Table of Contents бірінші бөлім (Роман) ТҰҢҒИЫҚта бірінші тарау кездесу
жүктеу/скачать 2,13 Mb.
|
Ботагөз. Сәбит Мұқанов
- Бұл бет үшін навигация:
- КӨКШЕНІҢ КЕУДЕСІНДЕ
| «Сарыбас!
Бұл хат сенің қолыңа тие ме, жоқ па? Сондықтан қысқа жазам. Ұзын жазатын сөз де жоқ қой. Менің көкейімдегі сөздердің бәрі сенің де көкейіңде. Өзің білетін сөздердің несін қайталайын. Біз сіздің үйден дәм ішіп аттандық. Бетіміз Семей. Құдай оңдап, біздің әскер қызылдың бетін қайтарса тоқтадық. Әйтпесе, әрі қарай жылжимыз да. Арғы жолдың шеті Қытай екенін айтып сені несіне мұңайтайын. Қытайға бір шыққан соқ, бұл жердің топырағын басамыз ба, жоқ па?– Оны бір тәңірі біледі. «Жаудың жеріне де бір қос тік» деген мақал бар, Сарыбасжан! «Үмітсіз сайтан!» деген. Қытайға кеткенмен, болашақтан күдер үзбейміз. Бізде енді қалған жалғыз жол: Совет үкіметіне аз адамдарымызды білдірмей орналастырып, оны іштен шіріту. Осы оймен, мен сен сияқты бірнеше алашорда жастарының совет алған жерде қалуын, советтің қызметіне араласуын мақұл таптым. Менің бұл ақылымды алған біздің біраз жастар, кейінгі: Қостанай, Ақтөбе, Орал жақтарында совет қызметіне араласа бастаған болу керек: қызылдарға тіленіп кіргендері де жоқ емес шығар. Саған да айтарым: Қытай бізді жарылқаса да аз болмас. Сен ебін тап та, ақтардан сытыл!.. Ар жағы белгілі ғой. Базархан». Бұл хатты оқыған Сарыбас, Елікбайдан мазмұнын жасырмақ болды. – Несін жалтақтайсың, шырағым,– деді Елікбай,– қорыққанның жөні осы екен деп, менен де сақтанайын деп пе ең? Хатты Базархан маған оқыған. Бізде осы күні не ес бар. Сонда да осы ақыл маған өте қонады. Сарыбас ұзақ ойланбай ағасының сөзін қостады. Тауға жылысуға бел байлаған Сарыбастың бір ғана алаңы болды. Ол – Ботагөз. Асан ауылынан тартып әкеткелі Ботагөз Алексейдің қарындасы Елизавета Андреевнаның қасында. Алғашқы күндері инеліктей бүгілген Ботагөз, тағдырына бас иді ме? Әлде қаталданды ма? Әйтеуір, аздан кейін дағдылы адам қалпына түсіп алды. Сарыбас оның бұл қылығын «Алексейге пенде болғандықтан» деп ойлап, оның өзінен, оны төңіректейтіндердің кейбіреулерінен сыр тартайын деп еді, түйсінді ешнәрсе қолына ілікпеді. Сарыбастың алғашқы жорамалы: «Алексей Ботагөзді аз күн пайдаланады да, өлтіріп кетеді» деді. Кейінгі шамалауынша, олай болмайтын сияқты. Қытайға ала кететін сияқты. Алексейдің Ботагөзді ұзақ сүйреуі Сарыбасқа ұнамайды. Ол, Алексейге ықпал жасап, Ботагөз көзін жоюға талай тырысты, бірақ өзеуреп жүрген Алексейге оспақтап болмаса, ойын тура айта алмады. Базарханнан хат алып, тауға тығылуға ойы кеткен Сарыбас, тәуекелге бел байлап, Алексейге Ботагөз туралы ойын айтты. Оған Алексейдің берген қысқа жауабы: – Бұл менің ғана жұмысым. Сарыбас ілінісейін деп еді... – Мен сізге айттым, господин Итбаев,– деді Алексей,– «менің жұмысым» деп. Түсінікті де, ұғымды да сөз. Екеуі қабақ шытысып тарқасты. Итбай ауылы тауға жақын күздікке қонған еді. Алексейден ажырасқан Сарыбас, Елікбайға ғана сездіріп, орманы қалың тауға жытты. Кейіндегі қарауылдан: «қызылдар жақындап қалды» деген хабар кеп, ақтар Итбай ауылынан аттанарда Алексей Сарыбасты іздеді. Жоқ!.. Не қулықтың болғанын Алексей айтпай ұқты. Сондықтан ол Елікбайға бұйрық беріп: «өзің біздің қасымыздан қозғалма! Кәрі әкеңді жібер! Сарыбасты тапсын! Егер таппаса өзіңді атам, әкеңді атам, мал-мүлкіңді талаймын, қора-қопсыңды, тауды өртеймін!» Сасқан Елікбай әкесін жіберіп еді, таба алмай қайтты. Ызадан тұншыққан Алексей Елікбайды өз қолымен атты да, өзге жандарына тимей, малы мен мүлкін талауға, қонысын өртеуге бұйрық берді. Ақтар аттана, ауылды өрт қаптады... 5 Ақтардың қолында Ботагөздің тұтқын болуына айға жақындады. Бастап қолға түскен күндері ол, Кабановқа тиген Елизавета Андреевнаны өзіне пана көрді. – Лиза!– деді ол, Алексейдің бейбастақ мінезін көргесін, бірінші күні, Елизаветаға,– біз екеуіміз бір кезде жанымыз бір дос ек, бірнеше тату күндеріміз мектепте өткен еді. Оған көп уақыт болды. Мен мынадай күйге ұшырадым. Бұрынғы достығың үшін, мені айуандық жәбірлеуден қорғауыңды тілеймін.оқығаның бар адамсың. Мені атып тастаса, сен ара түспе. Оған мен бейілмін. Бірақ мені мазақтауға, арымды аяғына басуға ойлайтын адам болса, сен одан қорға. Панасыз, күшсіз мені мазақтың қол жаулығына айналдырам деушілерден арашала!.. Бұл сөздер арына ауыр тиген Елизавета Андреевна Ботагөзді біраз күн мазақ қиянатынан арашалап, айуандық мінез көрсеткен ағасы – Алексейді ұялтты. Алексей қанша бейбастақ болғанмен, қарындасының жалынышты және ұятты сөздерінен қаймығып, зұлымдық ниетін тежей берді. Алексей ойға алған ісін орындап шығуына қашан да сенетін еді. Оның бір мықты сенгені – қызылдарды жеңу еді. Бурабай тауынан шыққанша осы сенім Алексейді жігерлендіріп келді де, Бурабай тауын соғыссыз қызылдарға бергеннен кейін – сенімі буалдырланды. Оған жасынан үйір болған оптимизм Бурабай тауын соғыссыз бергеннен кейін, өкпелегендей артында қалып қойды да, оның орнына пессимизм ұялады. Бурабай тауы артында бұлдырап алыстаған сайын, Алексейдің іші өртене түсті. Іші өртенген сайын, оның ақылын ашу билеп, егер қолынан келсе, таудың тасын талқандап, ағашын өртеп, күл ғып кеткісі келді. Осы ашумен Шалқар көлінің жағасына кеп қонған ол, іңірде қарындасының жалбарынған сөзіне болмай, наган ұсынған қолымен Ботагөзді алдына салып айдап, әскер маңынан алысқа алып шықты. – Елизавета Андреевна!– деді ол, Ботагөзге ара түскісі келген қарындасына,– сіз маған бұл мәселеде өкпелей алмайсыз. Егер менің сізді сыйлайтын жүрегімді өзіңізге дұспан қылғыңыз келмесе, мен сізден енді бұл мәселе туралы өтініш етпеуіңізді өтінем. Бұл сөз сізге ашық болуға тиіс!.. Қарындасы күмілжіп қалды. «Ботагөз де: «қорға!» деген жоқ. «Не де болса көрейін!» деп, «жүрдік» деген жағына қарай, алдына түсіп аяңдай берді. Түн ол күні бұлтты, кезге түртсе көрінбейтін қараңғы еді. Әйткенмен, Ботагөз қайда келе жатқанын шамалайды. Көлге су сарқылатын бір терең жыра кешке кезіне шалынған еді, соған қарай әкеле жатқан сияқты. Не ниетпен әкеле жатқанына түсінбеген Ботагөздің бойына онша қорқыныш кіре қойған жоқ. Оның жүрегі дұрыс соғып, денесі әлденеге ширап кетті. Оған әлденеге «құтылам» деген сезім пайда болды. Қостан алып шыққанда Алексейдің ойы – Ботагөзді ату еді. Былай шыққаннан кейін оның айуандық тілегі оянып: «Осы Ботагөзге жасынан қызығып ем, мен қалайша осыдан «махрұм қалам?»–деп ойлады. Осы қорытындыға келгеннен кейін: – Ботагөз!– деді Алексей қатарласа беріп, жылы сөйлеп,– мен сізді неге оңаша алып шыққанымды білесіз бе? Алексей Ботагөзге ғашықтық сөздерін айтты. Бұл арбау сөздердің артында не барын білген Ботагөз, Алексей ғашықтық сөздер айтып келе жатқанда, қайткенде оны алдап құтылудың айласын іздеді. Аздан кейін ол айланы таптым деп ойлаған Ботагөз: – Алексей Андреич!– деді дауысын дірілдеткен болып,– мен де сізге қатал боп келдім. Сізді мен сөкпеймін. Сіздің мені сүйетініңізді мен енді анық ұқтым. Мен сіздің еркіңізде, ендігісін өзіңіз біліңіз... Ботагөз жылаған болды. – Жыламаңыз!– деді бұл сөзге сенген Алексей, наганын кабурына салып, Ботагөзді оң жақ белінен айқыра құшақтап,– мен енді сіздің құлыңыз!.. Ботагөз Алексейдің бетіне бетін тақап, сол қолымен оның сол қолын қысты. Алексей бетінен сүйіп еді, Ботагөз қарсыласқан жоқ. Суық бетіне ыстық бет, суық қолына ыстық қол тиген Алексей, сезімнің толқынына көміліп, өзін-өзі ұмытты, осы кезде Алексейді оң қолымен құшақтап келе жатқан Ботагөз, оның наганын кабурынан ақырын суырып алып, қалтасына салды. Оны Алексей сезген жоқ. – Мен сізден өтінем!..– деді Алексей, демін ышқына алып, Ботагөзге, жырақаның жағасына келгенде. – Мен көндім!.. Алексей Ботагөздің қолтығынан қолын алды. Ботагөз екі-үш адым шегініп барып, қалтасындағы мылтықты алды да, жақындай берген Алексейге: – Атам!–деді оқтанып. Қараңғыға үйренген Алексейдің көзі өзіне ұсынған мылтықты көрді. Ол сасқанынан жанын сипап еді, наганы жоқ!.. Наганды Ботагөз алғанын Алексей білді. Сол минутта одан жан тәтті көрініп кетті. «Ашулы кісі атып жібереді» деп ойлаған ол, денесі дірілдеп шегіне берді. Ботагөздің атып қалуға ойы бір кетіп тұрды да, «мылтық дауысы шықса, қуғыншы кеп қалар» деп, атпады. Алексей барып, кісі ертіп әкелгенше жасырынармын деп: – Менің сізге істер рахымым,– деді Алексейге ол,– жаныңызды қиям. Тез кетіңіз!.. «Атып қала ма?» деп ығысқан Алексей, «атпаймын» дегесін жылдамдата басып қосына жөнелгенде, Ботагөз жыраға түсті де кетті. Жыра бытықы-шытықы, біріне-бірі жалғасқан көп екен. «Құтылдым ба?» деп қуанған ол, сүріне-қабына, жыраны бойлап отырып, ентігіп, шаршағанда, көлдің жағасына жетті. Ол еңбектеп, жардың биігіне шығып, артына құлағын түріп еді, дыбыс жоқ. Бірақ көлді айнала жылтылдаған от. Ол оттар ақтардікі екенін Ботагөз біледі. Сондықтан ентігін басқан оған, ертеңгі күннің қаупі елестеді. «Таң ата мені іздесе,– деп ойлады ол,– қалың әскер тауып алады. Енді қолға түссем оңбаймын. Не істеу керек?» Қорқыныштан ба? Түнгі салқыннан ба?