Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010
жүктеу/скачать 7,05 Mb. Pdf көрінісі
|
Топонимика және этимология
- Бұл бет үшін навигация:
- Мадьяр аты, біздіңше, Ақтөбе облысындагы Муға(д)жар
| М ¥ҒАЖ АР - Актөбе облысының дәл ортасында солтүстік-
тен оңтүстікке қарай созылып жатқан тау аты. Бүл атау, біздің ойымызша, осы маңды жэне Оңтүстік Оралды V-IX ғасырларда мекен еткен мадьяр (венгер) тайпаларының атымен байла- нысты болса керек. Пікіріміз дэлелді болуы үшін тарихи дерек- тер мен баска да мәліметтер келтірейік. Мадьялардың шығыстан кеткендігі жөнінде алғашқы тари хи мәлімет XII ғасырдың аяғында жазған Анонимнің еңбегінде келтірілген. Венгрияда Бела IV (1235-1270) патша болып түрған кезінде шығысқа карай бірнеше рет елші жіберген. Солардың бірі Юлиан мен Рихард деген миссионерлер болатын. Юлиан 1236 жылы өзінің еліне жазган хатында Еділ Болгариясында сая-хаттап жүргенімізде, Этил (Волга) өзені маңында бірсыпыра адамдармен кездесіп, олардың тілі венгерше болғандықтан жақсы түсінгенін айтады. Екінші миссионер Рихард «¥лы Угрия» деп аталатын кітабында өздерінің шығыстағы туыста- рын іздеп, саяхат жасаганын жазады. Башқүрт жерінде 1236 жылы Юлиан болганында, жергілікті кәриялар «венгерлер батысқа осы жерден кетті» деген. Венгерлердің ертедегі мекені жөнінде көптеген зерттеу- лер бар. Оның бәрін бір мақалада айту мүмкін емес. Осы 156 зерттеулердің ішіндегі ең дұрысы, - біздіңше, СССР Ғылым академиясының корреспондент мүшесі, белгілі совет тіл мама- ны Б.А. Серебренниковтың «Башқүрттілінің венгер тілімен бай- ланысы» (Уфа, 1963) деген еңбегі. Автор мүнда венгер тілі мен башқұрт тілдерінің арасындағы фонетикалық ұқсастықтарды көрсете келіп, бүл екі халық Орал тауының шығысында, дәлірек айтқанда, Оңтүстік Оралда қарым-қатынаста Болған деп керсетеді. Біздің ойымызша, бұл дұрыс пікір сияқты. Венгерлер 895 жылы батысқа қозғалғанға дейінгі территориясы оңтүстік Оралды, Қазақстанның Ақтөбе және Қостанай облыстарының кейбір жерлерін қамтыған деуге болады. Бүл пікірге екі- үш дәлел келтірейік. Венгерлер өздерін Мадьяр деп атайды. Мемлекетінің де ресми аты - Мадьярорсаг. «Венгер. Венгрия» деп оларды Европа халықтары атайды. Міне осы Мадьяр аты, біздіңше, Ақтөбе облысындагы Муға(д)жар тауының атында сақталған. Егер топонимдерде тілдің көне формалары көбірек сақталатынын ескерсек, мадьярлардың көне аты - мүғаджар болуы да ықгимал, немесе оларды осылай деп түркі тайпала- ры атауы мүмкін. Бүл атаудың өзгеріске түсу схемасын былай көрсетуге болады: мұғаджар>мұ(ғ)ад-жар>маждар>мадьяр. Сөздің бірінші бөліміндегі дауысты дыбыстардың арасындағы ғ дыбысының түсіп қалуы түркі тілдері үшін заңды қүбылыс. Мысалы, қа ған>қан, бағадүр>батыр сөздерін салыстырыңыз. Венгерлердің этникалық қүрамына көптеген түркі тайпала рының еніп, тілін өзгертіп, мадьяр болып кеткенін ескерсек, жогарыдағы пікірдің дүрыстыгы беки түседі. жүктеу/скачать 7,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|