Сламбек ЖҰМАҒали актер, публицист



Pdf көрінісі
Дата27.01.2017
өлшемі278,82 Kb.
#2842

Сламбек ЖҰМАҒАЛИ 

актер, публицист 

азақ даласы тұнған талант-

қ

а да, дарынды әнші мен 



ж ы р ш ы ғ а ,  б и ш і  м е н 

күйшіге, шешен мен биге, 

ел бастаған  к ө с е м г е  д е ,  е ш у а қ ы т т а 

кенде болып көрген емес.  Қасиетті  ж е р 

ананың бұл Сарыарқаға сыйлаған  е р е к -

ше  қ ұ т - б е р е к е с і шығар. Киелі өңірдің 

қ

ай  ж е р і болмасын байлыққа да, ыр-



зыққа да мол. Ал, дарынды бойына ел-

ден ерен  қасиет дарып, өнер  ұшқыны 

тасқындаған дарабоз тұлғалар - халқы-

ның  м а қ т а н ы ш ы , күллі  е л - ж ұ р т ы пір 

тұтар алып тұлғасы. Міне, осындай күллі 

ж ұ р т қ а аты  м ә ш һ ү р  ұл-қызды дүниеге 

әкелген өңірді киелі,  қасиетті  д е м е й не 

деуге болады?! "Өлді деуге бола ма ай-

т ы ң д а р ш ы ,  ө л м е й т ұ ғ ы н артында  с ө з 

қ

алдырған", - деп дана Абай атамыз ай-



тқандай, артында өлмес мұра, өшпес із 

қ

алдырған киелі  ж е р г е  қалай тәу етіп, 



бас имессің?!  Қасиетіңнен айналайын, 

Ж е р ана, саған  м ы ң да бір рахмет! Тек 

елі  м а қ т а н  т ұ т а р  ұ л а н ы ң ,  е л і м  д е п 

еңіреп туған азаматың, батыр-бағыла-

ның азаймасын.  Ж а қ с ы  ұрпақтың дүни-

еге келуі  ж е р д і ң де тектілігіне байланы-

сты. Осындай текті,  қасиетті, киелі  ж е р 

деп Сарыарқаның бір пұшпағы санала-

тын Ақтоғай өңірі  д е с е к , ақиқаттан ал-

шақ кетпесіміз күллі елге аян. Ал, бұл 

өңір  қ а з а қ даласына небір шашасына 

шаң жұқтырмас желмаядай өр тұлғалы, 

дарабоз өнер саңылақтарын сыйлады. 

Кешегі күллі алты алаш түгілі, төрткүл 

д ү н и е н і  а у з ы н а  қ а р а т қ а н  қ а з а қ т ы ң 

бұлбұл  қ ы з ы атанған Күләш, керім әнші 

Манарбек Ержанов арқадағы "қара ша-

ңырақ" атанған Сәкен Сейфуллин атын-

дағы облыстық  қ а з а қ драма театрында 

ұ

зақ жылдар еңбек еткен; жасын отын-



д а й  ж а р қ ы р а п ,  б о й ғ а  б і т к е н  е р е н 

өнерлерімен "дүйім ел-жұртты таң-та-

м а ш а  қ а л д ы р ы п ,  т а ң д а й  қ а қ т ы р ғ а н 

Қ

а з а қ с т а н  Р е с п у б л и к а с ы н ы ң  е ң б е к 



с і ң і р г е н  ә р т і с т е р і  М ұ з д ы б е к 

Әбдікәрімов,  А ғ д а р б е к Ыбыраев, Зей-

нолла Жақыпов, атақты күйші Дина апа-

м ы з д а н  к е й і н  қ а з а қ  ж ұ р т ы н а аты 

м ә ш һ ү р болған  А қ қ ы з д ы ң туған сіңілісі 

Қ

алима Ахметовалар - осы суы бал, то-



пырағы  р ы з ы қ қ а толы Тоқырауын ала-

б ы н ы ң  қайталанбас хас  ш е б е р л е р і , 

ө н е р д і ң  ө л м е с асыл діңгегіндей бір-

бірінен асып түсер мұзбалақ актерлары. 

Олардың кез-келгені - тұнып жатқан те-

рең бір  қазына іспетті тарихтың  қатпар-

қ

атпар тарихы.  Қазақ өнері үшін істеген 



істері, еткен еңбектері өлшеусіз ерен 

екені ақиқат. Бүгінгі әңгіме арқауы да 

ж а р а т ы л ы с ы  м е н  б о л м ы с ы  б ө л е к , 

ақтаңгер актер,  ж ү з жылда бір-ақ туар 

тума талант  М ұ з д ы б е к  Ә б д і к ә р і м о в 

жайлы болмақ. Менің естуімше  М ұ з д е -

к е ң д е й  м ұ з б а л а қ  ш е б е р Сәкен теат-

рында бұрын-соңды болмаған сыңайлы. 

Ол кісі 1914  ж ы л ы (бір деректе 1910 

ж ы л ғ ы  д е л і н е д і .  С . Ж . )  А қ т о ғ а й 

өңіріндегі № 2-ші ауылда дүниеге кел-

ген көрінеді.  Ш ы қ қ а н ортасы  қазақтың 

бас ақыны атанған - Абай атамыз өсіп-

өнген әулеттен, яғни, сүйегі Тобықты ру-

ынан. Он төрт жасында әкесінен айыры-

лып,  ж е т і м д і к т і ң  қ а м ы т ы н мойынына 

іледі.  М ү ш е л жастан енді асып, буыны 

бекіп,  қабырғасы  қатая  қоймаған бозба-

ланың жастық шағы өстіп,  қиыншылық 

пен ауыртпалыққа толы болады. Сөйтіп 

ж е с і р  қ а л ғ а н анасы  м е н  і н і - б а у ы р , 

қ

арындастарын өсіріп-жеткізу, асырау 



оңай  е м е с екенін санасына тым ерте 

сіңіріп есейеді. Амал нешік, тағдырдың 

маңдайына жазғаны сол болса, Аллаһқа 

н е  д е п  н а л ы р с ы ң ? !  Қ а й т а  с і л к і н у , 

жігерлену,  қайраттану, белді  б е к е м буу 

қ

а ж е т . Өйткені бір шаңырақта өзінен 



басқа бас  к ө т е р е р  е р к е к кіндік  ж о қ . 

Міне, сондықтан да, еңбекке ерте ара-

л а с у ы н а  т у р а  к е л д і .  А л ,  д о м б ы р а 

тартып, ән  с а л у д ы анасы  К ү л ә ш т а н 

үйренген-ді. Жасыратыны  ж о қ , "ауыл-

дағының аузы сасық" дегеніміз болма-

са, анасы ауыл-аймақ  құлақ  құрышын 

қ

андыра тыңдар, өте тамаша әнші бол-



ған деседі.  А д а м  қиялы  ұшқыр ғой, сон-

дықтан да арман алға жетелейді, бай-

ыз таптырмайды. Оған бойға біткен бұла 

күш, жастық пен талап, талант  қосылса 

ше? "Жасынан  ө н е р десе ішкен асын 

ж е р г е  қоятын"  М ұ з д ы б е к ағамыз келе-

к е л е әнші  б о л у д ы арман тұтты.  Ө з 

өңірін ән  м е н сәнге бөлеген Манарбек 

пен  Ш а ш у б а й  а қ ы н д а р д ы ң сарқытын 

ішіп, өкшесін басып, солардың  ә с е м да-

уысын естіп, ер жетті. Абай атамыздың 

бұрын-соңды естімеген өндерін тұңғыш 

рет солардан естіп, лезде үйреніп алды. 

М ұ з д е к е ң бір тыңдаған дүниесін тез 

қ

а ғ ы п алатын  ө т е  қ а ғ ы л е з  ж а н еді. 



Сөйтіп аясын кеңейтіп, ән  қ о р ы н мо-

лайта түсті.  А қ ы р ы бойында өнердің, 

маздап жанған оты бар  ж а с өнерпаз 

ойын-сауықтың көрігін  қ ы з д ы р ы п , ел 

аузына іліге бастады. Өз ортасының 

ойын-сауықтың бел ортасында 

жүретін думаншыл болып алды.  М а қ -

таулар,  қолпаштаулар көбейіп, төбесін 

көкке жеткізетіндей ететін. Бірде-бір 

той-томалақ,  к е ш т е р  " қ а р а домалақ-

сыз", шынашақтай ғана  М ұ з д е к е ң с і з 

өтпейтін. 

Бала қиялы 1927 жылы бәйек таптыр-

май, ақыры Алматыға сүйреді. Сонда 

жүріп құрылысшылар даярлайтын учили-

щеде оқып, бір  ж ы л шамасындай атақ-

ты Түріксиб темір жолында бел сыбана, 

тер төге еңбек етті. Ал, 1930 жылдан 

бастап,  " Қ ы з ы л  о к т я б р ь "  б а л ы қ ш ы 

бекетінде ауыр жұмысқа түсті. Расында 

да балықшы кәсібі оңай соқпады. Таң-

ның атысы, күннің батысы тынымсыз 

еңбек, үскірік аяз,  қарлы боран, темір 

ломмен күніне он-он бес ойық  о ю , ауды 

тарау т.б. шаруалар шынымен-ақ, титық-

тататын. Кей жылдары мұздың  қалың-

дығы екі метрге жуықтайтын.  Қалың-

дығы кісі бойындай  м ұ з д ы  о ю , айтуға 

жеңіл болғанмен  қияметтің  қайымы-тын. 

Өстіп жүргенінде оның бойындағы асқ-

ан шеберлікті, өнерді, әншілікті байқаған 

зиялы азаматтар Балқаш  қаласындағы 

"жұмысшылар клубына" шақырады. Бұл 

1934 жыл болатын. Бұл кезде жұмысшы-

лар клубында ойын-сауық  қоятын жас-

тар үйірмесі мен  " Д о м б ы р а - ән сама-

лы" атты үйірме  қоса жұмыс жасайтын-

ды. Талантты жастар мол шоғырланған 

арі көңілді, әрі  қ ы з ы қ т ы болды. Бұл 

үйірмеге білікті  р е ж и с с е р л а р  А с қ а р 

Тоқпанов (арнайы үкімет тапсырмасы-

мен уақытша  ж і б е р і л г е н  С . Ж . ) пен 

Тәңірберген Бүтінбаев деген азаматтар 

басшылық жасаған. "Іздегенге сұраған" 

демекші,  Құдай көктен тілегенін  ж е р -

ден беріп, ақ түйенің  қарыны жарылып, 

осылайша Мұздекеңнің творчестволық 

өрлеуіне  ж о л ашылды. Бір нәрсеге бір 

нәрсе себеп болатыны осы емес пе? 

Алғаш рет осы клуб аясында  қойылған 

"Ақсақал аң-таң" спектакліне  қатысты. 

Осы үйірмеде  ж ү р г е н кезінде белгілі 

қ

азақ өнерінің кәсіпқой режиссерлары-



ның бірі Асқар Тоқпанов - өнердің, ак-

тер мен әнші мамандығының  құпия  қыр-

сырына  қанықтырып, саңылауына  құя 

түсті. Сонда жүріп, "Балқаштың әнші 

қ

ара баласы" деген лақап атқа ие бол-



ды. Жалпы Асқар Тоқпанов талант пен 

дарынды жазбай танитын ерен көреген 

адам болған. Жалғыз  М ұ з д е к е ң ғана 

емес,  қазақ өнерінің нағыз марғасқа, 

хас дүлдүлдеріне  ж о л ашқан да осы 

Асекең болатын. Атап айтар болсақ, 

Ыдырыс Ноғайбаев, Фарида Шәріпова, 

Әнуар Молдабеков, Асанәлі Әшімов, 

Қ

арғаш  С а т а е в ,  Ә с и я  А б ы л а е в а , 



Тұңғышбай Жаманқұлов т.б. бәрі Тоқпа-

новтың шекпенінен шыққан өнер тарлан-

дары. 

1936 жылы  Қарағанды облысы болып 



қ ұ

р ы л д ы да, Балқаш  қаласы осыған 

қ

арады. Осы тұста  Қарағандыдан Гата-



уллин деген  р е ж и с с е р екі-үш кісімен 

келіп, үйірмеге  қатысып жүрген жетпіс 

шақты адамның ішінен жеті адамды таң-

дап алды. Мінеки, дәл осы сәттен бас-

тап  А қ т о ғ а й д ы ң  м ұ з б а л а қ  ұ л ы н ы ң 

Сәкен театрындағы өнер жолы бастал-

ды. Балқаш шаһарынан өзімен үзңгілес 

болып келген Әділбек Асылмұратов, 

Махмуд Мұқсынов (майданнан оралма-

ған, жас боздақтар  С . Ж . ) , Тәжил  Қасе-

нов,  М ұ х и т Битеновтер бірінен-бірі 

өткен, тұнып тұрған нағыз таланттар еді. 

