Сламбек ЖҰМАҒали актер, публицист
жүктеу/скачать 278,82 Kb. Pdf көрінісі
|
| Сламбек ЖҰМАҒАЛИ актер, публицист азақ даласы тұнған талант- қ а да, дарынды әнші мен ж ы р ш ы ғ а , б и ш і м е н күйшіге, шешен мен биге, ел бастаған к ө с е м г е д е , е ш у а қ ы т т а кенде болып көрген емес. Қасиетті ж е р ананың бұл Сарыарқаға сыйлаған е р е к - ше қ ұ т - б е р е к е с і шығар. Киелі өңірдің қ ай ж е р і болмасын байлыққа да, ыр- зыққа да мол. Ал, дарынды бойына ел- ден ерен қасиет дарып, өнер ұшқыны тасқындаған дарабоз тұлғалар - халқы- ның м а қ т а н ы ш ы , күллі е л - ж ұ р т ы пір тұтар алып тұлғасы. Міне, осындай күллі ж ұ р т қ а аты м ә ш һ ү р ұл-қызды дүниеге әкелген өңірді киелі, қасиетті д е м е й не деуге болады?! "Өлді деуге бола ма ай- т ы ң д а р ш ы , ө л м е й т ұ ғ ы н артында с ө з қ алдырған", - деп дана Абай атамыз ай- тқандай, артында өлмес мұра, өшпес із қ алдырған киелі ж е р г е қалай тәу етіп, бас имессің?! Қасиетіңнен айналайын, Ж е р ана, саған м ы ң да бір рахмет! Тек елі м а қ т а н т ұ т а р ұ л а н ы ң , е л і м д е п еңіреп туған азаматың, батыр-бағыла- ның азаймасын. Ж а қ с ы ұрпақтың дүни- еге келуі ж е р д і ң де тектілігіне байланы- сты. Осындай текті, қасиетті, киелі ж е р деп Сарыарқаның бір пұшпағы санала- тын Ақтоғай өңірі д е с е к , ақиқаттан ал- шақ кетпесіміз күллі елге аян. Ал, бұл өңір қ а з а қ даласына небір шашасына шаң жұқтырмас желмаядай өр тұлғалы, дарабоз өнер саңылақтарын сыйлады. Кешегі күллі алты алаш түгілі, төрткүл д ү н и е н і а у з ы н а қ а р а т қ а н қ а з а қ т ы ң бұлбұл қ ы з ы атанған Күләш, керім әнші Манарбек Ержанов арқадағы "қара ша- ңырақ" атанған Сәкен Сейфуллин атын- дағы облыстық қ а з а қ драма театрында ұ зақ жылдар еңбек еткен; жасын отын- д а й ж а р қ ы р а п , б о й ғ а б і т к е н е р е н өнерлерімен "дүйім ел-жұртты таң-та- м а ш а қ а л д ы р ы п , т а ң д а й қ а қ т ы р ғ а н Қ а з а қ с т а н Р е с п у б л и к а с ы н ы ң е ң б е к с і ң і р г е н ә р т і с т е р і М ұ з д ы б е к Әбдікәрімов, А ғ д а р б е к Ыбыраев, Зей- нолла Жақыпов, атақты күйші Дина апа- м ы з д а н к е й і н қ а з а қ ж ұ р т ы н а аты м ә ш һ ү р болған А қ қ ы з д ы ң туған сіңілісі Қ алима Ахметовалар - осы суы бал, то- пырағы р ы з ы қ қ а толы Тоқырауын ала- б ы н ы ң қайталанбас хас ш е б е р л е р і , ө н е р д і ң ө л м е с асыл діңгегіндей бір- бірінен асып түсер мұзбалақ актерлары. Олардың кез-келгені - тұнып жатқан те- рең бір қазына іспетті тарихтың қатпар- қ атпар тарихы. Қазақ өнері үшін істеген істері, еткен еңбектері өлшеусіз ерен екені ақиқат. Бүгінгі әңгіме арқауы да ж а р а т ы л ы с ы м е н б о л м ы с ы б ө л е к , ақтаңгер актер, ж ү з жылда бір-ақ туар тума талант М ұ з д ы б е к Ә б д і к ә р і м о в жайлы болмақ. Менің естуімше М ұ з д е - к е ң д е й м ұ з б а л а қ ш е б е р Сәкен теат- рында бұрын-соңды болмаған сыңайлы. Ол кісі 1914 ж ы л ы (бір деректе 1910 ж ы л ғ ы д е л і н е д і . С . Ж . ) А қ т о ғ а й өңіріндегі № 2-ші ауылда дүниеге кел- ген көрінеді. Ш ы қ қ а н ортасы қазақтың бас ақыны атанған - Абай атамыз өсіп- өнген әулеттен, яғни, сүйегі Тобықты ру- ынан. Он төрт жасында әкесінен айыры- лып, ж е т і м д і к т і ң қ а м ы т ы н мойынына іледі. М ү ш е л жастан енді асып, буыны бекіп, қабырғасы қатая қоймаған бозба- ланың жастық шағы өстіп, қиыншылық пен ауыртпалыққа толы болады. Сөйтіп ж е с і р қ а л ғ а н анасы м е н і н і - б а у ы р , қ арындастарын өсіріп-жеткізу, асырау оңай е м е с екенін санасына тым ерте сіңіріп есейеді. Амал нешік, тағдырдың маңдайына жазғаны сол болса, Аллаһқа н е д е п н а л ы р с ы ң ? ! Қ а й т а с і л к і н у , жігерлену, қайраттану, белді б е к е м буу қ а ж е т . Өйткені бір шаңырақта өзінен басқа бас к ө т е р е р е р к е к кіндік ж о қ . Міне, сондықтан да, еңбекке ерте ара- л а с у ы н а т у р а к е л д і . А л , д о м б ы р а тартып, ән с а л у д ы анасы К ү л ә ш т а н үйренген-ді. Жасыратыны ж о қ , "ауыл- дағының аузы сасық" дегеніміз болма- са, анасы ауыл-аймақ құлақ құрышын қ андыра тыңдар, өте тамаша әнші бол- ған деседі. А д а м қиялы ұшқыр ғой, сон- дықтан да арман алға жетелейді, бай- ыз таптырмайды. Оған бойға біткен бұла күш, жастық пен талап, талант қосылса ше? "Жасынан ө н е р десе ішкен асын ж е р г е қоятын" М ұ з д ы б е к ағамыз келе- к е л е әнші б о л у д ы арман тұтты. Ө з өңірін ән м е н сәнге бөлеген Манарбек пен Ш а ш у б а й а қ ы н д а р д ы ң сарқытын ішіп, өкшесін басып, солардың ә с е м да- уысын естіп, ер жетті. Абай атамыздың бұрын-соңды естімеген өндерін тұңғыш рет солардан естіп, лезде үйреніп алды. М ұ з д е к е ң бір тыңдаған дүниесін тез қ а ғ ы п алатын ө т е қ а ғ ы л е з ж а н еді. Сөйтіп аясын кеңейтіп, ән қ о р ы н мо- лайта түсті. А қ ы р ы бойында өнердің, маздап жанған оты бар ж а с өнерпаз ойын-сауықтың көрігін қ ы з д ы р ы п , ел аузына іліге бастады. Өз ортасының ойын-сауықтың бел ортасында жүретін думаншыл болып алды. М а қ - таулар, қолпаштаулар көбейіп, төбесін көкке жеткізетіндей ететін. Бірде-бір той-томалақ, к е ш т е р " қ а р а домалақ- сыз", шынашақтай ғана М ұ з д е к е ң с і з өтпейтін. Бала қиялы 1927 жылы бәйек таптыр- май, ақыры Алматыға сүйреді. Сонда жүріп құрылысшылар даярлайтын учили- щеде оқып, бір ж ы л шамасындай атақ- ты Түріксиб темір жолында бел сыбана, тер төге еңбек етті. Ал, 1930 жылдан бастап, " Қ ы з ы л о к т я б р ь " б а л ы қ ш ы бекетінде ауыр жұмысқа түсті. Расында да балықшы кәсібі оңай соқпады. Таң- ның атысы, күннің батысы тынымсыз еңбек, үскірік аяз, қарлы боран, темір ломмен күніне он-он бес ойық о ю , ауды тарау т.б. шаруалар шынымен-ақ, титық- тататын. Кей жылдары мұздың қалың- дығы екі метрге жуықтайтын. Қалың- дығы кісі бойындай м ұ з д ы о ю , айтуға жеңіл болғанмен қияметтің қайымы-тын. Өстіп жүргенінде оның бойындағы асқ- ан шеберлікті, өнерді, әншілікті байқаған зиялы азаматтар Балқаш қаласындағы "жұмысшылар клубына" шақырады. Бұл 1934 жыл болатын. Бұл кезде жұмысшы- лар клубында ойын-сауық қоятын жас- тар үйірмесі мен " Д о м б ы р а - ән сама- лы" атты үйірме қоса жұмыс жасайтын- ды. Талантты жастар мол шоғырланған арі көңілді, әрі қ ы з ы қ т ы болды. Бұл үйірмеге білікті р е ж и с с е р л а р А с қ а р Тоқпанов (арнайы үкімет тапсырмасы- мен уақытша ж і б е р і л г е н С . Ж . ) пен Тәңірберген Бүтінбаев деген азаматтар басшылық жасаған. "Іздегенге сұраған" демекші, Құдай көктен тілегенін ж е р - ден беріп, ақ түйенің қарыны жарылып, осылайша Мұздекеңнің творчестволық өрлеуіне ж о л ашылды. Бір нәрсеге бір нәрсе себеп болатыны осы емес пе? Алғаш рет осы клуб аясында қойылған "Ақсақал аң-таң" спектакліне қатысты. Осы үйірмеде ж ү р г е н кезінде белгілі қ азақ өнерінің кәсіпқой режиссерлары- ның бірі Асқар Тоқпанов - өнердің, ак- тер мен әнші мамандығының құпия қыр- сырына қанықтырып, саңылауына құя түсті. Сонда жүріп, "Балқаштың әнші қ ара баласы" деген лақап атқа ие бол- ды. Жалпы Асқар Тоқпанов талант пен дарынды жазбай танитын ерен көреген адам болған. Жалғыз М ұ з д е к е ң ғана емес, қазақ өнерінің нағыз марғасқа, хас дүлдүлдеріне ж о л ашқан да осы Асекең болатын. Атап айтар болсақ, Ыдырыс Ноғайбаев, Фарида Шәріпова, Әнуар Молдабеков, Асанәлі Әшімов, Қ арғаш С а т а е в , Ә с и я А б ы л а е в а , Тұңғышбай Жаманқұлов т.б. бәрі Тоқпа- новтың шекпенінен шыққан өнер тарлан- дары. 1936 жылы Қарағанды облысы болып қ ұ р ы л д ы да, Балқаш қаласы осыған қ арады. Осы тұста Қарағандыдан Гата- уллин деген р е ж и с с е р екі-үш кісімен келіп, үйірмеге қатысып жүрген жетпіс шақты адамның ішінен жеті адамды таң- дап алды. Мінеки, дәл осы сәттен бас- тап А қ т о ғ а й д ы ң м ұ з б а л а қ ұ л ы н ы ң Сәкен театрындағы өнер жолы бастал- ды. Балқаш шаһарынан өзімен үзңгілес болып келген Әділбек Асылмұратов, Махмуд Мұқсынов (майданнан оралма- ған, жас боздақтар С . Ж . ) , Тәжил Қасе- нов, М ұ х и т Битеновтер бірінен-бірі өткен, тұнып тұрған нағыз таланттар еді. " М ұ қ с ы н о в скрипкада, Асылмұратов қ обызда ойнап, мен д о м б ы р а м е н ән салатын едік", - деп отыратын м а р қ ұ м М ұ з д е к е ң . Өкінішке орай екеуі д е , майдан даласынан о р а л м а д ы . Егер бәлкім олар тірі болса, сөз ж о қ халқы- ның қалаулы ұлдары, атағы ж е р жарғ- ан әртістері болатыны сөзсіз еді. Қанша- ма ағаларымыз, аналарымыз қыршын кетті? Ал, Қасенов болса ұзақ жылдар бойы Гурьев театрында еңбек етіп, рес- публикамыздың е ң б е к сіңірген әртісі деген құрметті атаққа ие болды. Әлбет- те, Мұздыбек ағаның біздің театрда ал- ғ а ш ойнаған р о л і Ғ . М ү с і р е п о в т і ң "Аманкелді" пьесасындағы Итбай болыс болатын. Бұл кейіпкерлерді талантты ак- т е р ж а с т ы ғ ы н а қ а р а м а с т а н ө з дәрежесінде, есін таныта, иінін қанды- ра ойнап шықты. Ескі көздердің пайым- дауынша, нағыз тума талантқа тән өре танытыпты. Өмірге сирек келетін хас шебердің бойындағы асқан дарын мен күш-қуатты, нағыз өнерді байқаған, әрі тамаша әншілігін таныған режиссерлар б ұ д а н кейін Ғ . М ү с і р е п о в т і ң " Қ ы з Ж і б е к " пьесасындағы Ш е г е бейнесін сеніп тапсырды. Бұл бейне жас өнер- паздың актерлық қабілетін, өресін ғана танытып қоймай, абыройын да арттыра түсті. Сәкен театры - шын, дарынды тұлпардың келіп қосылғанына масатта- нып, мақтанатын болды. Бұл турасында сол кездегі газеттер көсілте ж а з д ы . Қ ырық жылдан астам қажымай-талмай, шаршап-шалдықпай еңбек етіп, жүзден а р т ы қ к е й і п к е р бейнесін с о м д а ғ а н ғажайып, қайталанбас ғаламат актер жайлы өрең жетсе, ауыздың суы құри- тындай мақтау айтсаң да сыйымды. Өйткені, М ұ з д е к е ң н і ң кескін-келбеті, тұрпаты, сиқы, болмыс-бітімі, алымы мен қарымы бөлек, елден ерен. Ол - сирек кездесетін тұлға, «могикан» десе де болғандай! М ұ з д е к е ң бойындағы тағы бір ерекшелік табиғат сыйға тартқ- ан сахнадағы шынайылығы мен әншіл дауысының қ ұ л а қ қ а ж а ғ ы м д ы үндік (темборы) тартымдылығы. Ол кісі ән салғанда айнала ж ы м - ж ы р т болып, сілтідей тына қалатын. Ә н д і естіген үстіне ести бергің келетін. Тағы сала т ү с с е е к е н д е п , т ы ң д а р м а н ж ұ р т елегізіп, ынтығып отыра-тын... Сол май- да үн қайда қазір? Не радиоға, не бей- не таспаға түсірілмей өмірден мүлде өшті. Оны өзіміз өшірдік! Өйткені "қол- да барда алтынның қадірі ж о қ " . Өлтіріп алып, артынша көпе-көрінеу өтірік ж о қ - тайтынымыз бар! О, сайқал дүние-ай, десеңізші?! Қазір "дәлдүріштер мен ал - қ аштар!" хас ш е б е р атанып жүр?! За- манның азғаны ма, бұл қалай?! Тамыр- таныстық, басшыларға кім жақын жүріп, солардың сөзін сөйлеген адамдардың бағы жанатын бопты?! Мұздекең де сол елінің еркесі, халқының қалаулысы бола тұра " Х а л ы қ әртісі" д е г е н қ ұ р м е т т і атаққа қ о л ж е т к і з е алмай, арманда кетті?! 