XVIII ғасырдың ортасында Ресей үкіметінің қазақ жерінің отарлау саясаты пәрменді жүргізіле бастады. Кіші жүз қазақтары бұрыннан қалыптасқан дәстүр бойынша Жайық бойында көшіп қонатын. Ал қыс айларында Жайықтың оң жағалауында қыстайтын еді. Алайда патшы үкіметінің Жайық бойына көшіп-қонуға тыйым салуына байланыстыол мүмкін болмай қалды.
КІРІСПЕ
XVIII ғасырдың ортасында Ресей үкіметінің қазақ жерінің отарлау саясаты пәрменді жүргізіле бастады. Кіші жүз қазақтары бұрыннан қалыптасқан дәстүр бойынша Жайық бойында көшіп қонатын. Ал қыс айларында Жайықтың оң жағалауында қыстайтын еді. Алайда патшы үкіметінің Жайық бойына көшіп-қонуға тыйым салуына байланыстыол мүмкін болмай қалды.
1773-1775 жылдардағы Е. Пугачев басқарған шаруалар соғысына қатысқан қазақтардың негізгі талаптары қанағаттандырылмады.
Көтерілістің шығу себептері
1773-1775 жылдардағы Е. Пугачев басқарған шаруалар соғысына қатысқан қазақтардың негізгі талаптары қанағаттандырылмады.
Көптеген сұлтандар, билер, басқа да кіші жүздің ықпалды адамдары патша үкіметінің саясатымен келіспеді.
Кіші, Орта жүздердің кейбір аудандары Уфа, Симбирск губернияларына бағындырылды.
Жайық бойындағы казактардың, жаңадан қоныс аударған көпестердің озбырлығы жергілікті қазақтардың ащу ызысын келтірді.
1783 жылы Сырым Датұлы басқарған Кіші жүз қазақтарының казак әскерлеріне қарсы көтерілуі басталды.
Көтерілістің барысы
1783 жылы Сырым Датұлы басқарған Кіші жүз қазақтарының казак әскерлеріне қарсы көтерілуі басталды.
1784 жылы Сырым Датұлы казактар тұтқынынан босап көтеріліске ірі қол жинай бастады.
1785 жылы 17 ақпанда генерал майор Смирнов басқарған, казактар мен башқұрттардан құралған жазалаушы отряды қарапайым ауылдарды ойрандап біраз қазақтарды тұтқындады.
1787 жылы Колпоков пен Пономарев басқарған 1250 адамнан құралған жазалаушы отрядтар көтерілісшілерге шабуыл жасауға бата алмай бейбіт ауылдарды ойрандады.
1785 жылы Кіші жүздің ақсүйектер тобы Нұралыны тақтан тайдыру үшін құрылтай өткізді.
1786 жылы Нұралы хан Орал бекінісіне қашып барды.
1790 жылы Нұралы Уфада қайтыс болды.
1790 жылы Нұралы Уфада қайтыс болды.
1791 жылы Нұралының орнына Кіші жүздің ханы болып Ералы хан сайланды. Бұл жағдай көтерілістің одан әрі кеңеюіне әсер етті.
1794 жылы Ералы хан өлді.
1795 жылы Нұралының ұлы Есім хан болып сайланды.
1797 жылы 17 наурызда Сырым басқарған көтерілісшілер хан сарайына шабуыл жасап, Есім ханды өлтірді.
1797 жылы Скворкин Сырым көтерілісшілерін қудалай бастады. Бірақ қудалаушылардың алғашқы әрекеттері сәтсіздікпен аяқталып жатты.
1797 жылы Хиуа хандығының жерінен қоныс аударды. Себебі бұл кезде Қаратай сұлтан Сырымның қуғындауын жиілеткен еді.
Сырым Датұлы
1797 жылы Хиуа хандығының жерінен қоныс аударды. Себебі бұл кезде Қаратай сұлтан Сырымның қуғындауын жиілеткен еді.
1797 жылы Сырымның Хиуа жеріне өтуі оның басшылығымен болған көтерілісте жеңіліспен аяқталды.
1802 жылы Сырым Датұлы Хиуа жерінде қайтыс болды.
Көтерілістің ұйымдастырылуы нашар болды.
Жеңілу себептері
Көтерілістің ұйымдастырылуы нашар болды.
Үстем тап өкілдері арасындағы алауыздық
ру арасындағы қайшылықтар
Көтеріліске шыққан әр түрлі топтар арасындағы байланыстардың нашарлығы
Жазалаушы казак отрядының қару жарағымен күштерінің мықтылығы
Қазақ шаруалары арасындағы әр түрлі жағдайлар
1783 -1797 жылдардағы шаруалар көтерілісі XVIII ғасырдағы Жайық боындағы ірі халықтық қозғалыс.Бұл көтеріліс белгілі бір мөлшерде халықтың патша үкіметіне қарсы көтеріле алатынын дәлелдеді. 1801 жылы патша үкіметі қазақтарға Жайықтың оң жағына жайғасуына рұқсат берді. Бұл Сырым Датұлы басқарған нәтижелерінің бірі.
Қорытынды
1783 -1797 жылдардағы шаруалар көтерілісі XVIII ғасырдағы Жайық боындағы ірі халықтық қозғалыс.Бұл көтеріліс белгілі бір мөлшерде халықтың патша үкіметіне қарсы көтеріле алатынын дәлелдеді. 1801 жылы патша үкіметі қазақтарға Жайықтың оң жағына жайғасуына рұқсат берді. Бұл Сырым Датұлы басқарған нәтижелерінің бірі.
