Т. Н. Ер ме ко ва, Г. Б. Тоқтыбаева, Н.Ә. Дүсіпова 10 ар ма н- пв б ас па сы

120
 Сөй лем жә не мә тін дең гей ін де қой ыла тын ты ныс бел гі лер. 
Үтір
1.  Үтір мен сөй лем де гі қа рат па сөз дер, қыс тыр ма сөз дер, ода ғай лар
бө лі не ді. Мысалы: Сөйлей бер, ақ домбырам, күмбірлеген (Ж.Ж.).  
Ақылды кісі мен ақылсыз кісінің, менің білуімше, бір белгілі парқын 
көрдім (Абай). Бәрекелді, өзіңді момын ғой деп жүрсем, ыстығың 
түріңде екен ғой (М.Ә.). 
2.  Бә се, жә, қош, құп, жа рай ды, ма құл, дұ рыс си яқ ты сөз дер үтір мен
бө лі не ді. Мысалы: Бәсе, даланың көркі енді кірді ғой (С.М.).
3.  Сөй лем де гі иә, жоқ, мә де ген сөз дер үтір мен бө лі не ді. Мысалы:
– Иә, содан соң не болды? – деп ар жағын айтқызбақ еді (М.Ә).
4.  Үтір  сөй лем нің  бі рың ғай  мү ше ле рі нің  ара сы на  қой ыла ды:  Абай 
қажымай, жалықпай, ынтыға тыңдайтын (М.Ә.).
5.  Сөй лем де гі оңа ша лан ған ай қын дау ыш мү ше лер үтір мен бө лі не ді:
Ұлжан енесіне бағана, Абай ұйықтап жатқанда, бар жайды айт-
қан (М.Ә.).
6.  Си яқ ты, ре тін де, қа тар, емес, тү гіл де ген сөз дер мен кел ген жә не
-дай, -дей, -тай, -тей жұр нақ та ры қо сыл ған тіз бек тер де (мысалы: 
Үйге кіру түгілі, жақындамады; Өлеңдермен қатар, дастандар 
да жазды т.б.) үтір ге алы на ды.
7.  Қа ра мас тан, қос па ған да, есеп те ген де де ген сөз дер ге аяқ тала тын
сөз тіз бек те рі үтір мен ажы ра ты ла ды. Мысалы: Аяғының ауыр ға-
ны на қарамастан, ол шапшаң жүріп отырды.
8.  Үтір құр ма лас қа ен ген жай сөй лем дер дің ара сы на қой ыла ды: Сол 
жылы Есіл мол тасып, егін мен шөп көп шықты (С.М.).
9.  Екі ге бө лін ген төл сөз дің ал ғаш қы бө лі гі ха бар лы сөй лем не ме се
сө й лем нің бір бө лі гі бол са, одан кей ін үтір (жә не сы зық ша) қо йы ла-
ды: – Мені, – деді Амантай далаға шыққан Асқарға, – гу бер на   тор 
ша қыр ған екен (С.М.).
10. Бір дей не ме се әркел кі тұл ға да қай таланып ке ле тін же ке сөз дер
мен тір кес тер дің (мысалы: Лаула, лаула, жалын; Үйінде отырса, 
отырсын т.б.) ара ла ры на үтір қой ыла ды.
11. Ол – ол ма, бұл – бұл ма, ол – ол бол сын де ген тір кес тер сөй лем
ішін де гі бас қа сөз дер ден үтір мен бө лі не ді.
12. Бірнеше тіркестен құралған тұрақты тіркестердің (мысалы: ұзын 
ар қау,  кең  тұсау;  сегіз  қырлы,  бір  сырлы  т.б.)  арасына  үтір
қойылады.

жүктеу/скачать 7,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: