Тақырыбы: Ғылыми дүниетаным оқушының интеллектуалды дамуының негізі
жүктеу/скачать 72,65 Kb.
|
1 2
Байланысты:ОБӨЖ ном 5 Жақсылық Гауһартас
| Ғылыми дүниетаным алдын ала көрудің, сол және одан басқа да құбылыстардың, процестердің дамуын және оларды саналы түрде басқаруға мүмкіндік береді.
Барлық берілген ғылымдарға дұрыс түсініктемені тек қана диалектикалық және тарихи материализм береді, яғни адамды танымды дұрыс танып білумен мен әлеуметтік өмірдің және табиғи құбылыстардың өзгерістерімен қаруландырады. Ғылыми дүниетаным негіздеріне сыртқы қоршаған ақиқат дүниеге бағдарлауы, қоғамдық қатынастар жүйесіндегі өзінің өмір сүруінің маңыздылығын түсінуі, өз өмірін саналы түрде құруға деген терең әлеуметтік қажеттіліктері жатады. Оқушылардың ғылыми дүниетанымы ғылыми-философиялық білімдерді, қазіргі ғылыми жаңалықтарды, сонымен бірге шынайы дүние танымдарының жалпы әдістер жүйесін, шынайы дүниені түсіндіру деректерін, әдіснаманы бір ізділікпен меңгеру нәтижесінде қалыптасады. Қоғамның, ойлаудың, табиғаттың даму заңдылықтары және мәнін түсіндіруші дүниетаным идеяларының жиынтығы оқушылардың дүниетанымында көзқарас, сенім, ұсыныс, болжам, аксиома, жетекші идеялар, әр түрлі жаратылыс және қоғамдық процестерді, құбылыстарды түсіндіре отырып, ғылыми негізін құраушы сол және басқа ғылымның нақты ұғымдары ретінде бейнеленеді. Ғылыми дүниетаным негізіне дүниені түсіну, дүние туралы белгілі ғылымдардың жиынтығы жатады. Дүниетаным тек қана білімді меңгеру процесінде ғана емес, сонымен бірге ғылыми емес, қарапайым көзқарастарды жеңу нәтижесінде қалыптасады. Ол қоғамның жаңаруына, қоғамдық және жаратылыстану ғылымдары дамуына сәйкес жетілу үстінде. Өмірді жақсартудағы жаңа ғылыми деректер, қоғамдық және жаратылыстану ғылымындағы ашулар, жаңа қоғамдық тәжірибелер толықтырылуда, нақтылануда, бұрыннан қалыптасқан көзқарастар және ойлау стеротиптері өзгеруде. Аксиологиялық (құндылық) көзқарас тұрғысынан оқушылардың дүниетанымы оның іс-әрекетіне байланысты сипатталады; ол оптимист немесе пессимист, белсенді шығармашыл немесе баяу мазмұнды болуы мүмкін. Дүниетаным дегеніміз не ? Дүниетаным - бұл ақиқатты дүниеге және ондағы адамның алар орнына, оны қоршаған болмысына және өз-өзіне қатынасына деген көзқарастар жүйесі, сонымен қатар, адамдардың осы көзқарастар арқылы қалыптасқан негізгі өмірлік ұстанымдары, наным-сенімдері, мақсат-мұраттары, таным мен қызмет принциптері, құндылық бағыттары. Дүниетаным қоғамдық және жеке адам санасының ұйтқысы болып табылады. Дүниетанымды қалыптастыру - тек жеке тұлғаның ғана емес, сонымен қатар белгілі бір әлеуметтік топтың, қоғамдық таптың жетілуінің елеулі көрсеткіші. Болашақтағы болмыс шынайылығының тәсілдерін анғара отырып, дүниетаным өзіне өмірлік қағидаларды енгізеді, адамдардың іс-әрекетінің сипаттамасымен байланыстырады. Дүниетаным қоғамдық сананың жалпы және жоғарғы түрі болып табылады. Ол өз түрлеріне тән бірнеше элементтерден қалыптасады (философия, ғылым, эстетика, мораль, т.б.) Осылардың ішінде философиялық, ғылыми, саяси, адамгершілік және эстетикалық көзқарастар үлкен рөл атқарады. Философиялық көзқарастар мен сенімдер бүкіл дүниетаным жүйесінің негізін құрайды. Философияның өзі таным қызметтерінің ұтымды-ұғымды мәнерін және дүниетаным бағдарын негіздейді: ол ғылыми деректер мен тәжірибе жиынтығын теориялық тұрғыда ұғындырады және шындық бейнесін объективті және тарихи тұрғыда айқындауға ұмтылады. Ғылыми білім дүниетаным жүйесіне ене отырып, адамды қоршаған әлеуметтік және табиғи орта шындығына бағыттау мақсатында, сондай-ақ шындыққа қатысты тиімділікке, адасулар мен ескілік көзқарастардан арылуға қызмет етеді. Адамгершілік қағидалар мен өлшемдер адамдардың мінез-құлқы мен өзара қарым-қатынасын реттеуге және эстетикалық көзқарастармен бірге қоршаған ортаға қарым-қатынасын анықтауға, іс-әрекет түрлеріне, мақсаттары мен нәтижелеріне қызмет етеді. Білімнің, тәжірибенің және көңіл-күй бағамын жалпылай отырып, адамның қоғамдық тұрмыс-тіршілік ерекшеліктерін бейнелейді, тұлғаның дүниетанымдылығы мен тарихи айқын жүйенің бүкіл өмірлік және іс-әрекетінің бағытын анықтайды. Егер дүниетаным ақиқат дүние дамуының объективті тенденциясының дамуын бейнелесе, адам ойлауының және қоғамның, табиғаттың заңдарын ғылыми тұрғыда тануға негізделсе, онда ол барлық адамзаттың қызығушылығының және ақиқатты өзгертудің күшті құралы болып табылады. Дүниетаным когнетивтік танымдық көзқарас тұрғысынан сипатталса, онда ол объективті дүниені соншалықты дұрыс және терең бейнелейді, ол шын және жалған, ғылыми және діни, материалистік және идеалистік түрде болуы мүмкін. «Алтыжасар Алпамыс» фильмі жайлы Әліппесін құшақтап алып, ауыл балаларымен бірге мектепке барғысы келетін Алпамыс балақай туралы киноны көрмеген жан жоқ шығар. Бұл фильмді тамашалайтын кез келген жастағы көрермен балалық шағын еске түсіріп, әр көрген сайын фильм кейіпкерлерін жаңа қырынан танып отырады. Фильмнің жарыққа шыққанына қырық жылға жуық уақыт өтсе де, ол өз көрерменін жалықтырған емес. Себебі, «Алты жасар Алпамыс» («Алпамыс мектепке барады») өтіріктен аулақ, арамдық ада тұнық сезімдерге толы фильм. Кішкентай Алпамыс пен Қалихан бір ауылдың балалары, екеуі дос. Жасы жетіге келген Қалихан жаңа оқу жылы басталғанда мектепке барады, ал алты жастағы Алпамыс қалып қояды. Досының оқитынына қатты қызыққан оның бар арманы мектепке бару. Мектеп терезесінің алдына келіп, мұғалімнің іс-әрекетін бақылап, өтіп жатқан сабақты түсінуге тырысады. Ал досы Қалиханның сабаққа аса құлшынысы болмайды. Бірақ, ол досының алғырлығын алға тартып, оның мектепке баруына көмектеседі. Екі достың тілегі қабыл болып, алты жасар Алпамыс 1-сыныпқа қабылданады. «Алты жасар Алпамыс» фильмінің сценарийіне белгілі кинорежиссер, ҚР еңбек сіңірген қайраткері Қанымбек Қасымбековтің басынан өткен жағдайлар арқау болған. Бір естелігінде режиссер: «Бұл фильм менің біртұтас өмірім. Мен әкемнің алпысқа келген шағында дүниеге келген, ерке болып өскен баласымын. Беске толғанымда ауыл балалары «мектепте оқып жүрміз» деп бір жаққа барып келетін. Оларды қашан келеді екен деп мен зерігемін. Қас-қабағымдағы мұңды көрген әкем жалғыз болып жүргенімді көріп, маған да мектепке баруға рұқсат етеді,» - деген еді. Бұл оқиғаны Қанымбек Қасымбеков А.Кончаловскийге айтады. Әңгімеге қызыққан ол оқиға желісімен фильм түсіру керек екендігін айтады. Сценарийді жазуды Роза Хусниддиноваға тапсырады. Қанымбек Қасымбековтың ауылында екі айға жуық уақыт қонақта болып, Роза Хусниддинова кино сценарийін жазып бітіреді. Бірақ режиссердің өзі басқа фильмнің түсіру жұмыстарымен жүрген соң, ол сценарийді тек Абдолла Қарсақбаевқа беруді өтініп сұрайды. Қызықты сценарий қолына тиген бойда, Абдолла Қарсақбаев фильм түсіру жұмыстарына кіріседі. Басты кейіпкер Алпамыс рөлін бес жасар Ермек Төлепбаев сомдады. Ол ертеректе Тұраш Ыбыраевтың «Ақ автомобиль» атты қысқаметражды фильміне түскен. «Алты жасар Алпамыс» фильмінен кейін Ермек Төлепбаев бірқатар фильмдерден бой көрсетті. Есейе келе, ол өз басқа мамандықты таңдаған. Бұл күнде ол жеке кәсіпкерлікпен айналысады. Екінші басты кейіпкер Қалихан бейнесін Ұлан Сарбасов сомдады. Сотқар баланың рөліне актер табу қиынға соққан. Абдолла Қарсақбаев футбол алаңында доп қуып, өрелі мінезі бар Ұлан Сарбасовты байқап қалып, оны киноға түсуге шақырады. Бір сөзбен айтқанда, Ұлан фильмде өзін-өзі сомдады. Өкінішке орай, Ұлан Сарбасов өмірден ерте кетті. Жұлдызы жарқыраған бозбала шағында ол белгісіз себептермен қайтыс болған екен. Фильмге Қанабек Байсейітов, Дариға Тілендиева, Мәкіл Құланбаев, Жексен Қайырлиев, Бикен Қыдыкеева сияқты актерлер түскен. 1977 жылы Рига қаласында өткен Бүкілодақтық кинофествиальде «Алты жасар Алпамыс» фильмі бас жүлдені жеңіп алды. «Алты жасар Алпамыс» – Абдолла Қарсақбаевтың соңғы фильмдерінің бірі. Өмірінен өткенін сезген болу керек ол осы фильмді үлкен құлшыныспен, ерекше пейілмен түсірген екен. Қалай болғанда да, режиссердің бұл туындысы әлі күнге дейін көрерменнің ыстық ықыласын тудырады. Қорытынды Оқушылардың дүниетанымын психологиялық тұрғыдан сыртқы дүниенің оның санасында бейнеленуінің жалпы жүйесі ретінде емес, меңгерген ғылыми түсініктер, өлшем, баға жүйесі ретінде, сонымен бірге психикалық іс-әрекет - өзінің тәрбиесінде және дүниеге деген өзінің қатынасын реттеу үшін дүниетанымдық мақсатта, бұл бейнелерді пайдалануға бағытталған - іс-әрекет пен қабылдаудың таным операциясы жүйесі ретінде қарастыру қажет. Г. Е. Занесскийдің пікірінше «Бұл психикалық іс-әрекет ерекше. Бұл әлеуметтік бағдарлау процесінде «Мен - бейнені» іске асырушы қызмет атқарады. Басқа әр түрлі заттармен салыстырғанда инвариант бола отырып «дүниетанымдық» іс-әрекет, мақсаты, мотвациясына және операциялық механизмінің құрамы бойынша өзіне тән ерекшелігі болады. Оны іске асыру әлеуметгік бағдарлаудағы жеке әдісті қалыптастыру болып табылады, яғни қоғамдык тәжірибенің ғылыми білімдер жүйесіне белгіленген және жеке түлғаның әлеуметтік талаптар мен күтілулеріне, тәрбиесіне мақсатты түрде бағытталуына сәйкестігін қамтамасыз етеді. «Дүниетанымдық іс-әрекетгің» қызығушылығы жеке тұлғаның саналы түрде өмірге, дүниеге деген өзінің қатынасын құру қажеттілік талаптары және оның эмпирикалық немесе эмоциональдық негіздегі ғана емес тәртібі, бірақ ғылыми дүниетаным мазмұнына сүйенуі болып табылады. Әлеуметтік бағдарлаудың әдісі танымдық әрекеттердің жалпылау жиынтығы деп түсіну қажет, нақты қоғамдық оқиғаларға, құбылыстарға қалай қарау керек екені жайлы мәселердің шешімін қалай орындау жолдары? Егер ол пайдалы болса, оны мәнді деп ойлауға бола ма және егер «иә» десеңіз оны қандай мақсатта, қалай пайдалану керек және егер ол зиянды болса қалай жоюға болады? Дүниетанымның негізгі қызметтері: ақпаратты-бейнелі, бағдарлы-реттеуші және бағалау болып табылады (И. Ф. Харламов) Дүниетанымның ақпаратты-бейнелі кызметтері қоршаған ортадағы оқиғалар мен күбылыстарды қабылдау тәсіліне және оның адам санасында бейнеленуіне байланысты. Дүниетаным призма рөлін атқарады, яғни барлық сыртқы әсерлер сыну арқылы өтеді. Дүниетанымның бағдарлы-реттеуші қызметі адамның тәртібі мен іс-әрекеті арқылы онын санасымен, көзқарасын және сенімін анықтауға байланысты болып келеді. Егер адамда сол және одан басқа да дүниетаным қалыптасса, онда ол адамда тұрақты көзқарас пен сенім жинақталады, яғни ол олардын іс-әрекеттері мен қылықтарын анықтайды. Дүниетанымнын бағалау кызметі адамды қоршаған орта құбылыстарын, оның өз көзқарастары мен сенімдерін бағалаудан шығады немесе басқаша айтқанда өз дүниетанымы болады. Пайдаланған әдебиеттер тізімі 1. http://um.co.ua/9/9-19/9-199416.html 2. https://kitaphana.kz/refkaz/236-pedagogika/3252- dunietamim.html 3. https://massaget.kz/layfstayl/madeniet/kino/1489/ жүктеу/скачать 72,65 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2