1944 жылы жұртының алдында та- нытқан шеберлігі үшін Республикамыз- дың е ң б е к сіңірген әртісі атанған еді. Бұдан кейін қанша күтсе д е , " м ы с ы қ т і л е у л е р " е ш б і р атақты б е р г і з б е д і . Үлкен ж ү р е к аярлық пен с ұ м д ы қ қ а , қ улыққа шыдамай, ақыры мәңгі тыныш- тық тапты. Тума талантты ішкізіп, болма- са с о ң ы н а н ит қ у ы п , айтақтап өлтіретініміз бар емес пе? Енді М ұ з д е - кеңдей мұзбалақ, өнердің қыраны туа ма, тумай ма, кім біледі? Ол кісінің дау- ысының өзінде ұлттық нақыш, бояу бо- латын. Оның сомдаған " Қ о з ы Көрпеш - Баян с ұ л у д а ғ ы " Ж а н т ы қ , Қ а р а б а й , "Еңлік-Кебектегі" Жапал, "Шұғадағы" Қ а й р а қ б а й , " З ә у р е ш т е г і " А қ ы л б а й , " Ә к е тағдырындағы" Ақылбек, "Реви- зордағы" Земляника, "Зұлымдық пен махаббаттағы" музыкант Миллер, "Екі мырзаға бір қызметшідегі" Бригелла, " А й тұтылған түндегі" Дәруіш, "Қайда- сың Заринадағы" Ерден образдарының кез-келгені нағыз Мұздекең сынды сын- дарлы өнер майталманының ғана қолы- нан келетін, ел аузында, халық санасын- да мәңгі қалған, келісті шықкан бейне- лер. Ол кісі өте-мөте ізденімпаз, ойы ұ ш қ ы р , қ а р ы м ы ширақ, алымы ерен, ауқымы кең, өресі мол, тұңғиық актер. А қ к ө ң і л , ж а н ы таза, үлкен м е н кіші бірдей қадір тұтқан абзал жан болды. Мұндай шынайы өнер пырағының болуы Сәкен театрының бағы мен бақыты бо- лғаны тағы ақиқат. Ел-жұртын шексіз сүйіп, күллі ғұмырын солар үшін бағыш- таған, мұндай аяулы ағалар есімі ешқа- шанда ұ м ы т ы л м а қ е м е с . М ұ з д е к е ң сынды дарабоз тұлғалардың салып кет- кен сара ж о л ы талай жас өренге үлгі- өнеге, тәлім-тәрбие болары ақиқат. Тек адал ұлдарының Аллаһ, мерейін үстем қ ы л с ы н д е п тілейік. М ұ н д а й ө н е р шеберлерінің жоқтаушысы ж о қ емес, жоқтаушысы - халық! Халық айтса - қалт айтпайтыны бар. Ө н е р г е сүбелі үлес қ осқан, осындай дара тұлғаларды аялай да, бағалай да білейік! Қазақ өнері үшін ө л ш е у с і з ү л е с қ о с қ а н М ұ з д ы б е к Әбдікәрімовтей қайт аланбас ұлдарына бір көшенің атын беріп, ол тұрған үйге ескерткіш тақта орнатылса, ортақ қазы- намыз - толғандай болар еді-ау! Аллаһ сол күнді к ө р у г е нәсіп еткей?! Абзал ағамыздың ж а н ы жанатта, топырағы торқа болсын! Азия Транзит. - 2002 . - № 12. - 46-47 б. жүктеу/скачать 278,82 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|