Тақырыбы: Грамматикалық жаттығулар. Қарастырылатын мәселелер

Жай сөйлем туралы ұғым қалыптастыру әдістемесі; жай сөйлем жасалуындағы синтаксистік байланыстар.

Грамматикалық жаттыгулар

Грамматиканы оқытуда жаттығу жүмысының моні зор. Оқушылар грамматикалық материалды оқулық пен бағдарламаға сай білгендерімен (терминдерді меңгереді, анықтамаларды индуктивтік жолмен есте қалдвірады), жаттығу жүмыстары жүргізілмесе, ол үзаққа бармайды, үмытылып қалады.

Грамматикалық жаттығулар, оқушылардың қандай тіддік материалмен жүмыс жасауына қарай, фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік және лексикалық болып болінеді.

Фонетикалык, жагтығулардың міндеті — балалардың айтылған буындар мен дыбыстарды жақсы айыра алуын жоне оларды балалар дүрыс, анык, айтып берулерін қамтамасыз ету.

Бастауыш сыныптарда фонетикадан берілетін мағлүматтар мен фонетикалық жаттығулар тек дүрыс жазу, емле ушін ғана пайдаланылып қоймайды, сонымен қатар балаларды эдеби тіліміздің нормасын сақтап оқуға үйрету үшін де (орфоэпия) пайдаланылады. Оку сабақтарында, балалардың қателері, теріс айтылған сөздер түзетіліп, сөз ішіндегі, сез шекарасындағы дыбыстардың күбылуы ескертіліп отырады.

Морфологиялық жаттығулардың мақсаты — ана тілінің морфологиялык қүрылысын оқушыларға саналы түрде меңгерту. Мазмүны жағынан морфологиялық жаттығулар екі түрлі болады: 1) соз түлғасын оқу барысындағы жаттығулар, 2) сөз таптарын оқу барысындағы жаттығулар.

Соз түлғасын оқу барысындағы жаттығулардың сөздің морфологиялык. күрамын, мағыналы болшектерін, морфемаларды саналы түрде меңгеріп алу үшін моні зор. Создің морфологиялық қүрамын талдау, көбінесе сол создің монін дүрыс үғынып алуға жәрдем етеді, сөздің мағыналы әрбір элементі — түбір, жүрнақ, жалғау — бүлардың өрқайсысы озінше созге мен береді, ал осы мондердің жинағы бірігіп, создің жалпы мағынасын тудырады. Морфемаларды соның ішінде жүрнақты айыра білудің балалардың тілін жетілдіру үшін де зор моні бар. Ойткені бүл жана создер жасауға және сол создерді орынды жерінде қолдана білуге мүмкіндік береді. ^>

і Соз түлғасына байланысты жүргізілетін жаттығуларға мынындай талаптар койылады: 1) алдымен, мүмкіндігіне қарай, негізгі түбірлерді, онан әрі туынды түбірлерді, ең соңында түбірлес создерді талдайтындай жағдай жасалады, 2) белгілі бір сөздердің ішінен негізгі түбірді тапқызу үшін, сол негізгі түбірден жасалатын туынды «оздермен салыстыру жүмысы ескеріледі; 3) туынды создер мен негізгі түбірді ажырату барысында мағына жағына назар аударылады.

Соз таптарын оқыту барысында жүргізілетін жатгығулар создерді белгілі бір топқа біріктіріп, жүйелеуді үйретеді. Бүл жонінде К.Д.Ушинский: "Баланың тілі шығып, сана-сезімі осе келе, ол сойлеуге (сөздерді қолдануға) үйренеді; оның акыл-ойында түрлі грамматикалық формалар, создер, күнделікті тэжірибе, үлгі арқасында оздігінен-ак грамматикалык топтарға болініп, қалыптаса бастайды. Грамматиканың міндеті-сол тожірибе нотижесін корытып тілдегі қүбылыс зандарын жүйемен беру", - болатын.