біз сияқты ұлт тіліндегі термин шығармашылығы ұзақ мерзім шектеліп келген тілдің терминологиясын біріздендіру кезінде ұтымды жасалған ұлттық терминүлгілерді нормативтік сөздіктер- ге енгізіп қалыптап, стандарттау мәселесін де ұмытуға болмайды. Қайта бұл мәселеге ерекше мән берген орынды. Халықаралық біріздендіруің мақсаты не? БІРІЗДЕНДІРУ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ ТІЛІН ХАЛЫҚАРАЛЫҚТАНДЫРУ ҮРДІСІ Әр ұлттың өз тілінде термин жасап, оларды қолданысқа енгізуі арқылы терминқорының ұлттық сипатын арттыруға ұмтылуымен 55 қатар, керісінше, терминологияның халықаралық сипатын арт- тырып, баршаға ортақ терминдер қорын көбейтуді көздейтін де үрдіс бар. Осы үрдіс арнаулы мақсаттар тілінің (LSP) өзегі бо- лып саналатын терминологияны қалыптастырумен тығыз байла- нысты. Терминологияны халықаралықтандыру мақсатын көздеу- шілер екі бағытта жұмыс жүргізу қажеттігін айтады: 1. Әртүрлі ұлт тілдерінде бірдей қолданылатын ғылыми терминдерді, атау- ларды көбейту арқылы жалпы адамзатқа ортақ терминқорды қалыптастыру; 2. Жасанды тіл жасау арқылы халықаралық дең- гейдегі кәсіби қарым-қатынас мәселесін шешуді көздейтін интер- лингвистикалық бағыт. Бірінші бағытты қолдаушылардың бірі З.Стоберский бүкіл адамзатқа ортақ терминқорды ғылыми жаңалық ашқан немесе техника саласында жаңа нәрсе ойлап тапқан елдің тілінде атауды ұсынды. Ол әсіресе халқының саны аз ұлттар тілінде термин жа- сау арқылы өз ұлттық терминқорын қалыптастыруға ұмтылуды жалпыадамзаттық мүдде мен ғылыми-техникалық дамуға кедергі келтіру деп санайды. Әрине, бұл ұстанымды қолдайтын ғалымдармен бірге, оған мүлде келіспейтін, қарсы пікірдегі ғалымдар да өте көп. Бірақ ұлттық әдеби тілдерді сақтай отырып, әлем халықтарына ортақ терминдер қорын құру қажет деп санайтындар өз ұстанымда- рынан айнып отырған жоқ. Осы екі бағытты жақтаушылар бүкіл әлемде де, біздің ел ішінде де бар. Терминологияны дамытудың жалпы бағытын айқындаудың, ғылыми қағидаттарды белгілеудің қиындық туғызып отырғаны да сондықтан. Әлем халықтарына ортақ терминқорды молайту арқылы тер- минологияны халықаралықтандырып, әлемдік деңгейдегі ғылы- ми-техникалық қарым-қатынасты қамтамасыз ету бағытын ұста нушылардың негізгі дәлелі эсперанто, интерлингва сияқты қосалқы тілдерді жасау. Ғылыми қарым-қатынасты жеңілдету мен ұлттық және әлемдік терминқорды қалыптастыруға байланысты осындай бір-біріне қа- рама-қайшы екі бағыттың болуына байланысты халықаралық тер- 56 мин мәртебесі де айқын емес. Ғалымдардың бір тобы «мұндай тер- миндер бар, олардың қорын молайту маңызды» десе, екінші тобы «халықаралық термин деген ерекше мәртебелі термин жоқ, тер- миндердің басым көпшілігі ұлт тілдерінде жасалуы қажет» дейді. Терминологияны біріздендіруде қай бағытты ұстану керек екендігін айқындап алудың маңызы айрықша. Әзірге терминқор- ды дамытудың белгіленген қағидаттардың болмай отыруына байланысты біріздендірумен айналысушы, терминологиялық жұ- мыстарды ұйымдастырушы мамандардың бұл мәселеге қатысты ғалымдар пікірі мен дәлелдерін білгені жөн. Сонымен қазіргі қазақ терминологиясында арнайы назар ауда- руды қажет ететін мәселенің бірі – тілімізге өзге тілдерден орыс тілі арқылы еніп, «халықаралық терминдер» деген атқа ие болып жүрген жүздеген атаулар. Мұндай атаулар көбінесе Еуропа мен ТМД елдерінің бірқатарында қолданылады. Бұл санатқа жата- тын атауларды аудару-аудармау, қабылдау, жазу туралы тілші-ға- лымдар мен салалық мамандардың пікірлері сан қилы. Бізде бұл мәселе соңғы жылдары мамандар назарына жиірек іліге баста- ды. Дегенмен, жан-жақты зерттелген, ғылыми тұрғыдан толық шешімін тапқан мәселелердің қатарына қосуға әлі ертерек. Нақты- лайтын тұстары баршылық. Жалпы шет тілдерінен қабылданған терминдерге деген көзқарастың терминология дамуының әр ке- зеңінде әртүрлі болғандығы байқалады. Оны терминология да- муының әр кезеңінде осы терминдердің қалай аталғандығынан да көруге болады. Жиырмасыншы жылдың бас кезіндегі Ахмет Бай- тұрсынұлы бастаған қазақ оқығандары өзге тілден қабылданған сөздерді жүктеу/скачать 0,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|