– Ботагөздің денесі қалтырап кетті. Осы арада оның ойына – Шалқар көлінің ортасындағы тас діңгек түсті. Ол діңгекті Ботагөзге Асқар толық сипаттаған еді. «Соған тығылайын» деген оймен Ботагөз көлді жағалап келе жатыр еді, жиекте екі қайық тұр екен. Соның біреуіне мініп, Ботагөз келдің ортасына тартты да кетті. Сәті түскенде, тас діңгекті ол тура тапты да, ескегін алып қап, қайықты толқынмен қайтарып қоя берді. Діңгектің төбесіне шыққасын көңілі жайланған Ботагөз, айналасын сипап еді. Асқар айтқандай тобылғы, шөптесін орындар бар екен. Ботагөз сипап жүріп, бір қалың тобылғылы жерді тапты да сол араға кесіле жатты, аздан кейін ұйқтап кеткенін өзі де сезбеді. Қосына ашумен барған Алексей, Ботагөзден қорқып келгенін айтуға ұялды, ол туралы тревога жасауға да ұялды. Одан ешкім жөн сұраған жоқ. Серіктері – «Ботагөзді өлтіріп келді» деп жорыды. Жан-жағына разведка жіберген ақтың әскерлерінің көбі, Алексей қосқа қайтқанда, ұйқыда еді. О да ұйқыға жатты, бірақ ұйықтай алмады. Оны кеп ойландырған екі зат болды. Біреуі – Ботагөздің айласын өткізіп құтылып кетуі; екіншісі – келешегінің күңгірттенуі. «Ие, алдым күңгірт,– деп ойлады ол, шинелінің жарасына тұмсығын тыға, қос алдына жатып.– Совет өкіметі жеңді. Оның осы жеңуі жеңу. Енді біздің тілек бітті. Ол не бақыт? Құрысын ол бақыт!» Қытайға қашып барудан Алексейдің ойы жиренді. Оның қалғысы келді. Осы ой басына келгесін Сарыбастың қашқан себебін түсініп, ашумен азаптаған оның туысқандарын аяп, өзі де Сарыбастың жолын қууды мақұл көрді. Сол оймен ол, түрегеп жан-жағына қарап еді, айналасы түп-түгел шырт ұйқыда екен. «Қайда тығылып қалам?»–деген ой келді оған. Оның есіне де Шалқар көлінің тас діңгегі түсті. – «Дұрыс!– деді ол, шинелінің ішінен беліне наган байлап, бомбаны қалтасына салып, аяңдап қостан шыға беріп,– сонда тығылам. Қытайға мына ұйқтап жатқандар-ақ өтсін!..» Алексей жүгіре басып, көлдің жағасына келді де, жағалап жүріп, қайыққа кездесіп, қуанып кетіп, тас діңгекті бетке ұстай, қайықты есіп жөнелді. Тас діңгекті тура тапқан Алексей, шығатын күн болса, малтып та шығармын, қайықпен белгі бермеймін деп қайықты толқынмен қайтарып, Ботагөз ұйқтап жатқан жердің екінші жақ тасасынан өзіне жайлы орын тауып, жаны жай тапқандай боп, о да қисая кетті. 6 Жер мен кекті тегіс солқылдатқан духовой оркестр күйінің дауысына шырт ұйқыда жатқан Ботагөз оянып кетті. Оның ұйқысы қанып, денесі тоңазып қалған екен. Ол орнынан атып тұрып, көзін уқалап, жан-жағына қараса – аспан да, су да, жер де оттай жайнаған қып-қызыл ту. Мезгіл – күн шығардың алды екен. Шығыстан Батысқа қарай кешкен аспандағы күздің бұлты – шығар күннің алтын сәулесіне боялып, аспанға ілген сансыз қызыл тудай желбіреп тұр. Аспанды түгел жапқан қызыл бояулы бұлттың сәулесі, таңғы самалға толқыған көлдің бетіне шағылысып, Батысқа қарай сапырылған судың толқынында қызыл тулы сансыз кеме жүзіп бара жатқан сықылды. Бұлттың, судың бетіне тігілген сансыз қызыл тулар, табиғаттың өзі Қызыл Армияның келуін Құрметтеп, қызыл ту көтеріп, қарсы алуға бара жатқандай әсер берді. Табиғаттың бұл көрінісі көңілін есірген Ботагөз, қызыл тудай желбіреген су мен бұлттың қызыл бояулы толқынына біраз қарап тұрып, көзін көлдің шығысына, оркестр да уысы естілген жаққа тіксе, толқындай ырғалып, тулары аспанның күн сәулесіне боялған бұлтындай желбіреп, Қызыл Армияның қалың қолы келе жатыр екен. Бұл Қызыл Армияның ішінде Антон Лукин – Гроза басқарған полк та бар еді. Амантай мен ол құрған партизан отряды аз уақытта көбейіп, жергілікті ақтар үкіметінің берекесін жылға жақын қашырған, жазалаушы отрядпен аңдыса соғысып, 1919 жылдың сентябрінде Магнитогор тұсынан Қызыл Армияғa қосылған. Содан бастап ақтарды шығысқа қарай қуысқан олар Асқардың полкына сәті түсіп, Бурабай тауының маңында ғана кездесті. Алексей Кулаковтың қолында Ботагөздің аман кетіп бара жатқанын да олар сол тұста естіді. Көрген адамдардың айтуынша, Ботагөздің халі өте қауіпті, өйткені, қызылдардың тықсыруы күшейген сайын, Кулаковтың айуандық қылығы да күшеюде. Өз дегенінен шықпаған адамдарға, оның ешбір мейірімі жоқ және ол жазалағысы келген адамға атудан басқа да неше түрлі жан түршігерлік жазалар қолданды, мысалы: тірідей кескілеу немесе тірідей өртеу сияқты... Және сол адамдардың хабарлауынша, қуып келе жатқан Қызыл Армияның ішінде Ботагөздің ең жақын адамдары: Асқар, Кенжетай, Амантай және Гроза барын Алексей Кулаков біледі, сондықтан да ол Ботагөзге аса ызалы сияқты. – Қоршауда қалса азапты өлімге бұйырмауы мүмкін,– дейді Кулаковтың Ботагөзге деген құлқын көргендер,– онда сескенер, батылдыққа баруға қорқар; ал егер қоршауға түспей, осы бетімен сырғи берсе, онда турасын айту керек, енді ұзаққа сүйремес. Бұл сөз Ботагөздің достарын аса қынжылтады. Ақтар ілгері жылжыған сайын, қорқыныштары үдей түседі. Сол қауіппен олар Шалқар көліне жетті. Бурабайдың батысында мықтап бір қарсыласқан ақтар, таудан асқан соң-ақ табан тіреп ұрысудан қалды. Шалқар тұсынан да олар осы қашқалақтай жылжыған қалпымен өтті. Ботагөздің өлі-тірісін білмеген достары, егер тірі болса, Шалқардан әрі сырғыған ақтардың ішінде болар деп жорыды. Оған қашан жетеді? Тірідей жете ме, жоқ па?– ешқайсысы біле алмайды, көруге құмартқан сайын, жүректері сыздай түседі... Қызыл Армия Шалқардың екі жағын да орай жүрген еді. Оң жақ қанатта кетіп бара жатқан Асқар өткен күндерді есіне түсіріп, қабағын жауып келе жатып, Шалқардың ортасындағы діңгекке қарады. – Жолдас командир,– деді ол қасында қатар келе жатқан командирге,– сіз көлдің ортасындағы сонау тас діңгекті көресіз бе? – Өзім де бұл не деп ойлап келе жатыр ем, маған кеме сықылды елестеп еді,– деді командир – ол тау ма? – Көлдің ортасына өскен тау. Сол таудың үстінде көзіңізге ешнәрсе шалына ма? – Ту сықылды бірдеме көрінеді, қасында адам бар сықылды. Екеуі де дүрбілерін көзіне ұстап қарап еді: діңгек үстінде адам!.. Адамның қолында – Қызыл ту!.. – Бұл не жұмбақ?–десті екеуі қосынан,– көл ортасына бұл жалау қайдан пайда болды? Діңгекке тігілген Қызыл жалау туралы әркім әр түрлі сөздер айтты. Біреулер: ақтар бізді алдап тіккен жалау болмасын деді. Біреулер: ақтардан қашқан бізге тілектестер болмасын деді. Асқарға келген ой: «Әлде бір себеппен діңгекке тығылған Ботагөз болар ма?» Асқар бұл ойын командирге айтты. – Кім де болса барып көру керек. Қайық бар ма екен?– деді командир. Асқар мен командир көздерін көлдің жағасына жүгіртіп еді, екі қайық ұшырай кетті. – Мен барайын!– деді Асқар командирге. – Біз барайық,– десті Гроза мен бір командир. – Мен де барам,– деген сезді Амантай мен Кенжетай қосынан айтты. Жеті кісі екі қайықпен суға түсе ғап, тас діңгекке тура тартты. Діңгек басындағы Қызыл туды олар анық көрді. Бірақ адам еркін көрінбейді. ...Түнде тас діңгекке аман жеткесін, Ботагөздің есіне Асқардың: «Қызыл тумен қарсы ал!» деген Омбыдан Сағит арқылы жазған хатындағы сөзі түсті. Сол сағаттан кейін, ол үш кездей қызыл матаны – шүберекті туға арнап, Асанға саттырып алып, көйлегінің ішіне орап жүруші еді. Ақтарға тұтқынға түскеннен кейін де, қызыл шүберекті ол тастаған жоқ та. Тас діңгекке түнде жеткеннен кейін қызылдарға, Асқарға аман қосылуға сенген ол таңертең көлге жақындаған Қызыл Армия бөлімдері екенін көргесін, қызыл шүберекті ағытып алды да, ескекке байлап, ту көтерді. Ту көтерген Ботагөз, қызылдардан бірнеше адам қайыққа мініп, суға түскенін көргесін, «Асқар» деп жорамалдап, қуанышын қойнына сыйғыза алмай, қайықпен келе жатқандарға дауыс жетеді-ау деген жерден бар дауысымен: – Жасасын Қызыл Армия!– деп, бірнеше рет айқай салды. «Жасасын Қызыл Армия!» деген дауыс – Алексейдің төбесінен жайдың оғындай ұрды. Ол діңгекті ықтап, Қызыл Армияның қимылын көргісі келмей бұғып отыр еді, діңгекте өзінен басқа адам бар деп ойламаған еді. Нақ қасынан дауыс шыққасын ол, діңгекке өрмелеп жоғары шықса – басында желбіреген Қызыл ту тұр. Туды ұстаған Ботагөз!.. Шинелінің ішінен беліне байлаған наганды қабынан қолының қалай алып шығып, тұп-тура Ботагөзге қалай оқтанғанын Алексейдің өзі де білмей қалды. Мылтық ұсынған қолдың үстінен сол көзін қысып, оң көзінің қарашығын наганның қарауылы арқылы Ботагөздің дәл қарақұсына тікті. Оның көзі де, қолы да нысанадан жаңылған жоқ. Ол наганның құлағын бармағымен қайырып, үсік саусағымен тілін тартуға ыңғайланып еді, Ботагөзге қадалған көзі таңғы сағыммен нақ Шалқар көлінің жағасында тұрғандай боп қарауытып, аспанды белуардан жиектеген Бурабай тауына түсті. Ашу теңізіне батқан оның ақылы қайтадан қалқып бетіне шықты. Оның көзіне Бурабай тауының етегіндегі қала, қаладағы үйі елестеді. Содан бірте-бірте сабасына құйылған оның ақылы – өзінің болашағын есіне түсірді. Наган ұсынған қолын сол қалпынан қимылдатпай, бірақ көзін Ботагөзден мұнарланған Бурабай тауына аударып, ол екі нәрсені ойының таразысына салып, салмақтап өлшеді. Оның біреуі: Ботагөзді өлтіру, екіншісі – өлтірмеу. «Ботагөзді өлтірсем,– деп ойлады ол қайықпен жүзіп келе жатқан Қызыл әскерлерге қарап,– бәрібір аналар мені тірі құтқармайды. Мүмкін, мен қапысын тауып, қолдағы қаруыммен оларды да өлтірермін. Бірақ сонау көлдің жағасын тегіс қоршаған қызылдың қалың әскері мені құтқара ма? Жоқ, олар құтқармайды!» «Черт с ним! Құтқармаса құтқармасын, құтылғанда қайбір тіршілік!.. Жоқ!.. Оным қате екен!..» Алексейдің есіне, ақтардың жеңілуі анықталғаннан кейін сырлас офицерлерімен бір кеңескені түсті. «Россия советтік боп қалуға мүмкін емес,– дескен еді офицерлер,– біз оны қалдыруға мүмкін емеспіз. Олай болса монархияны қайтадан аяғына бастырудың екінші жолын қарастыру керек!» «Жоқ,– деді ол, ішінен өзін-өзі шегелеп,– мен тілегіме жетуге тиістімін!.. Мен енді күшімнен асқан жерде жаудың оғынан өлем!.. Өзімді өзім өлтірмеймін де, көрінер көзге өлімге ұстап бермеймін де!.. Маған өзімнің қара басымнан, қара басымның намысынан – монархия қымбат... Мен тығылам!..» Осы ойдан кейін ол наган ұсынған қолын түсіріп, артымен кейін қарай діңгектің тасасына сырғыды да, таңертең оянғанда көзі түскен бір тастың үңгіріне кіріп: «Мен енді апан түбіндегі қасқыр!»–деді ішінен, ызалы күлкімен. Ботагөз Алексейдің өзін де, қимылын да сезген жоқ. Қайықтар жақындаған сайын ол, желбіреген туын жоғарылата түсіп, үсті-үстіне: «Жасасын Қызыл Армия! Жасасын Совет өкіметі!..» деп даусын көтере айқайлады. Оған – дауысы жер мен көктің арасына түгел толып, жер, көкті түгел жаңғыртқан сықылданды. Ол ұрандап тұрып жылады, жылап тұрып күлді... Діңгекке жеткен қызылдар, ту ұстаған Ботагөз екенін көрген соң, қайықтан түсе, діңгекке өрлей жүгірді. Ботагөзге әуелі бұла кеп қалған Асқар болды. Құшақтаса кеткен екеуінің де кездерінен жас шықпай, бірін-бірі қатты қысып сүйісті. Ботагөз екенін көргеннен-ақ ұмтылған Кенжетай, құшақтап керіскелі даяр тұр еді. – Асқар!– деді Амантай, күлімсіреп,– біз де сағындық, амандасып бетінен сүйейік, босат! Амантайдың дауысын естіп, Асқар құшағын жазайын деп еді, Ботагөз босатпады. – Жиенжан, жібер!– деді Амантай, қуанышты дауыспен,– біз де сені сағындық! Амантайды Ботагөз байқай алмай қалған еді. Дауыс Амантай дауысы сықылданып кеткесін, ол құшағын жазып қараса, қасында Амантай тұр. – Келші, сәулем!– деді Амантай, Ботагөзді құшақтап, бетінен сүйіп.– Мен жыламаймын, қалқам! Кенжетай Ботагөзбен қазақша жылап көрісті. Сағынышты жолығысуға мейірі түсе шаттанған Гроза, өз кезегі келгенде, Ботагөздің қолын қатты қысып, құттықтау сөздер айтты... – Амантай да бірге келді!– деді Асқар қалтасынан сәби Амантайдың суретін Ботагөзге ұсынып,– жолда көрдім. Аман!.. Ботагөздің тыйылған жасы, Амантайды көргенде қайта ағытылды. Ол жасты көзін алақанымен әлденеше рет басып, әлденеше рет суретке қарады. Қуаныш, құттықтау сөздер айтылып жатты. Бақытты семьяның,, бақытты достардың – бақытты сөздерін тыңдағысы келмеген Кулаков, екі саусағымен екі құлағын қатты тығындап алған еді. Сондықтан діңгек басында сөйлескен бақыт сөздерін ол естіген жоқ. Сөз оған сөз емес, күңгірлеген бірдеме боп естілді. Біраздан кейін күңгір де тыйыла қалғасын, ол өрмелеп, діңгекке шықса, Ботагөз көтерген Туды, сол көтерген қалпымен желбірете ұстап, екі қайық жағаға жүзіп барады екен. Жағада Қызыл туы толқынданған – қалын, әскер күтіп тұр. Іші күйген Алексей, өз бармағын өзі тістеп, бір отырды, бір тұрды. Оның көзі қадалған сайын Ботагөз тіккен Ту желбірей түсті. КӨКШЕНІҢ КЕУДЕСІНДЕ жүктеу/скачать 2,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|