" М ұ қ с ы н о в скрипкада, Асылмұратов 

қ

обызда ойнап, мен  д о м б ы р а м е н ән 



салатын едік", - деп отыратын  м а р қ ұ м 

М ұ з д е к е ң . Өкінішке орай екеуі  д е , 

майдан даласынан  о р а л м а д ы . Егер 

бәлкім олар тірі болса, сөз  ж о қ халқы-

ның  қалаулы  ұлдары, атағы  ж е р жарғ-

ан әртістері болатыны сөзсіз еді.  Қанша-

ма ағаларымыз, аналарымыз  қыршын 

кетті? Ал,  Қасенов болса  ұзақ жылдар 

бойы Гурьев театрында еңбек етіп, рес-

публикамыздың  е ң б е к сіңірген әртісі 

деген құрметті атаққа ие болды. Әлбет-

те, Мұздыбек ағаның біздің театрда ал-

ғ а ш ойнаған  р о л і  Ғ .  М ү с і р е п о в т і ң 

"Аманкелді" пьесасындағы Итбай болыс 

болатын. Бұл кейіпкерлерді талантты ак-

т е р  ж а с т ы ғ ы н а 

қ

а р а м а с т а н  ө з 



дәрежесінде, есін таныта, иінін  қанды-

ра ойнап шықты. Ескі көздердің пайым-

дауынша, нағыз тума талантқа тән өре 

танытыпты. Өмірге сирек келетін хас 

шебердің бойындағы асқан дарын мен 

күш-қуатты, нағыз өнерді байқаған, әрі 

тамаша әншілігін таныған режиссерлар 

б ұ д а н кейін  Ғ .  М ү с і р е п о в т і ң  " Қ ы з 

Ж і б е к " пьесасындағы  Ш е г е бейнесін 

сеніп тапсырды. Бұл бейне жас өнер-

паздың актерлық  қабілетін, өресін ғана 

танытып  қоймай, абыройын да арттыра 

түсті. Сәкен театры - шын, дарынды 

тұлпардың келіп  қосылғанына масатта-

нып, мақтанатын болды. Бұл турасында 

сол кездегі газеттер көсілте  ж а з д ы . 

Қ

ырық жылдан астам  қажымай-талмай, 



шаршап-шалдықпай еңбек етіп, жүзден 

а р т ы қ  к е й і п к е р бейнесін  с о м д а ғ а н 

ғажайып,  қайталанбас ғаламат актер 

жайлы өрең жетсе, ауыздың суы  құри-

тындай мақтау айтсаң да сыйымды. 

Өйткені,  М ұ з д е к е ң н і ң кескін-келбеті, 

тұрпаты, сиқы, болмыс-бітімі, алымы 

мен  қарымы бөлек, елден ерен. Ол -

сирек кездесетін тұлға, «могикан» десе 

де болғандай!  М ұ з д е к е ң бойындағы 

тағы бір ерекшелік табиғат сыйға тартқ-

ан сахнадағы шынайылығы мен әншіл 

дауысының  қ ұ л а қ қ а  ж а ғ ы м д ы үндік 

(темборы) тартымдылығы. Ол кісі ән 

салғанда айнала  ж ы м - ж ы р т болып, 

сілтідей тына  қалатын.  Ә н д і естіген 

үстіне ести бергің келетін. Тағы сала 

т ү с с е  е к е н  д е п ,  т ы ң д а р м а н  ж ұ р т 

елегізіп, ынтығып отыра-тын... Сол май-

да үн  қайда  қазір? Не радиоға, не бей-

не таспаға түсірілмей өмірден мүлде 

өшті. Оны өзіміз өшірдік! Өйткені "қол-

да барда алтынның  қадірі  ж о қ " . Өлтіріп 

алып, артынша көпе-көрінеу өтірік  ж о қ -

тайтынымыз бар! О, сайқал дүние-ай, 

десеңізші?!  Қазір "дәлдүріштер мен ал -

қ

аштар!" хас  ш е б е р атанып жүр?! За-



манның азғаны ма, бұл  қалай?! Тамыр-

таныстық, басшыларға кім жақын жүріп, 

солардың сөзін сөйлеген адамдардың 

бағы жанатын бопты?! Мұздекең де сол 

елінің еркесі, халқының  қалаулысы бола 

тұра  " Х а л ы қ әртісі"  д е г е н  қ ұ р м е т т і 

атаққа  қ о л  ж е т к і з е алмай, арманда 

кетті?! 1944 жылы жұртының алдында та-

нытқан шеберлігі үшін Республикамыз-

дың  е ң б е к сіңірген әртісі атанған еді. 

Бұдан кейін  қанша күтсе  д е ,  " м ы с ы қ 

т і л е у л е р "  е ш б і р атақты  б е р г і з б е д і . 

Үлкен  ж ү р е к аярлық пен  с ұ м д ы қ қ а , 

қ

улыққа шыдамай, ақыры мәңгі тыныш-



тық тапты. Тума талантты ішкізіп, болма-

са  с о ң ы н а н ит  қ у ы п , айтақтап 

өлтіретініміз бар емес пе? Енді  М ұ з д е -

кеңдей мұзбалақ, өнердің  қыраны туа 

ма, тумай ма, кім біледі? Ол кісінің дау-

ысының өзінде  ұлттық нақыш, бояу бо-

латын. Оның сомдаған  " Қ о з ы Көрпеш -

Баян  с ұ л у д а ғ ы "  Ж а н т ы қ ,  Қ а р а б а й , 

"Еңлік-Кебектегі" Жапал, "Шұғадағы" 

Қ

а й р а қ б а й ,  " З ә у р е ш т е г і "  А қ ы л б а й , 



" Ә к е тағдырындағы" Ақылбек, "Реви-

зордағы" Земляника, "Зұлымдық пен 

махаббаттағы" музыкант Миллер, "Екі 

мырзаға бір  қызметшідегі" Бригелла, 

" А й тұтылған түндегі" Дәруіш, "Қайда-

сың Заринадағы" Ерден образдарының 

кез-келгені нағыз Мұздекең сынды сын-

дарлы өнер майталманының ғана  қолы-

нан келетін, ел аузында, халық санасын-

да мәңгі  қалған, келісті шықкан бейне-

лер. Ол кісі өте-мөте ізденімпаз, ойы 

ұ

ш қ ы р ,  қ а р ы м ы ширақ, алымы ерен, 



ауқымы кең, өресі мол, тұңғиық актер. 

А қ к ө ң і л ,  ж а н ы таза, үлкен  м е н кіші 

бірдей  қадір тұтқан абзал жан болды. 

Мұндай шынайы өнер пырағының болуы 

Сәкен театрының бағы мен бақыты бо-

лғаны тағы ақиқат. Ел-жұртын шексіз 

сүйіп, күллі ғұмырын солар үшін бағыш-

таған, мұндай аяулы ағалар есімі ешқа-

шанда  ұ м ы т ы л м а қ  е м е с .  М ұ з д е к е ң 

сынды дарабоз тұлғалардың салып кет-

кен сара  ж о л ы талай жас өренге үлгі-

өнеге, тәлім-тәрбие болары ақиқат. Тек 

адал  ұлдарының Аллаһ, мерейін үстем 

қ

ы л с ы н  д е п тілейік.  М ұ н д а й  ө н е р 



шеберлерінің жоқтаушысы  ж о қ емес, 

жоқтаушысы - халық! Халық айтса -  қалт 

айтпайтыны бар.  Ө н е р г е сүбелі үлес 

қ

осқан, осындай дара тұлғаларды аялай 



да, бағалай да білейік!  Қазақ өнері үшін 

ө л ш е у с і з  ү л е с  қ о с қ а н  М ұ з д ы б е к 

Әбдікәрімовтей  қайт аланбас  ұлдарына 

бір көшенің атын беріп, ол тұрған үйге 

ескерткіш тақта орнатылса, ортақ  қазы-

намыз - толғандай болар еді-ау! Аллаһ 

сол күнді  к ө р у г е нәсіп еткей?! Абзал 

ағамыздың  ж а н ы жанатта, топырағы 

торқа болсын! 

Азия Транзит. - 2002 . - № 12. - 46-47 б. 




Достарыңызбен бөлісу:




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет